openboekDe volgende fase in het proces waarin kerk en discipelschap van elkaar losraakten is de Verlichting.

Verlichting: ratio

De achttiende eeuw leverde een nieuw wereldbeeld op dat de sporen van het proces van christelijk vorming die nog aanwezig waren in De Reformatie verder uitwiste. De Verlichting werd namelijk gekenmerkt door de dominantie van de rede. Dit ging gepaard met een individualisering die ook gevolgen had voor christen zijn. De bekering werd een individuele ervaring. Tegelijkertijd gebruikten christenen de rede juist ook om te argumenteren dat het christelijk geloof een rationeel, logisch en coherent systeem van waarheid was die bewezen kon worden. Zo ontwikkelde zich ook de apologetiek als de rationele verdediging van de Bijbelse waarheid. “Het was een een intellectueel gedreven cognitieve visie op het geloof dat de disciplines van spirituele vorming verwaarloosde.”

Door de dominantie van de rede werd het leven ook opgedeeld in allemaal losse compartimenten en vakgebieden die min of meer onafhankelijk van elkaar werden bestudeerd. Deze benadering had ook impact op de kerk waar nu verschillende programma’s en bedieningen werden ontwikkeld voor verschillende leeftijdscategorieën. Zo kwam bijvoorbeeld de Zondagsschool tot ontwikkeling waar een rationele benadering van het geloof niet meer gepaard ging met spirituele disciplines van geestelijke vorming.

In de protestantse traditie kreeg de catcehese met de catechismus een steeds steviger positie. “Deze vorm van leren leidde voor een groot deel een eigen leven en droeg niet bij aan een proces waarin het kerk zijn, de eredienst, discipelschap, christelijke vorming en dergelijke geïntegreerd werden in een coherent geheel. Christelijke evangelisatie, discipelschap, en spirituele vorming werden zelden of nooit doelbewust geïntegreerd op een manier die totale impact had op het leven in geloof.

Verlichting: ervaring

Als reactie op een scholastiek, verstandelijk christendom groeide er ook een beweging waarin alle nadruk werd gelegd op het hart en op de ervaring. Daarbij werd het concept van de ‘bekeringservaring’ geïntroduceerd die aan een specifieke datum moest worden gekoppeld. Zo ontstond er naast een objectieve benadering als het gaat om geloof en discipelschap (met alle nadruk op kennis en ware leer) een subjectieve benadering waarbij de ervaring en het bekeringsmoment alle accent kregen, onder andere tot uitdrukking gebracht in de popularisering van de uitnodiging die ter plekke werd gedaan (in kerkdiensten of evangelisatiesamenkomsten) om naar voren te komen en een levensveranderende beslissing voor Jezus te nemen.

“Het objectieve proces, onderwezen door de Reformatoren en hun opvolgers, benadrukt hoe Gods genade werkt om de mensheid te redden. De subjectieve benadering, die werd omhelsd door veel evangelischen, benadrukt hoe het persoonlijke geloof Gods genade vastgrijpt.”