Terug naar de cursuspagina

Luister deze les als podcast:


Uit onderzoek van SIRE, de stichting die onderbelichte maatschappelijke onderwerpen publiekelijk aan de orde te stelt, is gebleken dat er een paar zaken zijn die mensen echt heel erg aardig vinden: 1) een compliment krijgen, 2) begroet worden, 3) de deur openhouden voor de ander, 4) voorrang verlenen in het verkeer of aan iemand op het zebrapad.

SIRE deed hiernaar onderzoek in het kader van een campagne met het thema: ‘Aardige mensen’. Dit zijn allemaal heel gewone en concrete voorbeelden van vriendelijkheid! En we voelen goed aan: van vriendelijk zijn word je een mooier mens. Deze vriendelijkheid hoort dus ook bij de vrucht van de Geest. Misschien is het wel de karaktertrek die we het meest praktisch kunnen maken. 

Vriendelijke mensen

Vriendelijkheid is een uitwerking van liefde. Dat geldt voor alle acht kenmerken die worden genoemd na de liefde. Ze zijn daarom ook niet altijd even gemakkelijk van elkaar te onderscheiden. De grenzen zijn niet scherp tussen bijvoorbeeld vriendelijkheid en goedheid (waar het volgende hoofdstuk over gaat). Dat is eigenlijk net als met de regenboog. Zoals je in de regenboog niet precies kunt aangeven waar rood ophoudt en waar oranje begint, zo kun je ook geen scherpe scheidingen maken tussen de verschillende karaktertrekken die samen de vrucht van de Geest vormen. 

Vriendelijkheid is in het Grieks van het Nieuwe Testament: chrèstotès. En vriendelijk is: chrèstos. Dat klinkt een beetje als christos in het Grieks! Zo wordt Jezus genoemd: Jezus is de Christus, Jesous is de christos.  Van de kerkvaders uit het begin van de geschiedenis van de beweging van de christenen weten we dat veel mensen gedurende de eerste eeuw wat verward waren over hoe de volgelingen van Jezus nu precies genoemd werden. Want het ging vaak over christos, maar ook over chrestos. Dus dachten velen dat de volgelingen van Jezus niet ‘christenen’ werden genoemd (van christos) maar ‘de vriendelijken’ (van chrestos). Dat klopte dus niet, maar het was geen vervelende vergissing. De volgelingen van Jezus: ‘de vriendelijken’!

Gods vriendelijkheid

Vriendelijke mensen dus. Want wij geloven in een vriendelijke God. Deze God vormt ons karakter zo dat we op hem beginnen te lijken. Onze vriendelijkheid is een echo van Gods vriendelijkheid. God is een vriendelijke God. Natuurlijk zijn er ook momenten dat we hem als een strenge God leren kennen en dat is ook belangrijk. Want we hebben ook niet veel op met aardse vaders die altijd maar vriendelijk en zacht en mild zijn en je nooit eens stevig confronteren of je de waarheid zeggen. Maar nu het gaat over vriendelijkheid als vrucht van de Geest kunnen we het niet genoeg benadrukken: wij geloven in een vriendelijke God! Maarten Luther, kerkhervormer uit de 16e eeuw, heeft dat bijvoorbeeld in zijn vertaling van Psalm 118 vers 1 duidelijk gemaakt. Wij lezen daar: ‘Loof de Heer, want hij is goed!’ Hij vertaalde: ‘Dank de HEER, want hij is vriendelijk!’ In het Duits: ‘Dancket dem HERRN, Denn er ist freundlich.’

In sommige Psalmen wordt ook gesproken over het vriendelijke aangezicht van de HEER. Hij kijkt je vriendelijk aan. Hij groet je vriendelijk: ‘Genade is er voor jou en vrede’. Je kunt zelfs zeggen dat vriendelijkheid een heel goede samenvatting is voor al het heil en de goedheid die God voor deze wereld in petto heeft. In Titus 3:4 lezen we bijvoorbeeld (het woord goedheid uit de NBV-vertaling heb ik even vervangen door vriendelijkheid; in het Grieks staat hier: chrèstotès): ‘Maar toen zijn de vriendelijkheid en mensenliefde van God, onze redder, openbaar geworden en heeft hij ons gered, niet vanwege onze rechtvaardige daden, maar uit barmhartigheid.’ Dat was dus Gods reddingsplan, Gods tegenreactie op al het kwaad in mensenlevens: vriendelijkheid en mensenliefde! Onze vriendelijkheid zoekt dus haar bron in de vriendelijkheid van God.

Hoe staan we bekend?

Bijbels gezien is vriendelijkheid dus ook veel meer dan alleen maar dat we beleefd omgaan met andere mensen of dat we aardig zijn voor elkaar. God neemt vriendelijkheid zeer serieus omdat het typeert wie hij is en omdat het typeert wat hij doet. Dat serieus nemen blijkt ook uit twee andere Bijbelgedeelten.

In Filippenzen 4:5 klinkt het heel helder: ‘Laat iedereen u kennen als vriendelijke mensen. De Heer is nabij.’ Dat is niet maar een tip, een suggestie. Het is een evangelisch gebod. Zonder vriendelijkheid klinkt het evangelie hol en leeg. Christenen zijn vriendelijke mensen. Dat is een soort van definitie. En als we merken dat we daarin tekortschieten omdat we soms eerder bekend staan als sjagrijnen, als betweters, als moralisten, als schijnheiligen – dan is er veel om vergeving voor te vragen en te ontvangen en dan groeit er hopelijk ook een hartelijk verlangen om Gods vriendelijkheid te leren kennen. 

Niet dus allereerst een verlangen om vriendelijk te zijn, maar om de vriendelijkheid van de Heer te leren kennen, want dat is de bron van onze vriendelijkheid. Het staat er ook direct achter: ‘De Heer is nabij.’ Hij is nabij omdat hij altijd om ons heen is. Hij is ook nabij omdat hij aan het terugkomen is. We zien uit naar zijn komst als het koninkrijk van de vriendelijke God definitief vorm en inhoud krijgt op aarde zoals in de hemel.

Reddende kracht

Ook in Paulus’ brief aan Timoteüs wordt duidelijk hoe serieus God vriendelijkheid neemt. Lees even: 2 Timoteüs 2:22-26. Timoteüs is een jonge medewerker van Paulus. Net als hij is Timoteüs een dienaar van God (zoals trouwens alle christenen dienaren van God zijn). Aan hem wordt gevraagd te streven naar vriendelijkheid. Misschien was hij, jong als hij was, vaak wat te scherp, wat te snel in zijn oordelen, zodat er ruzies ontstonden. En dan wordt duidelijk dat vriendelijkheid een krachtige rol speelt in het brengen tot inkeer. ‘Een dienaar van de Heer moet geen ruzie maken, maar voor iedereen vriendelijk zijn. (…) Dan brengt de Heer hen misschien tot inkeer, zodat zij de waarheid leren kennen’.

Vriendelijkheid bewijst haar waarde dus in confrontatie met onvriendelijkheid van anderen. Een mens, een dienaar van God – en alle christenen zijn dienaren van God – is in staat om anderen te rédden door vriendelijk te zijn. Zo serieus neemt God vriendelijkheid!

Wantrouwen

De SIRE campagne over ‘Aardige mensen’ maakte trouwens ook duidelijk dat veel mensen het wantrouwen wanneer iemand aardig is of iets vriendelijks zegt. We zijn vaak verlegen met de vriendelijkheid van een ander! Hoe komt dat toch? Zo werd ik een keer opgebeld door een heel vriendelijke mevrouw met een heel vriendelijke stem die heel vriendelijk een praatje met me begon. Na drie zinnen viel de merknaam Pretium (een Telecombedrijf) en besefte ik dat deze vriendelijkheid als doel had me van telefoonmaatschappij te laten switchen. Ik kan me voorstellen dat ze in callcenters deze Spreuk overal zichtbaar hebben opgehangen (uit Spreuken 15:1): ‘ Een vriendelijke uitspraak is een korf vol honing, zoet voor de ziel en gezond voor het lichaam.’ Misschien moet ik bij mijn telefoon maar een andere uitspraak ophangen (uit Spreuken 26:25): ‘Al spreekt hij met vriendelijke stem, geloof hem niet, want zeven gruwelen zijn in zijn hart.’

We wantrouwen vriendelijkheid dus omdat vriendelijkheid wordt ingezet als commercieel verkoopinstrument. Maar er zijn meer redenen die maken dat we vriendelijkheid lastig vinden. Dat heeft veel te maken met de cultuur waarin we leven. In onze cultuur worden we namelijk voortdurend aangemoedigd om autonoom te zijn en zelfstandig. Alle accent wordt gelegd op jouw individuele vrijheid. En die gerichtheid op onszelf staat haaks op vriendelijkheid die juist gerichtheid op de ander is. We worden getraind om met onszelf bezig te zijn: zorg goed voor jezelf, verwen jezelf, haal alles uit jezelf wat er in zit; ontwikkel je talenten. Dat klinkt allemaal heel vertrouwd in de oren. En een oproep daar tussendoor ‘Laat iedereen u kennen als vriendelijke mensen’ klinkt minstens wat onwennig, wat vroom en zweverig. Zo vormt onze individualistische cultuur een barrière voor vriendelijkheid.

Dat geldt ook voor een ander kenmerk van onze cultuur: de nadruk op authenticiteit en echtheid. Als je altijd moet doen wat je voelt en moet zeggen wat je vindt, dan is er weinig hoop op overvloedige vriendelijkheid. Want we hebben gewoon niet altijd zin om vriendelijk te zijn. We hebben het al veel te druk met echtheid en met authentiek zijn. Als ik altijd moet doen wat ik voel, dan zullen er heel veel momenten zijn waarop ik er niet over peins om iets vriendelijks te doen…

En misschien stoot vriendelijkheid ons ook wel wat af omdat we het associëren met zwakheid. Onze cultuur zegt: ‘Wees sterk! Sta op je strepen!’ Maar vriendelijkheid heeft te maken met het zoeken van verbinding met de ander, en heeft daarmee te maken met kwetsbaarheid. In wezen is vriendelijkheid een heel praktische vorm van liefdevolle genade: ik geef jou iets wat jij niet per se verdient. Omdat vriendelijkheid rijmt op zwakheid en dienstbaarheid heeft vriendelijkheid het moeilijk in onze zo ongenadige cultuur van sterk moeten zijn.

Maar is er ook hoop? Kun je je misschien toch ook laten inspireren om tekens van Gods koninkrijk op te richten in daden en woorden van vriendelijkheid? Ja, er is hoop! We hebben in Jezus definitief gezien dat God de Vriendelijkheid zelve is. Wat gaan we hem aan het hart! Wat heeft Jezus alles op alles gezet om ons weer vertrouwd te maken met de vriendelijkheid van zijn Vader: zo mild, zo genadig, zo ruimhartig, zo gul! En ik hoop dat je een verlangen hebt dat die vriendelijkheid ook jou gaat kenmerken. Dat je als volgeling van christos een mens zult zijn die chrestos is, een mens door wie iets zichtbaar wordt van Gods koninkrijk op aarde zoals in de hemel.

Oefeningen 

Ik reik je ten slotte weer een drietal oefeningen in vriendelijkheid aan. 

1. Doe de vriendelijkheidstest

Deze test bestaat uit twee vragen die je aan het begin en het einde van de dag jezelf kunt stellen. Stel jezelf deze vragen aan het begin van de dag: 1) Voor wie kan ik vandaag vriendelijk zijn? 2) Hoe zoek ik vandaag contact met de vriendelijkheid van God? En aan het einde van de dag: 1) Voor wie ben ik vandaag vriendelijk geweest? 2) Hoe heb ik vandaag contact gemaakt met Gods vriendelijkheid? Je kunt daar ook in gebed mee bezig zijn. ‘Heer, laat me zien voor wie ik vandaag vriendelijk moet zijn.’ ‘Heer, ik wil dolgraag uw vriendschap kennen.’ Dit geeft ook de gelegenheid om contact te maken met je mislukkingen op dit gebied. Want je zult je ook bewust worden van de momenten dat je onvriendelijk was, boos, koppig. Je kunt dan om vergeving vragen.

2. Ontdek vriendelijkheid als kern van verbindend leiderschap

Veel mensen geven leiding aan andere mensen of werken samen in teams. Wat is de betekenis van vriendelijkheid daarin? Ik kwam een citaat tegen in een boek over leiderschap (Stephen Covey, De zeven eigenschappen van effectief leiderschap): ‘Kies je voor een leiderschap dat is gebaseerd op ambitie, wilskracht en prestaties, of kies je voor een leiderschap dat wordt geïnspireerd door wijsheid, vriendelijkheid en authenticiteit.’ Daar zit veel verschil tussen, tussen aan de ene kant ambitie en aan de andere kant vriendelijkheid. Kies daarom op de plekken en in de verbanden waar we geroepen worden om leiding te geven, om samen te werken in een team niet als je lijfspreuk: ‘Uw ambitie zij alle mensen bekend.’ Maar kies voor dit Bijbelwoord: ‘Uw vriendelijkheid zij alle mensen bekend’!

3. Luister naar de fluisterstem van de Geest

Veel christenen voelen zich verlegen met de Geest: is hij niet vaag en abstract? Anderen verlangen naar bijzondere gaven en zijn gefrustreerd als ze niet profeteren en geen tongentaal spreken en niet de gave van genezing blijken te hebben. Maar nu het gaat over vriendelijkheid leren we dat de Geest zo alledaags en zo gewoon is als het doen van vriendelijke daden en het spreken van vriendelijke woorden. Wees daarom attent op de zachte fluisterstem van de Geest. Wees alert op zijn ingevingen. Luister naar hem als hij zegt: ‘Wees vriendelijk voor die collega van je.’ ‘Laat die mevrouw even voorgaan.’ ‘Sta even op van je plaats zodat die oude man kan gaan zitten.’ ‘Zeg eens hallo tegen die zwerver op straat.’ ‘Groet je buurman.’ ‘Zie je haar, ze kijkt bezorgd, vraag even hoe het gaat.’ Dat is het werk van de Geest. Neem daarom regelmatig een  moment om stil te zijn en te luisteren naar de stem van de Geest van Jezus die antwoord geeft op de vraag wie jouw vriendelijkheid nodig heeft. Aan wie moet je nu denken? Welke naam speelt er op dit moment door je hoofd?

Citaten om over na te denken

  • If you’re doing something for someone to ‘get’ something in return, that’s not actually kindness. It’s unconscious manipulation.
  • Vriendelijke woorden kunnen kort zijn, maar hun echo blijft. – Moeder Teresa
  • Vriendelijkheid is een prachtige menselijke eigenschap, maar zij vergt discipline. – Henri Nouwen
  • Een samenleving die vriendelijkheid verleert, verleert wat genade is. – Tim Vreugdenhil
  • Vriendelijkheid is een gedicht dat iedereen begrijpt. – Georges van Acker
  • Een vriendelijk woord in de ochtendstond, verwarmt het hart de ganse dag. ■ Spreekwoord

Reflectievragen

  1. Herken je in de slogan van de SIRE-campagne ‘Pas op: aardig!’ de onwennigheid die we vaak  hebben rond vriendelijkheid?
  2. Wat vind jij een vriendelijke daad? Herinner jezelf aan een vriendelijk  woord dat iemand eens tegen je zei. 
  3. Vind jij christenen vriendelijke mensen?
  4. Vind jij God een vriendelijke God? Wat versta  je onder ‘Gods vriendelijkheid’? 
  5. Lees 2 Timoteüs 2:22-26. Wat leer je daar over de waarde en de  kracht van vriendelijkheid?  
  6. Herken je dat belangrijke waarden van onze samenleving (zoals autonomie, zelfstandigheid, zakelijkheid) het opbloeien van vriendelijkheid in de weg staan?
  7. Wat heeft angst voor zwakheid en  dienstbaarheid te maken met verlegenheid  rondom vriendelijkheid? 
  8. Zoek de zeven Bijbelwoorden van de afbeelding hieronder op en lees ze een voor een hardop  voor. Wat is de betekenis van deze uitspraken  voor jou?
  9. Bedenk hoe je de drie praktische  oefeningen in vriendelijkheid een plek kunt geven:
    • Doe dagelijks de vriendelijkheidstest!
    • Ontdek vriendelijkheid als kern van  verbindend leiderschap! 
    • Luister naar de fluisterstem van de Geest!

Liefde: vijf meditaties

1

Bijbelgedeelte: Galaten 5:13-26

Maar de vrucht van de Geest is liefde, vreugde en vrede, geduld, vriendelijkheid…
Galaten 5:22

Vrucht van de Geest: vriendelijkheid
Paulus roept ons in een van zijn brieven op om vriendelijk te zijn: ‘Laat de Heer uw vreugde blijven; ik zeg u nogmaals: wees altijd verheugd. Laat iedereen u kennen als vriendelijke mensen. De Heer is nabij.’ Vreugde en vriendelijkheid liggen hier dicht bij elkaar: beide horen bij de vrucht van de Geest die het mooist tot uitdrukking komt in het leven van de Heer die nabij is. Vriendelijkheid heeft alles te maken met een milde en vriendschappelijke omgang met de mensen om ons heen. Juist wanneer er sprake is van vijandigheid, van verzet en conflict, is het belangrijk om in de stijl van het koninkrijk te reageren: met de vriendelijkheid van Christus en gedreven door zijn Geest.

Heer Jezus, schep in mij een geest van vriendelijkheid zodat ik mild ben in de omgang met mijn naaste.

2

Bijbelgedeelte: Filippenzen 4:4-9

Laat iedereen u kennen als vriendelijke mensen. De Heer is nabij.
Filippenzen 4:5

Vriendelijke mensen
De vrucht van de Geest is vol van het evangelie over ons gewone alledaagse leven. Er worden geen onbereikbare doelen gesteld die ver van de werkelijkheid vandaan staan. Heel eenvoudig gaat het erom dat je vriendelijk bent. Kennen mensen jou zo? Ben jij een vriendelijk mens? Vriendelijkheid uit zich in aandachtige en betrokken omgang met de mensen om je heen. Vriendelijkheid is het tegenovergestelde van een kort lontje hebben, van kortaangebonden zijn en norsheid. De bron van deze vriendelijkheid is voor christenen: de nabijheid van de Heer! Hij is dichtbij je: daar word je een zachter mens van. Als je steeds dichtbij de vriendelijkste mens die ooit geleefd heeft blijft, zullen mensen jou ook gaan herkennen aan je vriendelijkheid.

Heer, leer me vriendelijk te zijn door dichtbij u te blijven.

3

Bijbelgedeelte: Spreuken 15:1-8

Een vriendelijk antwoord doet woede bedaren, 
krenkende woorden wakkeren toorn aan.
Spreuken 15:1

Een vriendelijk antwoord
Er zijn heel vaak situaties waarin een ruzie of een botsing op de loer ligt. Niet iedereen drukt zich altijd even wijs uit. En soms sta je zomaar tegenover iemand die heel boos is, op jou bijvoorbeeld. Onze natuurlijke reactie is dan om boosheid met boosheid te beantwoorden. Herken je dat? Maar daarmee wordt de zaak vaak alleen maar erger: de krenkende woorden waarmee je reageert op de boosheid van de ander leiden alleen maar tot meer boosheid. De wijsheid van de Bijbel zegt dan: reageer met vriendelijkheid en je zult merken dat de boosheid tot bedaren komt. Boosheid breekt als er vriendelijkheid tegenover staat. Helemaal als het de vriendelijkheid is die je niet uit jezelf haalt, maar die je ontvangt van Jezus.

Heer Jezus, help me om tegenover boosheid uw vriendelijkheid te plaatsen.

4

Bijbelgedeelte: Spreuken 16:15-24

Een vriendelijke uitspraak is een korf vol honing, 
zoet voor de ziel en gezond voor het lichaam.
Spreuken 16:24

Een vriendelijke uitspraak
De wijsheid van de Spreuken gaat over het alledaagse leven. Zo ook in deze uitspraak. Het gaat hier over de woorden die we spreken in onze omgang met de mensen om ons heen. Die woorden doen er toe. Daarom worden we uitgedaagd vriendelijke woorden te spreken, woorden die getuigen van betrokkenheid, bewogenheid en oprechte aandacht. Zulke woorden smaken heerlijk: als honing! Ze zijn zoet voor de ziel: je bloeit er van op, van binnen gebeurt er iets goeds. Ze zijn zelfs gezond voor het lichaam: vriendelijke woorden hebben genezende kracht, terwijl onvriendelijke woorden je ziek maken. Daarom is dit de uitdaging voor vandaag: spreek vriendelijke woorden zodat de genezende kracht van de Geest daardoorheen ervaren worden.

Heer, leer me vriendelijke woorden spreken met genezende kracht.

5

Bijbelgedeelte: Efeziërs 4:25-32

Wees goed (vriendelijk) voor elkaar en vol medeleven; vergeef elkaar zoals God u in Christus vergeven heeft.
Efeziërs 4:32

Vriendelijk, medelevend, vergevend
De aanwijzingen uit de brieven van Paulus zijn vaak heel praktisch. Leven volgens het evangelie dat hij verkondigt is niet iets abstracts of ingewikkelds. Het slaat altijd op het alledaagse leven. Hier worden drie aanwijzingen gegeven met voorop een oproep tot vriendelijkheid. ‘Wees vriendelijk voor elkaar.’ Wederkerige vriendelijkheid dus. Daar doorheen kunnen we de vriendelijkheid van Christus ervaren. En daarmee samenhangend: medelevend en vergevend zijn. Want er kunnen best blokkades liggen waardoor het moeilijk is om vriendelijk te zijn. Vriendelijkheid kan daarom niet zonder een hart waarin meeleven en vergevingsgezindheid leven. Vraag daar dus ook om, en de Geest zal het laten opbloeien.

Heilige Geest, vul me met de meelevendheid en de vergevingsgezindheid van Christus zodat ik van harte vriendelijk kan zijn.

Extra materiaal