Verlangen naar het goede leven 3.3

3.3 Geloofsgesprekken voeren

In de vorige les over de lectio divina ging het over een manier van lezen waarbij het sámen lezen nog niet echt uit de verf kwam. In deze les wil ik daarom nog een extra stap zetten. Want ik geloof dat de lectio divina alle ingrediënten in zich heeft voor het zogenaamde geloofsgesprek.

Open Bijbel

Daarmee bedoel ik: een gesprek dat gevoerd wordt rond een open bijbel, luisterend naar wat God wil zeggen. Vaak lukt het in kerken, bijbelgroepen en kringen best goed om met elkaar te discussiëren: meningen en standpunten uitwisselen over van alles en nog wat (God, de bijbel, de kerk, de wereld enzovoort) vinden veel christenen helemaal niet zo moeilijk. Ik merk dat bij mezelf ook: ik vind het eigenlijk veel makkelijker om een discussie te voeren, een uitwisseling van meningen te hebben over een bijbels of kerkelijk onderwerp, dan dat ik meedoe in een gesprek waarin we samen proberen om Gods woorden echt tot klinken te laten komen in onze eigen levens. Dan is een mening niet meer zo belangrijk. Dan gaat het meer om het open stellen van je ziel en om een kwetsbaar gesprek van hart tot hart dat gevoed wordt door woorden van God.

In deze les bied ik daarom nog een uitbreiding van de leespraktijk van de lectio divina die zal helpen om het samen-element van het samen lezen vorm en inhoud te geven. Dat doe ik door aan elk van de vier begrippen van de lectio divina (lectio, meditatio, oratio, contemplatio) nog een extra woord toe te voegen dat een aanvulling biedt op het betreffende begrip. Hieronder zie je die woorden: silentio (stilte), collatio (gesprek), incarnatio (menswording) en tentatio (aanvechting). Zo komen we bij in totaal acht begrippen die allemaal een heel eigen waarde hebben als het gaat om de vraag hoe we nu op een goede manier geloofsgesprekken kunnen voeren die vorm geven aan een vruchtbare praktijk van samen lezen:

Tentatio: aanvechting

Ik begin mijn toelichting bij het begrip tentatio. Want daar begon de zoektocht naar een bepaalde verdieping of verbreding die volgens mij nodig was als het gaat om de lectio divina. Het woord contemplatio kan namelijk de suggestie wekken dat de lectio divina altijd een prachtige, vreugdevolle en rustgevende leeservaring biedt. Maar dat is niet zo. Op dat spoor werd ik gezet door een drieslag van Maarten Luther. Hij geeft ergens een antwoord op de vraag waaraan je een goede theoloog of een goede christen kunt herkennen. Dit is zijn antwoord: oratio (gebed), meditatio (overdenking), tentatio (aanvechting).

Als je deze drieslag vergelijkt met de vierslag van de lectio divina, dan zie je dat de lectio ontbreekt (die was voor Luther blijkbaar zo vanzelfsprekend dat je die niet apart hoefde te noemen) en dat op de plaats van de contemplatio de tentatio is gekomen. Luther lijkt daarmee te willen zeggen: de woorden van God geven je niet (altijd) een ervaring van vreugde, dankbaarheid en verwondering maar leiden je vaak in de aanvechting: Gods woorden spreken je tegen, Gods woorden zijn vaak scherp, Gods woorden staan dikwijls haaks op ons leven en vragen om bekering. Ik kies er zelf voor om niet te zeggen dat het óf contemplatio óf tentatio is: beide ervaringen hebben hun legitieme plek in de omgang met Gods woorden. Ze zijn complementair aan elkaar, hebben elkaar nodig en vullen elkaar aan.

Silentio: stilte

Toen ik eenmaal bij contemplatio als aanvullend begrip tentatio had gevonden, ging ik ook op zoek naar aanvullende woorden voor de andere drie begrippen. Bij lectio vond ik silentio. Bij meditatio vond ik collatio. Bij oratio vond ik incarnatio. (Ik kan me overigens voorstellen dat het je een beetje duizelt van de latijnse woorden. Toch kies ik ervoor de latijnse termen te gebruiken om daarmee ook iets te laten proeven van het klassieke en beproefde van deze benadering: met de beoefening van de lectio divina plaatsen we ons in een eeuwenoude traditie. De kerk van de toekomst heeft wortels in het verleden nodig.)

De lectio die zich concentreert op het lezen van teksten heeft als aanvulling de silentio nodig. Stilte is de ruimte waarin woorden echt tot klinken kunnen komen. Maar eerst moeten er gewoon ook even geen woorden zijn, maar alleen rust, aanwezigheid, in het hier en nu zijn. Het is goed om uitwendige stilte te ervaren in een stille ruimte, samen met andere mensen die zwijgen. Maar er is ook stilte van binnen nodig. Die is niet zo gemakkelijk te vinden. Want zodra je stil wordt en stopt met bezig zijn, merk je dat er van binnen heel veel onrust is: gedachten, gevoelens en herinneringen vragen de aandacht. Voor het oefenen van de stilte vind ik zelf de aanwijzing heel behulpzaam die zegt dat je een enkel woord moet kiezen als gebedswoord (bijvoorbeeld: Jezus, genade, God, liefde). Dat gebedswoord staat voor jou symbool voor je actieve verlangen om in de tegenwoordigheid van de Heer te zijn en open te staan voor zijn vernieuwende werkzaamheid. De stilte start door je dat gebedswoord te binnen te brengen en het zachtjes in je hart te zeggen. Als je vervolgens merkt dat je bezig bent met gedachten, gevoelens, herinneringen of andere prikkels, moet je telkens weer zachtjes terugkeren naar dat gebedswoord. Zo kun je de stilte beoefenen die de onmisbare context is voor het luisteren naar de zachte stem van de Geest die klinkt in de woorden van God.

Collatio: samen-spreken

De meditatio als het voor jezelf overdenken van de woorden van God, heeft als aanvulling nodig de gezamenlijke overdenking in de collatio. Dat woord werd gebruikt in de geestelijke vernieuwingsbeweging van de moderne devotie uit de veertiende eeuw om samenkomsten aan te duiden waar een kleine groep mensen samen luisterden naar Gods woord en daarover in geloofsgesprek gingen. Collatio is dus heel iets anders dan een discussie of een bespreking. Collatio gaat (helemaal in de context van de lectio divina) over het kwetsbaar en vanuit het hart spreken over en zoeken naar wat Gods Geest wil zeggen en doen in onze levens. Wat daarin persoonlijk wordt geleerd en ervaren, wordt met anderen gedeeld om zo samen de wijsheid van God te ontdekken.

Incarnatio: het Woord in de praktijk

De oratio als het gebed heeft als aanvulling nodig dat je als mens ook in actie komt. Hier klinkt op de achtergrond de bekende monastieke tweeslag ‘ora et labora’ mee: bid én werk. Voor het aspect van het werken kies ik hier een wat ander begrip, namelijk dat van de incarnatio. Dat betekent letterlijk vleeswording (dat is: menswording) en het gaat over Jezus Christus die mens werd tussen de mensen: ‘Het Woord is mens geworden en heeft bij ons gewoond, vol van goedheid en waarheid, en wij hebben zijn grootheid gezien, de grootheid van de enige Zoon van de Vader’ (Johannes 1:14). Met het begrip incarnatio maak ik duidelijk dat het de bedoeling is van het lezend en biddend bezig zijn met de woorden van God dat die woorden omgezet worden in daden. Lectio divina gaat niet over het najagen van mooie momenten met Gods woord maar over het verlangen om gevormd te worden door dat woord van God tot een mens die in houding, daden en woorden steeds meer op Jezus gaat lijken. En dat komt to uitdrukking in ons dagelijkse leven, onze dagelijkse ontmoetingen en onze dagelijkse bezigheden. Daar, in dat alledaagse leven, mogen we steeds meer mens naar Gods beeld worden.

Acht woorden dus in een variatie op de lectio divina die heel veel in zich heeft om te helpen om te komen tot geloofsgesprekken die een invulling zijn van het verlangen om samen te lezen:

Helemaal in het midden van de afbeelding hierboven zie je nog enkele latijnse woorden: sacra scriptura (heilige Schrift) en spiritus sanctus (heilige Geest). Want in het samen lezen en in het samen voeren van een geloofsgesprek over het gelezene gaat het ten diepste altijd om de levende realiteit van woord en Geest: God wil door zijn Geest levende woorden spreken in onze levens!

Reflectievragen

Wat versta jij onder een geloofsgepsrek? Wanneer is een geloofsgesprek volgens jou ‘gelukt’?
Welke rol spelem silentio, collatio, incarnatio en tentatio in jouw leven? Hoe kan aandacht voor deze begrippen meerwaarde geven aan geloofsgesprekken?
Welke plek krijgt de heilige Geest in het samen lezen van de bijbel en in het geloofsgesprek?

Extra materiaal

1.

Ik denk dat het bovenstaande al meer dan genoeg is.😃 Misschien wel mooi om een keer te luisteren naar het lied van Sela ‘Gebed om zegen’ dat in de vorige les ter sprake kwam: