Bij het in ontvangst nemen van het boek ‘Oefenplaatsen. Tegendraadse theologen over kerk en ethiek‘ deed Arjen Plaisier (scriba van de PKN) enkele prikkelende uitspraken. Ik geef ze even weer vanuit het verslag in het Reformatorisch Dagblad (Dr. Plaisier: Kerk geen club van vrome vrienden):

Toch is de kerk de plaats waar mensen in Christus’ Naam bijeen zijn, aldus dr. A. J. Plaisier. „Dat moeten we overeind houden. De kerk is de plaats waar God nee zegt tegen de zonde en ja tegen de zondaar. Maar ze mag geen club van vrome vrienden worden.”

Plaisier vindt „oefenplaatsen” wel een juiste term. „We zijn aan elkaar gegeven, we mogen elkaar in alle bescheidenheid helpen keuzes te maken die ertoe doen. Maar met dat hele idee van karaktervorming heb ik niet veel. We denken al snel dat onze karakters voldoende gevormd zijn, en dan krijg je een soort farizeeërs in de kerk.”

Het Nederlands Dagblad (Kerk oefenplaats voor christelijk leven) heeft dat laatste zo weergegeven:

Ook zei hij niet veel op te hebben met het idee van karaktervorming. ‘Veel spreken over karaktervorming kan zelfs gevaarlijk zijn. Dan krijg je dat mensen gaan zeggen: “In onze gemeente zijn we al zus of zover.”‘ Dat zou farizeïsch gedrag in de hand werken. Volgens de PKN-scriba gooit het leven dan vanzelf roet in het eten. ‘Praat niet te veel over karaktervorming, maar probeer gewoon je best te doen.’

De uitspraken zijn trouwens niet te vinden in de lezing die Plaisier hield (en die hier te vinden is: Oefenplaatsen) maar zijn in de discussie gedaan.

Praat niet teveel over karaktervorming

Plaisier verzet zich wat tegen een al te sterke focus op de kerk als gemeenschap, omdat de kerk geen doel in zichzelf mag worden. Maar de uitdrukking ‘een club van vrome vrienden’ kan ik toch niet zo goed plaatsen omdat het een tamelijk negatieve kleur heeft. Helemaal nu het verbonden wordt met de thematiek van karaktervorming. Daar ‘heeft’ Plaisier dus ‘niet veel mee’. Dat vind ik verbazingwekkend. Uiteraard kan het zo zijn dat veel gepraat over karaktervorming in gelijksgezinde clubjes van vrome mensen kan leiden tot een elitaire vorm van farizeïsch geloven. Maar het gegeven dat het mis kan gaan betekent toch niet dat het onbelangrijk is?

Stel dat we zouden zeggen: ‘Dat gepraat over missionair zijn kan maar zo leiden tot kerken die zich met elkaar gaan vergelijken: wij hebben meer nieuwkomers dan zij!’ Is dat dan een reden om te zeggen: ‘Ik heb niet veel met missionair zijn. Dat werkt maar farizeïsch gedrag in de hand. Probeer maar gewoon je best te doen’?

Christenen vormen tot volgelingen

Ik kan me eigenlijk heel erg goed vinden in de zaken die Herman Paul heeft verwoord rond de thematiek van karaktervorming. Hij spreekt over drie nieuwe accenten die in zekere zin een correctie vormen op hoe we vandaag de dag veelal kerk zijn. Om de derde gaat het me nu even: “Dat de lezende, biddende en vierende gemeenschap van de kerk christenen vormt tot volgelingen van de Here Jezus”. Als toelichting wordt geschreven:

Het derde accent, op de kerk als gemeenschap die discipelen vormt, corrigeert de al te optimistische gedachte dat wij ongeveer wel weten wat het betekent christen te zijn. Is dat echt zo duidelijk, in een samenleving die ons allerlei verhaalsjablonen over status en succes aanpraat, en die ons voortdurend duwt in de rol van kapitalistische consument? Wat  betekent de imitatio Christi, de navolging van Christus, voor onze zelfbeelden, voor onze carrières, voor onze bezittingen, voor onze relaties?

Dat dokter je niet in je eentje uit en leer je al evenmin uit een boek. Daarvoor heb je voorbeelden, aanmoediging, opscherping en misschien zelfs correctie nodig van een gemeenschap die jou niet alleen geloofswaarheden aanreikt, maar ook jouw karakter vormt.

De kerk is oefenplaats

Wat ongelooflijk jammer dat Plaisier zich tegen deze achtergrond laat ontvallen dat hij niet veel heeft met karaktervorming. Maar misschien begrijp ik hem ook wel verkeerd. Want terecht wijst Paul erop dat in de door Plaisier opgestelde PKN-visienota De hartslag van het leven deze mooie zin wordt gevonden:

De kerk is oefenplaats voor een leven als volgelingen van Jezus.

Het is wellicht goed om te verhelderen wat er dan precies met karaktervorming wordt bedoeld en hoe zich dat verhoudt tot het zich oefenen in een leven als volgelingen van Jezus.