JEZUS, HOOP VAN DE VOLKEN

Preek zondag 22 december 2019

Twee weken geleden zat ik op donderdag (5 december) rond half één in de auto op de A28 op weg naar Nijkerkerveen, op weg naar een ontmoeting met een aantal collega’s. Ik had de radio aan. Als ik in de auto zit heb ik óf de radio aan op Radio 1, óf ik luister naar steeds dezelfde CD (momenteel is dat Thuis van Sela), óf ik kies voor stilte. 

Deze keer dus Radio 1. De column van columnist Dolf Jansen werd aangekondigd. Het ging hierover: ‘Wat is de leidende emotie in de politiek momenteel? Angst of hoop?’ Columnist Dolf Jansen vertelde dat hij geraakt was door een zin die hij had gehoord: ‘There is politics based on hope, and there is politics based on fear.’ Je kan politiek bedrijven met hoop, of met angst als basis. 

Dolf Jansen sprak een prikkelende column uit over ‘hoopvol zijn’ en voelde daarmee heel goed de sfeer van Advent aan. Want daar gaat Advent over: kiezen we voor hoop of kiezen we voor angst? Leven we in een samenleving waar hoop de toon zet of zit de angst tot in alle poriën van onze maatschappij? 

En het hoeft niet zo heel toelichting dat de angst momenteel dominant is. Wat is er veel bezorgdheid en woede, veel verontrusting en hopeloosheid in de samenleving rond allerlei thema’s: van zwarte piet tot weer meer daklozen, van stikstof en PFAS tot onhaalbare klimaatdoelstellingen, van boeren en bouwers en blokkades op autosnelwegentot gedoe met wachtgeld, van het behouden van onze tradities tot het beveiligen van de samenleving. Allemaal angst. En angst leidt tot woede en frustratie, en woede en frustratie leiden tot slachtofferschap omdat het altijd de schuld van anderen is: van Rutte, van de Islamknuffelaars, van Kick Out Zwarte Piet, van alle andere zakkenvullers in Den Haag. Ja, zo ziet een samenleving eruit die is gebaseerd op angst.

—

En hoe is dat in de kerk? Is het in de kerk anders? Is het in de kerk beter? Is de kerk een huis van angst of is de kerk een huis van hoop? 

En nu heb ik helemaal geen zin om een somber beeld van een angstige kerk te schetsen, hoewel daar best reden voor is, want de verhalen die we elkaar vertellen zijn vol van kerkverlating, van verminderde betrokkenheid, van ‘kunnen we elkaar nog vasthouden’, van ‘zijn we nog wel toegewijd?’ En als we daar dan over spreken dan stellen we al snel de vraag: waar komt dat door, wie is hier schuldig aan? En daar hebben we dan allemaal onze gedachten en gevoelens bij. Maar laten we er vandaag voor kiezen om hoopvolle verhalen te vertellen, om visioenen van hoop te delen.

En we hoeven ze niet zelf te verzinnen die visioenen. Ze zijn er al. Maar kennen we ze nog? Verhalen en visioenen die vol zijn van goed nieuws? Resoneren ze nog in onze denken en voelen en geloven? Helpen ze ons nog om hoopvol te zijn en verschil te willen maken?

—

We nemen wat tijd om om ons weer te laten raken en in beweging te laten zetten door een visioen van hoop. Jesaja is aan het woord. En om het maar zonder omwegen te zeggen: hij heeft het over Jezus. Tenminste, het lukt mij niet om deze hoopvolle woorden te lezen zonder het gezicht van Jezus te zien en hem in de ogen te kijken. Advent is vieren dat er hoop is, en die hoop heeft een naam: Jezus, hoop van de volken. Let op: hoop van de vólken! Niet: hoop voor mij. Want geloof kan zomaar een individualistisch avontuur van jou in je eentje worden. Niet: hoop van de kerk. Dat natuurlijk ook. Maar het is niet per se de bedoeling dat er hoop voor de kerk is, maar dat de kerk het visioen van hoop levend houdt, dat de kerk de hoop belichaamt in hoe ze is en hoe ze staat in de samenleving. Hoop van de vólken: hoop voor deze wereld, hoop voor deze samenleving vol angst en woede, vol frustratie en hopeloosheid. Jezus, hoop van de volken.

‘De geest van God, de HEER, rust op mij,

want de HEER heeft mij ​gezalfd.

Om aan armen het goede nieuws te brengen

heeft hij mij gezonden,

om aan verslagen ​harten​ hoop te bieden,

om aan gevangenen hun vrijlating bekend te maken

en aan geketenden hun bevrijding,

om een ​genadejaar​ van de HEER uit te roepen!’

Het is wel hoop waar je op moet zitten te wachten. Als je denkt dat je je leven helemaal op orde hebt, alles in de hand hebt en de problemen die er nog zijn ook zelf wel aan kunt, dan zal de oproep om hoopvol te zijn niet landen. Het gaat hier over hoop voor  armen, voor verslagen ​harten, voor gevangenen, voor geketenden. 

Het nieuws van de hoop kijkt nooit voorbij aan hoe het nu is. Hoop is alleen betekenisvol als ze het antwoord is op de hopeloosheid die we ervaren door armoede, verslagenheid, gevangenschap, gebondenheid, gebrokenheid en onvolmaaktheid.

Hoop is voor mensen die weten en ervaren dat we Gods doel met ons leven missen en dat we daarom vergeving, genezing en bevrijding nodig hebben. Alleen als je werkelijk weet dat je het met jezelf ‘niet goed getroffen hebt’, zul je het goede nieuws van de hoop kunnen ontvangen. 

—

Jezus spreekt er in zijn bekende gelukkigprijzingen ook over. Je zou het woord dat vertaald wordt met ‘Gelukkig!’ of ‘Zalig!’ ook kunnen vertalen met: ‘Er is hoop’. En dan luiden de eerste vier zaligsprekingen zo:

‘Er is hoop voor wie nederig van ​hart​ zijn,

want voor hen is het ​koninkrijk van de hemel.

Er is hoop voor de treurenden,

want zij zullen getroost worden.

Er is hoop voor de zachtmoedigen,

want zij zullen het land bezitten.

Er is hoop voor wie hongeren en dorsten naar ​gerechtigheid,

want zij zullen verzadigd worden.’

Terug weer naar de profeet Jesaja die visioenen van God heeft gezien en een Stem van de Troon heeft gehoord. Hij profeteert, hij stemt ons hoopvol omdat er bevrijding komt in allerlei vormen. 

‘Onze gebroken harten worden verbonden.

Onze boeien worden losgemaakt. 

We komen uít de gevangenis.’

We worden getroost in ons verdriet. 

We ontvangen genezing door het lijden heen.

Er treedt échte verandering op. Dat verwoordt en verbeeldt Jesaja ook:

‘Een kroon op hun hoofd in plaats van stof, 

vreugdeolie in plaats van een rouwgewaad, 

feestkledij in plaats van verslagenheid.’

De Gezalfde roept zelfs een ‘jaar van genade uit’ en ook een ‘dag van wraak’. Want ja, als mensen moeten we kwaad zijn over onrecht We moeten met compassie kijken naar onrecht maar óók ook met woede: we laten ons echt raken. God is ook kwaad over onrecht, en zijn tegenstanders komen er niet mee weg.

Maar vooral: een ‘Jaar van genade’. Overvloed van genade dus! Dat is wat de Gezalfde met de Geest komt verkondigen en daadwerkelijk geven. Wanneer wordt dat allemaal werkelijkheid? We denken vaak dat dat allemaal plaatsvindt bij de terugkomst van Jezus. En het is waar: pas dan ontvangen we dit alles in volmaakte vorm. Maar ook dit is de werkelijkheid: nú al ervaren we in Christus al deze vormen van genade. 

—

Het is precies dit citaat dat Jezus gebruikt als hij in de synagoge in Nazareth het woord neemt:

‘De Geest van de ​Heer​ rust op mij,

want hij heeft mij ​gezalfd.

Om aan armen het goede nieuws te brengen

heeft hij mij gezonden,

om aan gevangenen hun vrijlating bekend te maken

en aan blinden het herstel van hun zicht,

om onderdrukten hun vrijheid te geven,

om een ​genadejaar​ van de ​Heer​ uit te roepen.’

(Tussen haakjes. Jezus stop hier. Het zinnetje waarin Jesaja zegt ‘en een dag van wraak voor onze God’ wordt door Jezus niet in de mond genomen. Want genade wint.)

En dan wordt het stil. 

Jezus legt de boekrol weg. 

Hij gaat zitten. 

En iedereen kijkt naar hem. 

Dit is wat hij zegt: 

‘Vandaag hebben jullie deze schrifttekst in vervulling horen gaan.’

Wat Jesaja zegt, wordt waar in Jezus.

Jezus is de hoop van het volk Israël, de hoop van alle volken, alle mensen, alle werelddelen, alle landen, alle steden, alle straten, alle huizen.

En weet je wat er over de mensen die toen naar hem luisterden werd gezegd? Dit:

‘Allen betuigden hem hun bijval 

en verwonderden zich over de genaderijke woorden 

die uit zijn mond vloeiden.’

Even later staan er trouwens ook mensen op die kwaad zijn. Ze ontsteken in woede. En het is niet de woede van God over onrecht, maar de woede over de genade. Want dat gebeurt ook. Hoop en genade zijn aantrekkelijk en aanstootgevend tegelijk. Niet iedereen wil aan de genade, want dat vraagt kwetsbaarheid en gebrokenheid. Niet iedereen wil aan de hoop, want dan moet je je angst en je boosheid en je frustratie loslaten – maar die voelt vaak zo lekker…

—

Ten slotte staan we nog stil bij deze prachtige en hoopgevende belofte van Jesaja:

Men noemt hen ‘Terebinten van ​gerechtigheid’,

geplant door de HEER als teken van zijn luister.

Wil je dat? Wil jij zo genoemd worden? Een terebint van gerechtigheid? 

Wat is een terebint? Wikipedia helpt verder: “De terebint heeft de gedaante van een struik of knoestige, grote, maar niet heel hoge boom. De boom vormt veel takken en zijtakken en geeft veel schaduw . Hij heeft een sterke stam en ruwe bast. De schors geeft hars en terpentijn. De terebint is een altijd groene boom.” Wordt wel eens verward met een eik.

In elk geval een stevig, brede, altijd groene boom, die schaduw en bescherming biedt.

Wil jij zo’n boom zijn? Een terebint van gerechtigheid? Een terebint van integriteit? Een terebint van oprechtheid? En dat is de woestijn van onrecht, chaos, frustratie en angst, in de woestijn dus van onze samenleving. 

Geen treurwilg van bezorgdheid. 

Geen klaageik van angst. 

Geen zuurden van slachtofferigheid. 

Maar een terebint van gerechtigheid en daarmee van hoop!

Lieve mensen, Jezus is die terebint van gerechtigheid!

En als jij gelooft in Jezus – doe jij dat? – als jij gelooft in Jezus dan word je ook zo’n terebint van gerechtigheid.

—

Laten we tenslotte een korte oefening doen. 

Stel je voor dat je in een situatie bent van angst of wanhoop of geklaag of gemopper of uitzichtloosheid. Dat kan zijn in je gezin, op je werk, op een plek in de samenleving of in de kerk.

Stel je zo’n plek voor. Er is angst en onrust.

En jij bent daar ook.

En je merkt op dat je nauwelijks van je omgeving verschilt.

En dat raakt je.

En je denkt: dat kan toch niet waar zijn. 

Waar is de hoop?

En je stelt je voor dat Jezus je ter plekke transformeert in zo’n terebint van gerechtigheid.

Hoe zou dat eruit zien?

Wat zou er dan gebeuren?

Wat zou Jezus door jou heen dan voor verschil kunnen maken op die plek?

Laten we bidden…