Les 9

9.1 Webinar

Hieronder kun je het webinar terugkijken van donderdagavond 1 februari 2024. Het webinar was gewijd aan de spirituele discipline van de afzondering.

9.2 Lezen uit ‘Alles nieuw’

Hieronder kun je uit ‘Alles nieuw’, hoofdstuk 3 ‘Zoek van harte’ het onderdeel ‘afzondering’ lezen en als podcast beluisteren. Onder de leestekst vind je enkele reflectievragen.

“Zoek van harte

Afzondering

Zonder afzondering is het vrijwel onmogelijk een spiritueel leven te leiden.

Afzondering begint met het vastleggen van een tijd en een plaats die gereserveerd zijn voor God, en voor Hem alleen. Als we echt geloven, niet alleen dat God bestaat, maar ook dat Hij actief aanwezig is in ons leven – als geneesheer, leraar en begeleider – dan moeten we tijd en ruimte reserveren om Hem onze onverdeelde aandacht te geven. Jezus zegt: ‘Als je bidt, ga dan je binnenkamer in, doe de deur dicht, bid tot je Vader die in het verborgene is’ (Matteüs 6, 6).

Op gezette tijden en op een bepaalde plaats afzondering en eenzaamheid aanbrengen in ons leven is een van de meest noodzakelijke, maar ook meest moeilijke disciplines. Ook al hebben we een diep verlangen om echt alleen te zijn, we voelen tegelijk een zekere vrees als we die plaats en tijd van afzondering naderen. Zodra we alleen zijn, zonder mensen om ons heen, zonder boeken, zonder luidruchtige televisie of rinkelende telefoon, is het alsof er zich voor ons een innerlijke chaos opent. Die chaos kan zo verontrustend en zo verwarrend zijn dat we nauwelijks kunnen wachten op het moment waarop we weer aan het werk kunnen gaan.

Als we in onze binnenkamer komen en de deur sluiten, betekent dit dus niet automatisch dat we daarmee meteen alles buitensluiten: onze innerlijke twijfels; onze zorgen en angsten; lastige herinneringen; onopgeloste conflicten; boze gevoelens en driftmatige verlangens. Integendeel, zodra we de onrust van buiten hebben verbannen, merken we dikwijls dat onze innerlijke onrust zich met volle kracht aan ons opdringt. We gebruiken onze onrust van buiten vaak om ons af te schermen van de geluiden van binnen. Het is daarom niet verbazingwekkend dat we het moeilijk vinden om alleen te zijn. De confrontatie met onze innerlijke conflicten kan te pijnlijk zijn om uit te houden.

Dit maakt de discipline van het alleenzijn des te belangrijker. Afzondering is niet een spontane reactie op een druk en gepreoccupeerd leven. Er zijn maar al te veel redenen waarom we niet alleen kunnen zijn. Daarom moeten we het alleenzijn van meet af aan zorgvuldig plannen. Vijf of tien minuten per dag, langer kunnen we het misschien niet volhouden. Wellicht kunnen we een uur per dag aan, een middag per week, een dag per maand, of een week per jaar. De tijdsomvang zal voor ieder van ons verschillend zijn, afhankelijk van temperament, leeftijd, werkkring, levensstijl en rijpheid.

We nemen het spiritueel leven pas dan serieus als we wat tijd reserveren om bij God te zijn en naar Hem te luisteren. Misschien moeten we het zwart op wit in onze agenda vastleggen, zodat niemand anders die tijd kan afpakken. Dan kunnen we tegen onze huisgenoten, vrienden, buren, studenten, klanten of patiënten zeggen: ‘Sorry, ik heb al een afspraak gemaakt op dat tijdstip en die kan niet verzet worden.’

Als we onszelf eenmaal verplicht hebben om tijd in afzondering door te brengen, ontwikkelen we aandacht voor Gods stem in ons binnenste. In het begin – in de eerste dagen, weken of zelfs maanden – hebben we misschien het gevoel dat we gewoon onze tijd aan het verdoen zijn. Tijd die we in afzondering beleven, kan aanvankelijk louter tijd lijken waarin we bestookt worden met duizenden gedachten en gevoelens die opkomen uit verborgen hoekjes in onze geest.

Een van de oudste christelijke auteurs beschrijft de eerste fase van het gebed in eenzaamheid als de ervaring van iemand die, na jaren geleefd te hebben met open deuren, plotseling het besluit neemt om ze dicht te doen. Bezoekers die gewend waren zijn huis zonder meer binnen te stappen, beginnen op zijn deuren te bonzen en vragen zich af waarom ze niet gewoon binnen mogen komen. Pas wanneer ze beseffen dat ze niet welkom zijn, houden ze geleidelijk aan op met langskomen.

lets dergelijks maakt iedereen mee die het besluit tot afzondering neemt na een bestaan waarin weinig plaats was voor spirituele discipline. In het begin blijven de onrust en de afleiding langskomen. Later, wanneer ze steeds minder aandacht krijgen, trekken zich langzamerhand terug.

Het gaat er hier om, trouw te zijn aan de discipline. In het begin lijkt afzondering zo tegengesteld aan onze verlangens dat we voortdurend in de verleiding komen om eraan te ontsnappen. Een van de manieren om ervan weg te lopen is dagdromen of gewoonweg in slaap vallen. Houden we echter vast aan onze discipline, in de overtuiging dat God bij ons is ook al horen we Hem nog niet, dan ontdekken we geleidelijk aan dat we de tijd die we alleen met God doorbrengen, niet meer willen missen. Hoewel we er aanvankelijk niet zozeer een voldaan gevoel aan overhouden, beseffen we op een goed moment toch dat een dag zonder een tijd van afzondering minder ‘spiritueel’ is dan een dag waarin we die afzondering niet hebben beleefd.

Intuïtief voelen we aan dat het belangrijk is om tijd in afzondering door te brengen. We beginnen zelfs uit te zien naar die vreemde, nutteloze momenten. Zo’n verlangen naar afzondering is vaak de eerste aanwijzing dat de aanwezigheid van Gods Geest niet langer onopgemerkt blijft. Als we onszelf leegmaken en alle onrust loslaten, ontdekken we niet alleen met onze geest, maar ook met ons hart dat we nooit echt alleen zijn geweest, omdat Gods Geest al die tijd al bij ons aanwezig was.

Zo beginnen we te begrijpen wat Paulus schrijft aan de Romeinen: ‘… wij zijn trots op onze beproevingen, in het besef dat verdrukking leidt tot volharding, volharding tot beproefde deugd, en die weer tot hoop. En de hoop wordt niet teleurgesteld, want Gods liefde is in ons hart uitgestort door de heilige Geest die ons werd geschonken’ (Romeinen 5,3-5).

In afzondering leren we de Geest kennen die al aan ons geschonken is. De pijn en strijd die we in onze afzondering tegenkomen, worden op die manier een weg naar hoop. Onze hoop is immers niet gebaseerd op iets wat na het verdwijnen van onze pijn komt opdagen, maar op de feitelijke aanwezigheid van Gods genezende Geestkracht te midden van alles wat we doormaken. De discipline van de afzondering stelt ons in staat geleidelijk in aanraking te komen met deze hoopvolle aanwezigheid van God in ons leven, en tevens op dit moment al iets te proeven van de vreugde en vrede die er heersen in de nieuwe hemel en de nieuwe aarde.

De discipline van de afzondering, zoals ik die hier beschreven heb, is een zeer krachtige methode om een gebedsleven te ontwikkelen. Het is een eenvoudige, hoewel niet gemakkelijke manier om ons te bevrijden uit de slavernij van onze bezigheden en preoccupaties, en de stem te gaan horen die alles nieuw maakt.

Ik zal nu concreet beschrijven hoe de discipline van de afzondering in praktijk kan worden gebracht. Het is een gunstige omstandigheid als we een kamer – of een hoek in de kamer dan wel een grote kast of bergruimte! – kunnen reserveren voor onze momenten van afzondering. Zo’n kant-en-klare plek helpt ons om zonder tijdrovende voorbereidingen ons hart te richten op het koninkrijk. Sommigen richten zo’n ruimte graag in met een icoon, een kandelaar met een kaars, of een mooie plant. Maar het belangrijkste is dat de plek van afzondering eenvoudig en overzichtelijk blijft. Daar verblijven we in de aanwezigheid van de Heer.

De verleiding is levensgroot aanwezig om iets nuttigs te gaan doen, bijvoorbeeld een stimulerende tekst te lezen, een interessante gedachte te laten opkomen, of iets ongewoons te beleven. Maar ons moment van afzondering is juist een prima gelegenheid om in de aanwezigheid van onze Heer te zijn. We staan met lege handen voor Hem, naakt, kwetsbaar, nutteloos, zonder dat we veel bewijzen, verdedigen of laten zien. Zodoende leren we geleidelijk aan luisteren naar Gods zachte stem.

Maar wat moeten we doen met alles wat ons komt afleiden? Moeten we die afleidingen bestrijden en hopen dat we op die manier beter kunnen gaan letten op Gods stem? Als we al onze energie steken in het bestrijden van wat ons afleidt, is het niet waarschijnlijk dat we een lege plek kunnen scheppen waar Gods Geest hoorbaar is en waar we tot gebed komen. Door het rechtstreeks bestrijden van deze afleidingen besteden we er uiteindelijk meer aandacht aan dan ze verdienen. We kunnen in plaats daarvan onze aandacht beter richten op de woorden van de Schrift. Een psalm, een parabel, een bijbelverhaal, een woord van Jezus, een brief van Paulus of van Petrus, Jakobus of Johannes: er is zoveel dat ons erbij kan helpen onze aandacht te richten op Gods tegenwoordigheid. Op die manier ontnemen we ‘al die andere dingen’ de macht die ze over ons hebben.

Als we woorden uit de Schriften in het centrum van onze afzondering neerzetten – of het nu een korte uitdrukking is, een paar zinnen dan wel een langere tekst – zullen die woorden het centrale punt kunnen zijn waarheen we terugkeren als we in allerlei richtingen zijn afgedwaald. Ze vormen een veilige ankerplaats in een zee die geplaagd wordt door stormen. Aan het eind van zo’n stil samenzijn met God kunnen we bidden voor alle mensen, vrienden evengoed als vijanden, die deel uitmaken van ons leven en die we aldus in Gods genezende tegenwoordigheid willen brengen. En waarom zouden we niet besluiten met de woorden die Jezus zelf ons geleerd heeft: het Onze Vader?

Dit is maar één specifieke vorm waarin we de discipline van de afzondering kunnen beoefenen. Er zijn talloze variaties mogelijk zoals: wandelen in de natuur; herhalen van korte gebeden zoals het Jezusgebed; eenvoudige melodieën zingen; muziek beluisteren; bepaalde bewegingen doen of lichaamshoudingen aannemen. Deze en vele andere elementen kunnen een nuttig onderdeel worden van de discipline van de afzondering. We dienen zelf te beslissen welke bijzondere vorm van deze discipline het beste bij ons past, zodat we er ook werkelijk trouw aan kunnen blijven. Het is beter de dagelijkse gewoonte te hebben van tien minuten afzondering dan een vol uur zo af en toe. Of het is beter vertrouwd te raken met één lichaamshouding dan te blijven experimenteren met verschillende houdingen.

Eenvoud en regelmaat zijn de beste gidsen op onze weg. Ze helpen ons om van de discipline van de afzondering net zo’n dagelijkse gewoonte te maken als van eten en slapen. Als we zover komen, zullen onze luidruchtigheid en zorgen langzamerhand hun macht over ons verliezen en zal de vernieuwende kracht van Gods Geest zich geleidelijk aan doen voelen.

Hoewel de discipline van de afzondering vraagt tijd en plaats te reserveren, gaat het er uiteindelijk om dat ons hart een oord van rust wordt. Een plek voor God om te wonen, waar we ook gaan en wat we ook doen. Hoe meer we ons oefenen in het samenzijn met God, en met Hem alleen, des temeer zullen we ontdekken dat Hij altijd en overal bij ons is. Dan zullen we in staat zijn Hem te herkennen, zelfs midden in een druk en actief bestaan. Als de afzondering in tijd en ruimte eenmaal geworden is tot een afzondering van het hart, zullen we die afzondering nooit meer hoeven te verlaten. Overal en altijd zullen we dan spiritueel kunnen leven. De discipline van de afzondering stelt ons op die manier in staat een actief bestaan in de wereld te leiden, terwijl we tegelijkertijd voortdurend in de tegenwoordigheid van de levende God blijven.”

Reflectie

Wat betekent afzondering of alleen-zijn voor jou persoonlijk en hoe heb je tot nu toe deze praktijk ervaren?
Hoe moeilijk vind je het om tijd en ruimte te reserveren voor afzondering in je dagelijks leven? Wat zijn de grootste uitdagingen die je hierbij tegenkomt?
Welke innerlijke conflicten of onrust heb je ervaren wanneer je alleen bent geweest? Hoe ben je hiermee omgegaan?
Wat is voor jou het doel van tijd van afzondering?
Nouwen stelt dat afzondering een geleidelijk proces is. Hoe heb je gemerkt dat je eigen houding ten opzichte van afzondering is veranderd na verloop van tijd, zo ja, hoe?
Hoe kun je afleidingen tijdens afzondering gebruiken als kansen om je aandacht te richten op Gods aanwezigheid? Heb je hier zelf ervaring mee?
“Als we woorden uit de Schriften in het centrum van onze afzondering neerzetten, zullen die woorden het centrale punt kunnen zijn waarheen we terugkeren als we in allerlei richtingen zijn afgedwaald. Ze vormen een veilige ankerplaats in een zee die geplaagd wordt door stormen.” Herken je dat?
Hoe zou je de discipline van afzondering kunnen aanpassen aan jouw specifieke omstandigheden en behoeften? Welke elementen spreken je het meest aan en waarom?

9.3 Documentaire: Journey of the Heart

Over Henri Nouwen is een documentaire gemaakt: “Journey of the Heart: The Life of Henri Nouwen”. Mooi om te zien en Henri Nouwen nog at beter te leren kennen, ook door de ogen van mensen die hem van nabij hebben gekend.