Ja, Nederland wordt massaal stil gezet. Een unieke situatie die zo nooit eerder is voorgekomen. Wat doen de kerken?

Ik merk (ook bij mezelf) de neiging om in de actie-modus te gaan: alternatieven bedenken, dingen organiseren en regelen, druk doen – maar wat is dat eigenlijk ontzettend jammer.

Wat een kans krijgen we nu om dat te doen wat we al veel langer hadden moeten doen: meer stilte en rust aanbrengen in het kerkelijke leven, loskomen van het organisatorische activisme en loslaten, stil vallen, versoberen, eenvoud zoeken.

Net afgelopen week schreef ik voor de site Contemplatio.nl een bijdrage over de betekenis van contemplatie voor de kerk. Die bijdrage laat ik hieronder volgen. Ter overweging.

De kerk als plek voor diepte, ruimte en stilte

Diepte, ruimte, stilte. Dat zijn drie trefwoorden die mij de weg wijzen naar een kerk waarin niet de vele woorden, woorden, woorden en ook niet het activisme van daden, daden en nog eens daden de toon zetten. Want ik verlang naar een kerk waar we ook stil kunnen zijn, waar ruimte is voor het mysterie van Christus en de verborgen aanwezigheid van God en waar de eindeloze oppervlakkigheid van onze maatschappij gecorrigeerd wordt door diepte.

In deze achtste en laatste blogpost van een serie die ik samen met Ingeborg te Loo schrijf over het boek ‘Contemplative Church. How Meditative Prayer & Monastic Practices Help Congregations Flourish’ probeer ik de praktische weg die de auter, Peter Traben Haas, naar de wording van een contemplatieve kerk wijst in met name hoofdstuk 7 na te tekenen.

Een contemplatieve kerk?

Kan dat wel: een contemplatieve kerk? Een kerk die gekenmerkt wordt door diepte, ruimte en stilte? Een kerk die gekleurd wordt door de contemplatieve dimensie van het evangelie? En: is het ook wenselijk? Die kritische vraag verdient het om gesteld te worden, want contemplatie is niet alles. Er zijn meer manier om spiritualiteit te beleven en vorm te geven dan alleen de manier die de contemplatieve weg ons wijst. Dus contemplatie is niet alles. Maar contemplatie (als stilte, aandachtige aanwezigheid, rusten) is wel wezenlijk en nodig. Ik zal zelf dus niet pleiten voor een contemplatieve kerk, maar wel voor het inbrengen van contemplatieve elementen in het kerk-zijn. Op een bescheiden manier. Dat is uiteindelijk wat Traben Haas in het boek zelf ook doet. Hij zegt: start klein, blijf gefocust en wees helder over het waarom. Hij geeft aan dat geestelijk leiders kunnen starten door op drie specifieke gebieden de focus te verschuiven.

1. Van programma’s naar praktijken

Veel kerken besteden veel tijd en geld aan het ontwikkelen van (nieuw) programma’s voor telkens weer nieuwe doelgroepen. Programma’s hebben ook zeker hun waarde. Toch zou het goed en gezond zijn voor de kerk, wil ze tenminste dichterbij haar kern komen, als er een nieuwe focus komt op praktijken. Dat betekent: dat er ruimte en aandacht komt voor het helpen van gemeenteleden om spirituele praktijken in hun dagelijkse leven te integreren. Want spirituele praktijken zijn de middelen die de Geest gebruikt (naast ook het lijden en de tegenslagen in ons leven) om ons in het transformatieproces te brengen dat eigen is aan de spirituele reis die ieder mens heeft te maken.

Praktisch betekent dit: voeg aan de bestaande programma’s eerst enkele spirituele praktijken toe, bijvoorbeeld een serie leerhuisavonden over stilte, lectio divina of contemplatief gebed, eventueel in samenhang met een prekenserie. Een dergelijk traject kan deelnemers aanmoedigen een van de spirituele praktijken in hun dagelijks leven te integreren. Ook kan het traject afgerond worden met bijvoorbeeld een retraite van twee dagen.

Ook het leiderschap van de kerk (de kerkenraad of raad van oudsten) kan structureel kennis maken met spirituele praktijken door vergaderingen en andere ontmoetingen consequent te beginnen met het oefenen van een spirituele praktijk zoals lectio divina, ingebed in een sobere, contemplatieve liturgie.

Op deze wijze worden er dus contemplatieve elementen toegevoegd aan bestaande programma’s en vergaderingen in de hoop dat ze ervaren worden als wezenlijk en vruchtbaar voor de spirituele opbouw van het gemeente-zijn.

2. Van de zondagse kerkdienst naar een liturgisch samenleven

Een kerk die recht wil doen aan de contemplatieve dimensie van het evangelie zal minder een zondags event willen zijn en meer streven naar een dagelijks samen zijn in een geest van aanbidding en gebed.

Nu is dit voor de meeste kerken waarschijnlijk niet haalbaar op de manier waarop het wel kan in kloosters: zeven maal daags samen God zoeken in gebed en stilte. Maar deze monastieke manier van doen kan wel in een bepaalde mate worden geïntegreerd in het leven van kerken.

De zondagse samenkomst kan daar al plaats voor bieden door contemplatieve momenten in de liturgie op te nemen (een Taizé-lied, stilte, ruimte voor contemplatie en meditatie). Maar wellicht is het ook haalbaar om doordeweekse gezamenlijke gebedsmomenten een vaste plaats te geven, zoals nu al veel gebeurt in de 40dagentijd door middel van vespers. Dit kunnen steeds meer oefenplaatsen voor een contemplatieve spiritualiteit worden die doorsijpelt naar de kerkdiensten enerzijds en het dagelijkse leven van gemeenteleden anderzijds.

In het begin zullen er waarschijnlijk weinig deelnemers zijn. Maar het zal je wellicht verbazen hoeveel behoefte hier toch aan is en hoe in de loop van de tijd steeds meer mensen dit gaan waarderen door er ook in te participeren. Dit vraagt veel geduld en volharding. Net als de contemplatie zelf.

3. De genade van het meditatieve gebed als centrum van alles

De meest noodzakelijke praktijk voor spirituele vorming en transformatie in Christusgelijkvormigheid is tegelijk de praktijk die het meest gemist wordt in het leven van kerken en hun geestelijke leiders – aldus Traben Haas. En dat is dagelijks meditatief gebed of Centering Prayer (waarover ik hier al geschreven heb).

I am not certain of much in life, but there is one thing I am certain of: without a practice of daily meditative prayer, such as Centering Prayer, we will continue to limit our evolution as a species and hinder out fruitfulness and flourishing as a Christian ecclesia. (blz. 158)

By center everything in the grace of meditative prayer, I intend to especially include the leader’s personal life and daily rhytm of being. (blz. 158)


Hoe meer we geworteld zijn in een dagelijkse praktijk van stilte, meditatief gebed of centrerend gebed, hoe meer Gods genade zal zorgen voor de rest.

Op weg gaan

Het boek van Traben Haas geeft heel veel stof tot nadenken over en in de praktijk brengen van wat de christelijke traditie heeft te bieden op het gebied van de contemplatieve spiritualiteit.

Dat is ook precies waar de net begonnen en nog kleine vernieuwingsbeweging Contemplatio zich op wil richten: we verlangen naar contemplatieve vernieuwing van de kerk en willen op eenvoudige wijze het contemplatieve vuurtje aanwakkeren.

Met deze serie van acht blogposts wilden we daar ook een kleine bijdrage aan leveren.

Op zoek naar plekken en momenten om kennis te maken met stilte, contemplatie of lectio divina?

  • Bezoek in de 40dagentijd 2020 een van de locaties waar je kunt kennis maken met lectio divina.
  • Doe mee met de cursus die Jos Douma op drie disndagavonden in mei 2020 gaat geven in Veenendaal: ‘Stil, mijn ziel, wees stil‘.