Stil, mijn ziel, wees stil: Les 8

8 Contemplatief bijbellezen

Intro

Ik hoop dat het je lukt om de lessen bij te houden. Maar ik kan me ook voorstellen dat je niet altijd de tijd kunt vinden. Geeft niet. Laat je niet leiden door schuldgevoelens, maar door het verlangen waarmee je aan de cursus begon: groeien in het leren ervaren van Gods aanwezigheid. Het gaat er niet om dat je alle lessen (op tijd) hebt gedaan, maar dat je dat verlangen blijft voeden.

In deze achtste les gaan we weer verder met het ontdekken van wat lectio divina is. Centraal staat de vierde stap: de contemplatio, vertaald met ‘rusten’.

8.1 De vierde stap: rusten

Deze vierde stap van de contemplatio noem ik het liefst: rusten. Dat is wel een wat vrije vertaling. In een eerdere les heb ik al meer verteld over de contemplatie. Als omschrijving heb ik toen gegeven: aandachtig aanwezig zijn in Gods aandachtige aanwezigheid. Welke woorden en omschrijvingen je ook precies gebruikt (er is niet één goede omschrijving), het gaat er in deze stap om dat je tot rust komt bij God.

Je hebt gelezen (lectio), je hebt gemediteerd (meditatio), je hebt gebeden (oratio), en dat liep waarschijnlijk ook allemaal wat door elkaar heen. En nu is het de tijd om dat allemaal los te laten en te rusten in Gods liefdevolle aanwezigheid. Het eigene van de lectio divina, vergeleken met andere manieren van omgaan met de bijbel, is dat deze manier steeds op deze laatste fase gericht is: het tot rust komen.

Lectio divina is niet voor niets een contemplatíeve praktijk: een geestelijke oefening die jou als bijbellezer vooral helpt om tot rust te komen bij God, om te leren rusten in God. We hebben daarvoor vaak een ‘aanloopje’ nodig, een voorbereiding, die in de lectio divina dus bestaat uit de stappen van lectio, meditatio en oratio. Verderop in de cursus komen twee andere contemplatieve praktijken aan bod die om zo te zeggen een minder lange ‘aanloop’ hebben: het Jezusgebed (lessen 10-15) en centrerend gebed (lessen 16-20).

8.2 Voorbij de woorden

Een manier waarop ik graag het eigene van de contemplatio uitleg, is deze. Als je bijvoorbeeld als man en vrouw (of in een andere vriendschappelijke of intieme relatie) een goed gesprek hebt gehad en echt naar elkaar geluisterd hebt, komt er een moment dat er genoeg is gezegd. Het is goed zo. En dan zit je een tijdje zwijgend naast elkaar in stilte. Alles wat gezegd moest worden is gezegd. Het is genoeg. Gewoon bij elkaar zijn is nu wat meer dan voldoende is.

Deze stilte, dit stil bij elkaar zijn is in de lectio divina de fase van de contemplatio. In het lezen, mediteren en bidden is er veel gezegd en gedacht. Er waren veel woorden. Nu breekt het moment aan dat je ontdekt dat er voorbij de woorden een ruimte is waar aanwezigheid genoeg is. Het is er rustig en stil. De (vele) woorden die er waren hebben hun dienst bewezen. We laten ze los.

In het Engels kun je dat mooi tot uitdrukking brengen met deze woorden: ‘beyond the words’. ‘Aan de woorden voorbij’ is de ruimte van de stille aanwezigheid die rust en vrede brengt.

8.3 Genade en liefde

Eigenlijk is het minder juist om over contemplatio als ‘vierde stap’ te spreken. Want dat suggereert dat de contemplatio maakbaar is. Of sterker nog: dat je er recht op hebt als je maar de goede stappen zet. Maar vanaf de begintijd van de beoefening van de lectio divina, toen deze manier van bijbellezen opkwam in de kloosters, is benadrukt: contemplatie is genade. Het is iets wat je ontvangt van de Andere kant. God gééft het je door zijn Geest. Het is niet maakbaar en je hebt er geen recht op.

Je zou kunnen zeggen dat de stappen van de lectio, de meditatio en de oratio een oefening zijn in ontvankelijkheid. Je komt meer in een ontvang-houding die ruimte schept voor de genadegave van de contemplatio.

Om deze contemplatio te typeren gebruik ik ook graag het woord liefde. God is liefde. Dat is hij al vóórdat hij een sprekende God is. Van eeuwigheid tot eeuwigheid is God liefde. Contemplatie is je zonder woorden toevertrouwen aan die liefde. In het webinar van vanavond zal ik nog wat extra aandacht geven aan de contemplatio als het doel van de lectio divina.

Reflectievragen

Neem nu wat tijd om deze vragen te beantwoorden:

• Welke van de volgende woorden passen voor jouw gevoel het beste bij de contemplatio: liefde, rust, stilte, aanwezigheid, wijsheid, genade, vrede, zijn?
• De rust van de contemplatio is niet maakbaar en je hebt er geen recht op. Wat is jouw ervaring tot nu toe met het (al dan niet) tot rust komen bij God?

Oefening

Ik nodig je uit om je lectio divina deze keer te laten gaan over Johannes 15:9-10:

Ik heb jullie liefgehad,
zoals de Vader mij heeft liefgehad.
Blijf in mijn ​liefde:
je blijft in mijn ​liefde​
als je je aan mijn geboden houdt,
zoals ik me ook aan de geboden van mijn Vader gehouden heb
en in zijn ​liefde​ blijf.

Je kunt die bijbelvers ook beluisteren:

Voorafgaand aan de lectio divina zou je kunnen luisteren naar dit lied van Sela: ‘In deze stilte’. Een krachtig lied met weinig tekst: stilte, vrede, vreugde, zegen. Woorden die inhoud geven aan de contemplatio.

Luister naar ‘In deze stilte’:

Inspirerend citaat

Peter Halldorf, een Zweedse theoloog die een contemplatieve en een charismatische spiritualiteit op krachtige wijze met elkaar verbindt, schreef in zijn bijdrage aan het boek ‘Samen luisteren in de stilte’ over lectio divina het volgende:

Lectio divina is het lezen van de Bijbel dat ons naar binnen meeneemt, door het omhulsel van de letter in de Schrift heen, en dat ons God laat ontmoeten die Geest is. De letter moet je niet loslaten, maar er voortdurend naar teruggaan. Maar letters zijn slechts Gods kleding. De letters moeten hun schil voor ons openen zodat we God zullen vinden. (…) Om God werkelijk te vinden moet je de letter soms durven loslaten. Ontbreekt het ons aan moed dat ons verlangen naar een grotere nabijheid van Jezus zo vaak onvervuld blijft? Egied van Broeckhoven drukt het in zijn geestelijke dagboek zo uit: ‘Wie zich niet aan liefde en niet aan God waagt, werpt zich op de letter.’

Verdieping

In deze les geen links naar nog wat meer om te lezen. Wel kun je nu kijken naar de video met een webinar over lectio divina. Download via de button de PowerPointpresentie.

Tenslotte

In de volgende les staat de lectio divina nog één keer centraal. Ik licht dan de afbeelding van een cirkel toe waarin niet vier maar acht trefwoorden staan.