Pleidooi voor een neuropneumatologische antropologie

Ronald Westerbeek hield onlangs aan de TU in Utrecht een boeiend verhaal met de titel ‘Diepernatuurlijk. Een pleidooi voor charismatische vernieuwing als een aardse en lichamelijke spiritualiteit’. Dat verhaal is hier na te lezen.

Zelf ben ik de laatste maanden ook veel bezig geweest met het thema van lichamelijke (of belichaamde) spiritualiteit. In dat kader kwam ik op het spoor van de polyvagaaltheorie die aandacht vraagt voor de drie toestanden van ons autonome zenuwstelsel: ventraal-vagaal (verbonden en veilig), sympathisch (vechten en vluchten) en dorsaal-vagaal (bevriezen, terugtrekken).

In onderstaande zeven stellingen geef ik tegen die achtergrond een reactie op het verhaal van Ronald Westerbeek. Mijn pleidooi is er vooral een voor een neuropneumatologie als nadere invulling van de door Ronald Westerbeek bepleite ‘deep pneumatology’.

Acht stellingen

1. Westerbeek biedt een waardevolle correctie op een charismatische vluchtig-bovennatuurlijke benadering. Maar zijn categorie ‘diepernatuurlijk’ blijft te abstract zolang het concrete lichamelijke, biologische / fysiologische / neurologische niveau niet wordt meegenomen.

2. Tussen het ‘bovennatuurlijke’ en het ‘diepernatuurlijke’ ontbreekt bij Westerbeek een expliciete benoeming van het natuurlijke (of voor nu even: het ‘intranatuurlijke’): de belichaamde fysiologische realiteit waarin de menselijke ervaring zich daadwerkelijk afspeelt.

3. Een charismatische spiritualiteit die werkelijk lichamelijk wil zijn, moet beginnen bij het menselijke zenuwstelsel dat verantwoordelijk is voor ons gevoelsleven: spanning, ontspanning, regulatie, affect. Daarbij bieden met name de drie polyvagale toestanden (ventraal, sympathisch en dorsaal) een invalshoek voor een werkelijk belichaamde, intranatuurlijke benadering (waarbij de theologie het woord moet gunnen aan biologie en fysiologie).

4. Zonder aandacht voor het zenuwstelsel blijft een belichaamde spiritualiteit onvoldoende concreet. Want de Geest werkt altijd via de lichamelijke wegen waardoor mensen ervaren, voelen, openen, sluiten en reageren; en dat zijn primair neurofysiologische wegen.

5. De polyvagaaltheorie biedt een onmisbare brug tussen theologie en embodiment, omdat ze precies beschrijft hoe veiligheid, openheid en verbinding (kernthema’s voor geestelijke ervaringen) in het lichaam worden gehuisvest en gereguleerd.

6. Aandacht voor de zintuigen is inderdaad cruciaal , maar nog ontoereikend, omdat elke zintuiglijke ervaring gedragen, gefilterd en geïnterpreteerd wordt door het onderliggende zenuwstelsel; zonder erkenning van die neurofysiologische laag blijft belichaamde spiritualiteit toch nog abstract .

7. Neuropneumatologie is de theologische discipline die onderzoekt hoe de Heilige Geest werkt via de neurofysiologische structuren van het menselijk lichaam (zenuwstelsel, aandacht, adem, affect, regulatie en coregulatie) en zo de intranatuurlijke processen van voelen, openen, verbinden en herstellen bereflecteert vanuit goddelijke presentie.

8. Een neuropneumatologische antropologie beschouwt de mens als een door de Geest bewoond en beïnvloed organisme, waarbij het autonome zenuwstelsel, de belichaamde emoties, adem, aandacht en regulatie de primaire plaatsen zijn waar Godsrelatie, openheid, veiligheid, heling en transformatie zich concreet voltrekken.