WORKSHOP OVER CONTEMPLATIEF LEIDERSCHAP VOOR SCHOOLLEIDERS EN -BESTUURDERS

Jos Douma

Bestaat er ergens in de gepolariseerde werkelijkheid een plek van rust, vrede en eenheid? ‘Ja’, zegt de christelijke spirituele traditie al eeuwenlang, ‘in je innerlijke ruimte (je hart of je ziel)’. Thomas a Kempis, de belangrijkste vertegenwoordiger van de Moderne Devotie uit de 14e eeuw (hij woonde in het klooster op de Agnietenberg vlakbij Zwolle), schreef erover in zijn ‘De navolging van Christus’: ‘Het rijk van God is binnen in u’. De weg waarlangs we meer vertrouwd raken met die innerlijke ruimte is die van de contemplatie. Voorbij ons denken, discussiëren en delen en ook nog voorbij onze gevoelens en emoties, is er een heilige ruimte van stilte waar we eenheid en vrede kunnen ervaren. Samen gaan we op zoek naar deze plek en naar de waarde van contemplatie als aandachtig aanwezig zijn in Gods aandachtige Aanwezigheid.

(1) Mijn eigen spirituele reis

Mijn eigen spirituele reis begon zittend  op een bed in een leegstaande kamer in het studentenhuis in Kampen waar ik woonde (Voorstraat 74, 1987). Toen begon een beweging: 

– van uitleggen naar mediteren;
– van Woord naar Stilte;
– van invullen naar aanvoelen;
– van doen (‘doing’) naar zijn (‘being’).

(2) Kennismaken met lectio divina

Lectio divina als eigen manier van bijbellezen:  lectio > meditatio > oratio > contemplatio.

De ‘beweging’ van de lectio divina is steeds naar het verstillen stilte toe. In het woord con-templ-atio zit het woord tempel: plaats van Gods aanwezigheid.  Contemplatie is aandachtig aanwezig zijn in Gods aandachtige Aanwezigheid.

(3) Een citaat van Thomas a Kempis 

“‘Het rijk van God is in uw binnenste’ (Luc. 17:21), zegt de Heer. Keer met heel uw hart tot de Heer (vgl. Joël 2:12) en laat deze armzalige wereld; dan zal uw ziel rust vinden. Leer de uiterlijke dingen versmaden en u wijden aan de dingen van binnen: dan zult u het rijk van God in u zien komen. Want dat rijk van God is vrede en vreugde in de Heilige Geest (vgl. Rom. 14:17), en het wordt niet gegeven aan de onvromen. Christus zal tot u komen en zijn vertroosting schenken, wanneer u Hem in uw binnenste een waardige woning hebt bereid. Al zijn schoonheid en heerlijkheid is van binnen (vgl. Ps. 45:14), en daar vindt Hij zijn welbehagen. Veelvuldig bezoekt Hij de innerlijke mens, en zoet zijn dan de gesprekken met Hem, aangenaam zijn vertroosting, overvloedig zijn vrede, bovenmate wonderlijk zijn gemeenzaamheid.”

(4) Nog drie inspirerende citaten

Anselm Grün: “In ieder van ons is een afgegrensd gebied, een heilige ruimte, een ruimte voor de stilte, waar onze gedachten en emoties geen toegang hebben. In dit innerlijk heiligdom woont God in ons.”

Thomas Merton: “Niets is verder verwijderd van contemplatie dan het cogito ergo sum van Descartes. Voor de contemplatief bestaat er geen cogito (‘ik denk’) en geen ergo (‘dus’), maar alleen maar sum, ‘ik ben’, in het nederige besef van ons mysterieus bestaan als persoon waarin God woont, met oneindige zoetheid en onvervreemdbare macht.”

Blaise Pascal: “All of humanity’s problems stem from man’s inability to sit quietly in a room alone.”

(5) De zevende positie

Wie in de zesde positie wil staan, moet leren om in de zevende positie te zitten: zitten in de stilte, alleen maar: zijn, bewust zijn. Dat vraagt om afzondering en alleen zijn. Dat vraagt om tijd, bijvoorbeeld vijftien minuten per dag). Dat vraagt om een plaats (een vaste plek in huis, op het werk, buiten, maar vooral: thuisraken in je ziel, je ‘cel’ van binnen die je altijd bij je hebt). Dat vraagt om oefening: alle gedachten die komen loslaten en alleen maar hier-nu-zijn. Op de langere termijn draagt dat vrucht in kwaliteiten als: loslaten, zachtmoe- digheid, nederigheid, kwetsbaarheid,  aan- dachtigheid, aanwezigheid (presentie), zielsbewogenheid, innerlijke vrede.

(6) Oefening in contemplatief zijn

Ga stil zitten. 

kom tot rust. 

Volg het ritme van je adem. 

(in) ik – (uit) ben
(in) hier – (uit) nu
(in) in – (uit) U

Keer telkens als je merkt dat je met iets anders bezig bent vriendelijk terug naar je adem.

Gespreksvragen

1. Als je een persoonlijke dagelijkse verstil-gewoonte zou willen invoeren, op welke plek zou je dat dan doen en op welk tijdstip?

2. Hoe kan er in de school / op de werkplek iets gecreëerd worden wat herinnert aan en uitnodigt tot het beoefenen van contemplatie?

3. Wat ervaar je als de meerwaarde van samen stil zijn boven alleen stil zijn?

Enkele dagen na afloop van de workshop, die deel uitmaakte van een 24-uurs retraite, deelde een deelnemer een lied dat voor hem heel passend was bij de thematiek. Hier kun je het beluisteren:

Neem tijd om stil te zijn

Klik een van onderstaande audiobestanden aan en neem zo tijd om de stilte (de kunst van het aandachtig aanwezig zijn in Gods aanwezigheid) te beoefenen.

Workshop Verstillen