Terug naar de cursuspagina

Luister deze les als podcast:


Hoe zachtmoedig ben jij? Het is goed om even over die vraag na te denken. Als we ons er in dit hoofdstuk in gaan verdiepen, is het goed om eerst ook wat meer contact te maken met de tegenhanger ervan: agressiviteit. 

Agressiviteit

Ik denk dat agressiviteit een behoorlijk groot maatschappelijk probleem is. In trefwoorden is er gemakkelijk een beeld van op te roepen. Fysieke agressiviteit: huiselijk geweld, onveilige binnensteden, camerabewaking, overvallen op geldtransporten, risicowedstrijden bij het voetbal, kinderen die gepest worden op school, werknemers die gepest worden op hun werk, geweld jegens publieke dienstverleners zoals ambulancepersoneel, buschauffeurs, baliemedewerkers en politiemensen. Fysieke agressiviteit is dat allemaal. Het is alomtegenwoordig.

Je kunt ook verbaal agressief zijn: schelden, vloeken, tieren, bijvoorbeeld in het verkeer. En dan is er de taalverruwing in de politiek. En dan is er ook nog de niet zo zichtbare maar altijd aanwezige innerlijke agressiviteit: onze boze gedachten, onze scheldkannonnades die we maar net binnensmonds kunnen houden, onze kwaadheid en bitterheid en ingehouden woede. Wat een agressie! We kennen het van onszelf. We worden ermee geconfronteerd op straat. Soms zijn we zelf ook slachtoffer van brute agressie en voor het leven getekend.

Waar komt al die agressiviteit vandaan? De een zegt: het is aangeboren, het heeft te maken met het recht van de sterkste als een soort oerdrift. Anderen zeggen dat het aangeleerd is: als je veel agressie ziet, word je zelf ook agressief. Weer anderen zeggen: het is een gevolg van de enorme stress en de frustratiedruk waar mensen vandaag de dag in een prestatiemaatschappij onder gebukt gaan. Nog een stapje verder gaan mensen die zeggen dat agressiviteit vandaag de dag vooral voortkomt uit de narcistische cultuur waarin we leven. Narcisme betekent: dat jij je superieur voelt, dat jij in het middelpunt van alles staat. Je vertoont narcistische trekken als je regelmatig deze gedachten hebt: ‘Ik ben het belangrijkste! Alles draait om mij! Leg mij niets in de weg!’ En als er dan iets gebeurt waarin dat narcisme wordt aangetast, ontstaat er een agressieve reactie en sla je van jezelf af (met je vuisten of met je woorden). Nog weer anderen zeggen: agressiviteit wordt veroorzaakt door al dat geweld op de televisie en in de media en door die schreeuwerige en gewelddadige tekenfilmpjes waarnaar kinderen urenlang kijken. 

We kunnen in elk geval stellen dat onze maatschappij kampt met een heel groot gebrek aan zachtmoedigheid. Hoe kunnen we in een cultuur die wordt gedomineerd door ruwheid, agressie, geweld, criminaliteit en onveiligheid de zachtmoedigheid cultiveren? Hoe kan de christelijke gemeente een broedplaats van zachtmoedigheid zijn?

Innerlijke houding

Wat is zachtmoedigheid? Een zachtmoedig mens is iemand die in zijn of haar relaties met andere mensen niet handelt vanuit trots of vanuit macht, maar die kan incasseren, die agressiviteit beantwoordt met vriendelijkheid, die in een confrontatie reageert vanuit een bescheiden en milde ziel. Het gaat om een innerlijke houding die echter voor iedereen zichtbaar is in de manier waarop je reageert in moeilijke situaties.

De Bijbel heeft voor zachtmoedigheid een woord dat ook gebruikt wordt om er de armen, de onderdrukten en de gemarginaliseerden in deze wereld mee aan te duiden. De mensen die het onderspit delven. En daar zit natuurlijk ook iets van de aanstoot die we wel voelen bij dat woord. Zachtmoedig heeft te maken met nederigheid, de minste willen zijn, niet op je strepen staan. 

Mozes

Ik denk dat we hier veel kunnen leren van Mozes. De Bijbel zegt over hem (lees Numeri 12:1-8, vertaling NBG-1951): ‘Mozes nu was een zeer zachtmoedig man, meer dan enig mens op de aardbodem.’ Prachtig! Maar Mozes is op dat moment al ruim tachtig oud. Toen hij nog veertig was, was dat heel anders. Dat lees je in Exodus 2:11-15. Daar gaat het over de gewelddadigheid van Mozes. Hij was volwassen geworden, staat er, maar daar kun je natuurlijk je vragen bij stellen als er verteld wordt dat Mozes zonder pardon een Egyptenaar doodslaat. Dat is nogal wat. Dat lijkt me een verregaande vorm van agressiviteit. Met zachtmoedigheid heeft het in elk geval niets te maken.

Daar zit ook iets bemoedigends in. Het kán blijkbaar: dat je in je jonge jaren jezelf niet in de hand hebt, een driftkop bent, snel geprikkeld, losse handjes hebt en al gauw agressief gedrag vertoont. Maar dat je bij het ouder worden zachter wordt. Zó ging het blijkbaar bij Mozes. Maar daar zit dan wel een slordige veertig jaren tussen. Dat is een lange tijd. Voor Mozes was het een tijd die hij grotendeels doorbracht met kuddes schapen. En nu hebben wij misschien wel eens het beeld dat dat lieve dieren zijn: schapen hebben een hoog knuffelgehalte. Maar iemand die het kan weten zei eens: ‘Rotbeesten zijn het, die schapen, ze doen nooit wat je wilt.’ Veertig jaar lang optrekken met schapen is dus waarschijnlijk een heel goede en diepgaande oefening in zachtmoedigheid. 

En het optrekken met het volk van God, de Israëlieten, Gods kudde, was ook al niet eenvoudig. Toen ze het moeilijk kregen, gaven de Israëlieten Mozes altijd de schuld: ‘Had ons maar in Egypte gelaten!’ Maar ondanks dat neemt Mozes het altijd weer op voor zijn volk om het goed te maken met God. Dat is zachtmoedigheid! Dat je vergevingsgezind bent en de ander een goed hart toedraagt. 

Maar het komt voor Mozes nog dichterbij. Zijn broer en zus hebben kritiek op hem. Van je familie moet je het maar hebben. Ze verwijten hem dat hij met een Nubische vrouw is getrouwd, en dat had natuurlijk een Israëlitische vrouw moeten zijn. Maar ze doen ook de suggestie dat Mozes beslist niet de enige is door wie de Heer spreekt tot zijn volk. Zij mogen er ook zijn. Rivaliteit dus. Rivaliteit in de familie. En alle ingrediënten liggen klaar voor een enorme confrontatie en voor een langdurige vete waarin alleen maar harde dingen worden gedacht en gezegd. En voordat het verhaal dan verder wordt uitgerold staat er dat Mozes zeer zachtmoedig was, zachtmoediger dan wie ook. Tussen haakjes: blijkbaar kunnen ook zachtmoedige mensen nog kwaad worden en hun geduld verliezen en bijvoorbeeld met stokken op rotsen slaan zoals Mozes later deed…

Zachtmoedig reageren

Zachtmoediger dan wie ook. Juist hier staat dat, als het gaat over dat conflict met Aäron en Mirjam. Want wanneer heb je die zachtmoedigheid ook echt nodig? Ik denk speciaal in deze situaties: als mensen je beledigen, als mensen je bekritiseren, als mensen het niet met je eens zijn, als mensen je laten stikken. Dat was er allemaal aan de hand bij Mozes. Waarschijnlijk heb jij er zelf ook wel iets van meegemaakt: dat je beledigd wordt, in de steek wordt gelaten, je je verraden voelt – en wat is het dan ongelooflijk moeilijk om zachtmoedig te reageren… Denk maar even aan zo’n situatie: iemand heeft je vertrouwen beschaamd, iemand heeft leugens over je verteld, iemand komt met ongezouten kritiek naar je toe. Hoe reageerde je? ‘Mozes nu was een zeer zachtmoedig man, meer dan enig mens op de aardbodem.’ Hoe zachtmoedig ben jij?

De zachtmoedigheid van Jezus

Mozes was zachtmoedig. Maar de Bijbel laat zien dat ook Jezus zachtmoedig was (lees: Matteüs 11:25-30). En dat is natuurlijk nog weer een tikje belangrijker om tot ons door te laten dringen. Want we bidden niet om de zachtmoedigheid van Mozes, maar om die van Jezus. ‘Jezus nu was een zeer zachtmoedig mens, meer dan enig ander op de aardbodem.’ Hij zegt het van zichzelf. Juist op het moment dat hij ons oproept om onze rust bij hem te zoeken. ‘Kom naar mij, jullie die vermoeid zijn en onder lasten gebukt gaan, dan zal ik jullie rust geven. Ik ben zachtmoedig.’ 

En het is waar: onze hardheid, ons onvermogen om te vergeven, onze agressie en onze boosheid – het is allemaal verschrikkelijk vermoeiend. Wat kun je uitgeput raken van je eigen kwaadheid, van je onmacht om liefdevol te reageren. Velen kennen het wel: je agressiviteit vanwege onrecht dat je is aangedaan, mensen die je onheus bejegenen, wat kost het een energie om dat te handelen. En als je dan rust zoekt, dan zegt Jezus: ‘Kom bij mij, wánt ik ben zachtmoedig.’ Dus hij zegt eigenlijk: in zachtmoedigheid zul je rust vinden. Oefen je in die zachtmoedigheid, dat zal je weer rustig maken.

Nederig zijn

Jezus zegt er tegelijk bij: ‘Ik ben nederig.’ En dat vind ik mooi, als Jezus dat zegt. En ik zie het ook voor me, in alles wat hij doet: Jezus laat zich niet gelden, Jezus staat niet op zijn strepen, Jezus slaat er niet op los, Jezus scheldt niet, Jezus spuugt niet en Jezus vergeeft je als je hem tekort doet. 

Maar wil ik dat wel? Wil ik wel nederig zijn? Dat hoort er wel echt bij. ‘Want ik ben zachtmoedig en nederig.’ Bij nederigheid denk je al snel aan slapheid en zwakheid. Niemand wil toch een watje zijn!? Zachtmoedigheid doet ons, helemaal in combinatie met nederigheid denken aan: halfzachtheid, slapheid, over je heen laten lopen, zwak zijn, soft zijn. Maar dat misverstand moeten we wel even afsnijden. Zachtmoedige mensen zijn geen deurmatten die anderen toeschreeuwen: veeg je vieze voeten maar op mij af, van mij zul je geen last hebben. Zachtmoedige mensen zijn geen halfzachte slappelingen die nodig een assertiviteitcursus moeten volgen. Dat zien we juist ook aan Jezus. ‘Jezus nu was een zeer zachtmoedig mens, meer dan enig ander op de aardbodem.’ Maar hij veegde wel de vloer aan met de zelfgenoegzame en wettische arrogantie van de religieuze leiders van die tijd. En toen het huis van zijn Vader een verkoophal was geworden, veegde hij de tent schoon. Woédend was hij! Maar toch: ‘Jezus nu was een zeer zachtmoedig mens, meer dan enig ander op de aardbodem.’

Maar Jezus was geen watje. Het Nederlandse woord zachtmoedigheid verraadt ook al dat het niet om lafhartigheid gaat. Zachtmoedig zijn is de moed hebben om zacht te zijn. Zachtmoedige mensen zijn moedige mensen. Mensen die zich niet laten beheersen door hun woede maar die hun woede de baas zijn en kiezen voor zachtheid, voor vergeving, voor de minste willen zijn. Niet terugslaan. Niet terugschelden. Dat is niet zwak, dat is juist krachtig. Zachtmoedigheid heeft te maken met de moed om zacht te zijn, de kracht om zwak te zijn, het lef om liefdevol te zijn. Ja, lef. Er is lef voor nodig. Het lef om lief te hebben. Zachtmoedige mensen zijn moedige mensen.


Oefeningen 

Waar komt zachtmoedigheid vandaan? Hoe kan de kerk een broedplaats van zachtmoedigheid zijn? Want ik geloof dat de kerk, als geloofsgemeenschap van leerlingen rond Jezus, een belangrijke rol vervult als het gaat om karaktervorming. Dat geldt voor zachtmoedigheid, net als voor alle andere elementen van de vrucht van de Geest. Hoe kunnen we ons oefenen in een zachtmoedige levenshouding? 

1. Bid om zachtmoedigheid

Zachtmoedigheid begint bij gebed. Als je zachtmoedig wilt reageren in moeilijke situaties en zelfs zachtmoedig wilt zijn, als onderdeel van je karakter, bid er dan om. Dagelijks. Doe dat op je knieën. Want op je knieën liggen is een uitdrukking van de nederigheid die gepaard gaat met zachtmoedigheid. Hoe vaak heb je gebeden voor zachtmoedigheid? Zachtmoedigheid is een heel belangrijk aspect van het koninkrijk van God. En in dat koninkrijk geldt een heel belangrijke wet: vraag, en het zal je gegeven worden!

2. Leer zachtmoedigheid in een contrastgemeenschap

Durven we de kerk, de christelijk geloofsgemeenschap, die verzameling mensen rondom Jezus, ook echt te zien als een gemeenschap die anders is? Een tegencultuur? Hier geldt niet het recht van de sterkste maar de liefde van de zwakste. Hier leer je dat er moed voor nodig is om zacht te zijn en dat zachtmoedig niets met slapheid te maken heeft maar met de zwakheid waarvan Paulus zegt (2 Korintiërs 12:10): ‘In mijn zwakheid ben ik sterk.’ In de harde maatschappij waarin we leven, vol geweld en agressiviteit, zijn er maar heel weinig mensen die dat in de praktijk brengen. Durf het te zoeken in de kerk.

3. Geloof dat zachtmoedigheid je gelukkig maakt

Ik begrijp best dat dit moeilijk is. Daarom moet het ook met gebed beginnen: ‘Jezus, uw zachtmoedigheid in mij.’ Gebed betekent: ik kan het niet. Het vraagt moed om te bidden. Maar er is een geweldige belofte aan verbonden. Jezus zegt (Matteüs 5:5):  ‘Gelukkig de zachtmoedigen, want zij zullen de aarde bezitten.’ Als je een gelukzoeker bent, en dat zijn we ten diepste allemaal, want we zijn geschapen voor het geluk, ga dan de weg van zachtmoedigheid, achter Jezus aan.

Citaten om over na te denken

  • Er is moed voor nodig om zacht te zijn. – Uit een preek op internet
  • Brutalen hebben nu de halve wereld, zachtmoedigen straks de héle aarde! – Twitterberichtje
  • Ontzag voor de Heer bestaat uit wijsheid en vorming, trouw en zachtmoedigheid zijn hem welgevallig. – Sirach 1:27
  • Omdat God u heeft uitgekozen, omdat u zijn heiligen bent en hij u liefheeft, moet u zich kleden in (…) zachtmoedigheid (…).- Kolossenzen 3:12
  • De weg naar zachtmoedigheid loopt niet via eenvoudige empathie en sympathie. De weg van de zachtmoedigheid heeft alles te maken met onderwerping, verdriet, somberheid en vernedering. – Martijn Horsman
  • Bidden is ervaren wie God voor je is. Bidden maakt werkelijk zachtmoedig, nederig. – Tim Vreugdenhil

Reflectievragen

  1. We leven in een gewelddadige en agressieve cultuur. Waaraan zie je dat? 
  2. Waar komt die agressie volgens jou vandaan? Aangeboren, aangeleerd, stress en  frustratiedruk, narcisme? 
  3. In welke Mozes herken je jezelf het meest: de  Mozes die een Egyptenaar dooslaat of de  Mozes die de meest zachtmoedige mens  wordt genoemd?
  4. Sta stil bij de zachtmoedigheid van God. Waaraan herken je dat Jezus  zachtmoedig is?
  5. Wat zijn jouw weerstanden tegen  zachtmoedigheid? 
  6. Zoek de zeven Bijbelwoorden op de afbeelding hieronder op. Lees ze een voor een hardop. Wat is de betekenis van deze uitspraken  voor jou? 
  7. Bespreek deze drie richtingwijzers:
    • zachtmoedigheid begint bij gebed 
    • zachtmoedigheid leer je in een  contrastgemeenschap 
    • zachtmoedigheid brengt geluk 

Zachtmoedigheid: vijf meditaties

1

Bijbelgedeelte: Galaten 5:13-26

Maar de vrucht van de Geest is liefde, vreugde en vrede, geduld, vriendelijkheid en goedheid, geloof, zachtmoedigheid…
Galaten 5:22-23

Vrucht van de Geest: zachtmoedigheid
Het woord zachtmoedigheid roept een groot verlangen op. Want we herkennen allemaal wel dat er in ons leven en in onze omgang met mensen zomaar een harde en veroordelende houding kan zitten. We vinden het vaak belangrijk om op onze strepen te staan, ons gelijk te halen, ons de kaas niet van het brood te laten eten. Juist daarom denken we misschien dat zachtmoedigheid voor watjes is, voor softe mensen die niet voor zichzelf kunnen opkomen. Maar het ligt toch anders: er is namelijk veel moed voor nodig om zacht te zijn, kwetsbaar, authentiek, oprecht. Jezus heeft het voorgedaan: hij was de zachtmoedigheid in eigen persoon. Hij zegt: ‘Neem mijn juk op je en leer van mij, want ik ben zachtmoedig en nederig van hart.’

Heer, leer me door uw Geest zachtmoedig te zijn in de omgang met mijn naaste.

2

Bijbelgedeelte: Matteüs 11:25-30

Neem mijn juk op je en leer van mij, want ik ben zachtmoedig en nederig van hart. Dan zullen jullie werkelijk rust vinden.
Matteüs 11:29

Zijn zachtmoedigheid
We leven in een wereld waarin we er op getraind worden om voor onszelf op te komen. Als jou onrecht wordt aangedaan, moet je zorgen dat dat recht wordt gezet. Als je vooruit wilt komen, moet je zorgen dat je daadwerkelijk vooraan staat. Als je wilt winnen, moet je zorgen dat dat ook gebeurt, ook al vallen er slachtoffers. Hoe anders is Jezus: zachtmoedig en nederig van hart. Hoe anders ben jij? Is Jezus’ zachtmoedigheid de jouwe geworden? Heb jij de moed om zacht te zijn? Want dat doet ook zeer. In zijn voetspoor mogen we het afleren om hier op aarde altijd als winnaar uit de bus te komen. In de kracht van zijn Geest kunnen we leren de weg van zachtmoedigheid te gaan

Heer, ik wil heel graag dat uw zachtmoedigheid de mijne wordt.

3

Bijbelgedeelte: 2 Korintiërs 10:1-6

Ik, Paulus, die me volgens zeggen zo bedeesd gedraag wanneer ik bij u ben en alleen uit de verte flink tegen u doe, ik wil u bij de zachtmoedigheid en mildheid van Christus iets vragen.
2 Korintiërs 10:1

Zachtmoedig en mild
Paulus is niet bepaald ‘on speaking terms’ met de gemeenteleden in Korinte. Daarover gaat hij schrijven in zijn tweede brief aan hen. Maar dat wil hij niet doen vanuit zijn eigen gelijk of op een onnodig confronterende manier. Daarom herinnert hij zichzelf en zijn lezers eerst aan de mildheid van Christus. Want soms kun je vanuit je terechte verongelijktheid of boosheid dingen zeggen die kwetsend zijn. Maar dat zou Jezus nooit doen. Als je met hem verbonden blijft, dan is zijn mildheid de jouwe. Strek je daarom net als Paulus uit naar Jezus’ mildheid. Wees zachtmoedig, ook als je confronterend moet zijn.

Heer Jezus, geef dat uw zachtmoedigheid en mildheid steeds meer de mijne worden.

4

Bijbelgedeelte: Matteüs 21:1-9

Kijk, je koning is in aantocht, hij is zachtmoedig en rijdt op een ezelin en op een veulen, het jong van een lastdier.
Matteüs 21:5

Zachtmoedige koning
Jezus is een zeer bijzondere koning. Hij wil dicht bij de mensen zijn. Niet hoog op een paard, niet in een gouden koets, maar op een kleine ezelin, dicht bij de grond. Alle mensen kunnen hem aanraken. Zo leert hij ons wat zachtmoedigheid en nederigheid is. Niet groot denken over jezelf, maar er zijn voor anderen. Als jij in Jezus’ voetspoor koninklijk wilt leven, als je de Geest de ruimte wilt geven om de vrucht van de zachtmoedigheid in je leven tot bloei te brengen, wees er dan voor de ander en heb de moed om zacht te zijn. Zo geef je je leven dat ten diepste het leven van Christus in jou is.

Koning Jezus, maak me zachtmoedig en nederig zoals u.

5

Bijbelgedeelte: Jakobus 3:13-18

Wie van u kan wijs en verstandig genoemd worden? Laat hij het daadwerkelijk bewijzen door een onberispelijk leven en door wijze zachtmoedigheid.
Jakobus 3:13

Wijs en zachtmoedig
Wijs en verstandig zijn, wie wil dat niet? Het is zelfs een van mijn diepste wensen: wijs te mogen zijn. Ik hecht heel veel waarde aan dit woord van Paulus: ‘Alle schatten van kennis en wijsheid liggen in Christus verborgen.’ Jezus is mijn wijsheid. Van Jakobus leer ik er dit bij: je bent wijs als je onberispelijk leeft en zachtmoedig bent. Onberispelijk leven: steeds weer me door de Geest laten leiden in de gehoorzaamheid aan Gods goede geboden. Zachtmoedig zijn: nederig zijn, niet oordelen, niet veroordelen, de warmte van de Geest in mijn binnenste laten stromen en van daaruit reageren op wat er op me afkomt.

Heer Jezus, laat de warmte van uw Geest in mij stromen zodat ik onberispelijk leef en zachtmoedig ben.