Les 4

Ik hoop dat je het inspirerend vind om mee te doen met deze online cursus! Bij deze les zit ook een vragenformulier zodat je iets kunt teruggeven van waar je mee bezig bent én zodat je een vraag kunt stellen die ik mee kan nemen in het webinar van morgenavond!

Dit is de link naar het webinar van dinsdagavond 23 januari 2024 om 19.30 uur.

4.1 Vragenformulier

Via onderstaande button kom je bij een vragenformulier met drie vragen:

1. Welk boek van Henri Nouwen heb jij gekozen om zelf gedurende de cursus te lezen?
2. Welke vraag zou jij beantwoord willen zien tijdens het webinar van dinsdagavond?
3. Welk boek van Henri Nouwen heb jij gekozen om zelf gedurende de cursus te lezen?

4.2 Alles nieuw

Hieronder kun je het vervolg lezen van het boekje ‘Alles nieuw’. Van het eerste hoofdstuk ‘Al het overige’ lees je nu de onderdelen ‘Onvervuld’ en ‘Conclusie’ en je kunt ze in podcastvorm beluisteren. In de vorige les van je de twee eerste onderdelen van dat hoofdstuk terug: ‘Inleiding’ en ‘Vol’. (Zie Les 1 voor de inhoudsopgave van ‘Alles nieuw’.)

Onder de tekst van je enkele reflectievragen!

“Onvervuld

Onder de oppervlakte van ons bezorgde bestaan leeft evenwel iets anders. Terwijl onze geest en ons hart met veel dingen gevuld zijn en we proberen te voldoen aan de verwachtingen die wij zelf en anderen ons opleggen, houden we toch een intens gevoel van onvervuldheid. We zijn bezig met en maken ons druk om talloze dingen, maar toch voelen we ons zelden echt voldaan, in harmonie, of geborgen. Een knagend besef van onvervuldheid ligt onder ons overvolle bestaan. 

Als ik over die ervaring van onvervuldheid wat dieper nadenk, kan ik er verschillende gevoelens in onderscheiden. De belangrijkste zijn: verveling, wrok en neerslachtigheid.

Verveling heeft te maken met het gevoel dat er geen samenhang is. We zijn met veel dingen bezig, maar vragen ons tegelijkertijd af wat de relevantie ervan is. Het leven doet zich voor als een willekeurige en onsamenhangende serie activiteiten en gebeurtenissen waarover we weinig of geen zeggenschap hebben. Verveling betekent dus niet: we hebben niets te doen. Het betekent wel: we vragen ons af wat de waarde is van onze drukke bezigheden.

De grote paradox van onze tijd is dat velen van ons terzelfder tijd druk en verveeld zijn. Terwijl we ons haasten van de ene gebeurtenis naar het volgende voorval, rijst in ons binnenste de vraag of er wel echt iets gebeurt. Hoewel we maar nauwelijks al onze taken en verplichtingen kunnen bijhouden, vrezen we dat het eigenlijk geen verschil maakt of we iets doen of nalaten. Terwijl mensen ons alle kanten blijven opjagen, zijn we er onzeker over of het iemand nog iets schelen kan waar we terechtkomen. Kortom, ons leven is vol terwijl we ons toch onvervuld voelen.

Verveling is vaak nauw verbonden met wrok. Doordat we er onzeker over zijn of het iemand iets uitmaakt dat we druk zijn, voelen we ons algauw gebruikt, gemanipuleerd en uitgebuit. We vervallen in de slachtofferrol want we worden maar gecommandeerd en moeten van alles doen van mensen die ons niet echt serieus nemen als medemensen. Dan ontstaat er langzaamaan een innerlijke woede, een woede die zich mettertijd nestelt in ons hart als een voortdurend zeurende metgezel. Onze aanvankelijk vurige woede groeit uit tot een koude woede. Deze ‘bevroren woede’ is de wrok die zo’n vergiftigende invloed heeft op onze samenleving.

Het meest slopende bewijs van onze onvervuldheid is echter het gevoel van neerslachtigheid. Als we de indruk hebben dat het er weinig toe doet of we er zijn, en zelfs dat ‘ze’ ons misschien liever weg willen hebben, dan kunnen we gemakkelijk bedolven raken onder een overweldigend schuldgevoel. Dit schuldgevoel heeft niets te maken met een of andere specifieke handeling, maar alles met het leven zelf. We voelen ons schuldig dat we leven. Het besef dat de wereld er beter aan toe zou zijn zonder frisdrank, deodorant of kernonderzeeërs – terwijl wij aan de productie daarvan toch veel arbeidsuren van ons leven besteden – kan ons tot de wanhopige vraag brengen: ‘Is mijn leven wel de moeite waard?’ Het is dan niet zo verwonderlijk dat mensen die alom worden geprezen vanwege hun successen en prestaties, zich dikwijls zeer onvervuld voelen, zozeer zelfs dat ze ertoe gebracht worden zelfmoord te plegen.

Verveling, wrok en neerslachtigheid vertegenwoordigen alle drie een gevoel van gebrek aan samenhang. Ze laten ons het leven zien als een gebroken verband en geven ons de indruk dat we nergens bij horen.  In onze relaties tussen personen wordt dit gebrek aan samenhang ervaren als eenzaamheid. Als we eenzaam zijn, zien we onszelf als geïsoleerde individuen die misschien wel veel mensen om zich heen hebben, maar niet echt deel uitmaken van een gemeenschap die hen steunt of koestert.

Eenzaamheid is zonder twijfel een van de meest verbreide ziektes van onze tijd. Je treft eenzaamheid overal en bij iedereen aan: in gezinnen, buurten, scholen, het zakenleven; in gevangenissen, woningen, kantoren en ziekenhuizen. Eenzaamheid komt voor in alle leeftijdscategorieën: bij kinderen, tieners, volwassenen, ouderen, gepensioneerden. Je ziet de eenzaamheid zelfs terug in het verminderde contact dat mensen onderling hebben in de straten van onze steden.

Vanuit die overal aanwezige eenzaamheid klinken uit de mond van velen vragen als: ‘Is er nog iemand die werkelijk hart heeft?’ ‘Is er iemand die mijn innerlijk isolement kan wegnemen?’ ‘Is er iemand bij wie ik mij thuis kan voelen?’ 

De kern van veel menselijk lijden ligt in dit verlammende gevoel van losgeraakt zijn. Veel lichamelijke en zelfs spirituele pijn kunnen we verdragen, zolang we weten dat we daardoor deel uitmaken van een echte samenleving. We willen best een veeleisende taak op ons nemen, zolang we het vertrouwen hebben dat onze pijn en moeite ons verbindt met onze medemensen – mannen en vrouwen – en ons op die manier inschakelt in de gezamenlijke strijd voor een betere toekomst. Voelen we ons echter afgesneden van de mensenfamilie, dan verliezen we snel de moed. We zien onszelf dan als passieve toeschouwers die niets bij te dragen hebben tot de geschiedenis, en onze pijn is dan niet langer groeipijn. Er blijkt geen nieuw leven meer voort te komen uit al onze inspanningen, aangezien we het gevoel hebben dat het leven nergens toe leidt en na ons afsterft.

Ja, soms moeten we toegeven dat het enige wat we ons van de afgelopen tijd herinneren, is dat we heel druk waren, dat alles heel dringend leek en dat we het allemaal nauwelijks klaar hebben gekregen. Wat we precies deden, zijn we vergeten.

Dit geeft aan hoe geïsoleerd we geraakt zijn. Het verleden brengt ons niet langer naar de toekomst, het laat ons alleen maar bezorgd achter, zonder enig perspectief op verandering of verbetering. Onze behoefte aan bevrijding uit dit isolement kan zo sterk worden dat het zich ontlaadt in geweld. In ons verlangen naar een intieme relatie – een vriend, vriendin, geliefde of begripvolle gemeenschap – grijpen we dan wanhopig iedereen vast die ook maar een beetje instantgenoegen verschaft. Iets wat de spanning even opheft of een tijdelijk gevoel van verbondenheid geeft. Op die manier groeit de behoefte die wij aan elkaar hebben, uit tot een gevaarlijke agressie. Uiteindelijk doet zo’n agressieve ontlading ons veel kwaad en versterkt slechts onze gevoelens van eenzaamheid.

Conclusie

Ik hoop dat deze overwegingen ons wat dichter gebracht hebben bij de betekenis van het woord ‘bezorgdheid’ zoals Jezus dit gebruikte. Zich zorgenmaken betekent vandaag de dag: we zijn druk bezig en maken ons vooraf zorgen om veel dingen, terwijl we tegelijkertijd verveeld, wraakzuchtig, neerslachtig en heel eenzaam zijn.

Ik wil niet beweren dat wij allemaal de hele tijd zo extreem bezorgd zijn als ik hierboven beschreven heb. Toch twijfel ik er niet aan of de ervaring van vol en toch onvervuld zijn komt de meesten van ons op sommige momenten en in enigerlei mate bekend voor. In onze technologisch hoogwaardige en competitieve maatschappij is het bijna onmogelijk die krachten helemaal te ontwijken die onze innerlijke ruimte en onze sociale omgeving vullen en ons lossnijden van ons diepste zelf, onze medemens en onze God.

Een kenmerk van bezorgdheid is dat ze ons leven in stukken breekt. We moeten zoveel dingen doen, organiseren of niet vergeten; zoveel mensen in gedachten houden, opzoeken of spreken; zoveel zaken aanpakken of verdedigen… dat het ons alle richtingen uit jaagt en ons losmaakt van onze bestaanskern. Bezorgdheid zorgt ervoor dat we overal en nergens zijn, zelden thuis.

Je kunt de spirituele crisis van onze tijd goed weergeven met de uitdrukking: de meesten van ons hebben een woonadres, maar zijn daar niet te bereiken. Hoewel we weten waar we thuishoren, worden voortdurend alle kanten opgetrokken alsof we nog geen thuis hadden. ‘Al het overige’ blijft onze aandacht voortdurend opeisen. Het brengt ons zo ver van huis dat we soms ons huisadres vergeten, dat wil zeggen: de plek waar we te vinden zijn. 

Jezus spreekt die levenshouding van ons aan waarin we vol maar onvervuld zijn, druk maar geïsoleerd, overal en nergens thuis. Hij wil ons daarheen brengen waar we thuishoren. We kunnen zijn oproep om spiritueel te leven echter pas dan duidelijk horen, als we oprecht bereid zijn toe te geven dat ons bestaan nergens een thuishaven heeft en vol bekommernissen is, en dat ons dagelijks leven daardoor uit brokstukken bestaat.

Vanuit deze oprechte bereidheid kan er een diep verlangen groeien naar onze eigenlijke woonplaats. Over dat verlangen spreekt Jezus als Hij zegt: ‘Maak je niet bezorgd. Zoek eerst het koninkrijk van God… dan krijg je dat alles erbij.’”

Reflectie:

• Hoe herken je de paradox van drukte en volheid enerzijds en verveling en onvervuldheid anderzijds in jouw eigen leven? Kun je concrete voorbeelden noemen waarbij je druk bezig bent maar je toch verveelt of een gebrek aan samenhang ervaart?
• Welke van de drie kerngevoelens (verveling, wrok, neerslachtigheid) komt het meest naar voren in jouw persoonlijke ervaring van onvervuldheid? Hoe uit zich dit in jouw dagelijks leven?
• In hoeverre voel je je eenzaam te midden van andere mensen? Zie je een verband tussen eenzaamheid en de zoektocht naar betekenis?
• Hoe interpreteer je de uitspraak dat velen een woonadres hebben maar daar niet te bereiken zijn? Herken je dit gevoel van overal en nergens thuis zijn in jouw eigen leven? Wat zou thuis voor jou betekenen?
• Op welke manieren probeer je jouw onvervuldheid op te vullen, of welke instantgenoegens grijp je naar in tijden van wanhoop? Hoe hebben deze pogingen je gevoelens van eenzaamheid beïnvloed?
• In hoeverre ben je bereid toe te geven dat je bezorgdheid en drukte je leven in stukken hebben gebroken? Welke aspecten van jouw leven worden beïnvloed door voortdurende bezorgdheid?
• Hoe verhoudt jouw huidige levenshouding zich tot de oproep van Jezus om het koninkrijk van God te zoeken? Zie je mogelijkheden om spiritueler te leven en daarmee meer vervulling te ervaren? Wat zou dat voor jou betekenen?

4.3 Preek zondag 21 januari

Zondag 21 januari hield ik in de Opstandingskerk in Zwolle een preek over ‘Worden als een kind’. Voor het slot van de preek liet ik me inspireren door een passage uit Henri Nouwens ‘Eindelijk thuis’. Je kunt de preek hieronder terugkijken. En je kunt de preek hier lezen. Het citaat van Nouwen aan het einde van de preek start hier.

4.4. Podcast

In november 2022 verscheen in de Podcast ‘Moderne profeten’ een aflevering over Henri Nouwen. Dit is de toelichting op deze podcast:

Wat doe je met die stem in je, die schreeuwt om liefde, om vriendschap, om een thuis, en dat heb je allemaal niet.
Ondertussen kijken mensen naar je op als een voorbeeld van wijsheid en Geestkracht. Maar ben je dat wel? Moet je je verwondingen dan maar verbergen? Kan je verwonding een toegang zijn tot waarheid? Is het misschien jouw roeping om door je eerlijkheid anderen te helpen op hun eenzame weg?
In een tijd van plastic en de druk om gelukkig te zijn, is Nouwen een belangrijke stem. Zijn belangrijskte en bekendste boodschap was: Je bent geliefd door God. Maar weten dat je dat bent, is makkelijker gezegd dan gedaan…
De quotes van Henri Nouwen worden voorgelezen door Talitha Muusse.

Luister de podcast hieronder. Veel luisterplezier!