Vandaag verscheen een onderzoeksrapport over het thema ‘Kerk zijn in tijd van corona’. De titel luidt: ‘Kerkzijn op afstand. Een verkennend onderzoek naar kerkzijn in coronatijd‘. Het is geschreven door samenwerkende organisaties als het Praktijkcentum, de TU Kampen en het Diaconaal Steunpunt. Het is een boeiend verhaal geworden dat de kerken de komende tijd zeker mag bezighouden!

Vier aanbevelingen

Er worden vier aanbevelingen gedaan:

  1. Heb aandacht voor de sociaal-spirituele functie van de kerk!
  2. Neem ruimte om te bouwen vanuit de kern!
  3. Ga niet voor snelle antwoorden maar stel trage vragen!
  4. Zet sterk in op de plaats van jongeren in de gemeenschap!

Stuk voor stuk waardevolle aanbevelingen die ik zelf graag mee zal nemen in de Plantagekerk in Zwolle.

Prediking en liturgie

Op één punt wil ik even inzoomen. Toen ik het rapport vluchtig had doorgelezen, bleef dit bij mij hangen: er is eigenlijk heel weinig behoefte aan prediking en liturgie want gemeenteleden willen vooral ontmoeting en sociaal contact.

“als antwoord op de vraag naar wat mensen missen in het gemeentezijn, bleken preken en liturgie laag te scoren”

Kern van de kerk

Naast dat ik dat herken en ik geloof dat het van belang is om daar heel aandachtig naar te kijken en ons op te bezinnen, speelt bij mij van binnen vooral sterk de gedachte op dat dat eigenlijk heel zorgwekkend is. Als ik het even ruwweg vertaal, doe ik dat zo: de kern van kerk zijn (dat het evangelie van Jezus Christus en zijn koninkrijk van Geest en liefde er klinkt en mensenlevens aanraakt en transformeert) is vervangen door verlangen naar sociaal contact.

En ik vind het niet erg overtuigend van het rapport om dan in de eerste aanbeveling spiritualiteit in te voeren door te spreken over de ‘sociaal-spirituele functie’ die aandacht moet krijgen. Dat ‘-spirituele’ laat onverlet dat het primair gewoon om sociale aandacht gaat.

Met sociale aandacht is niets mis. Maar die vinden we ook in het buurthuis en op de sportvereniging en de muziekband waarin we spelen. Wat is het eigene van de kerk?

Bouwen vanuit de kern

Toen ik vervolgens (tweede aanbeveling) las dat we ruimte moeten nemen om te bouwen vanuit de kerk, brak me de klomp een beetje. Hoe kun je eerst constateren (mijn interpretatie) dat de kern leeg is gelopen en vervolgens zeggen dat je vanuit de kern moet bouwen?

“deze crisis geeft kerken de gelegenheid om in een tijd waarin veel onduidelijk is, opnieuw te zoeken naar wat de kern van het evangelie is: Gods liefde en Gods missie. Dat
vraagt gebed, rust, inzicht en leiding”

En toen liep ik tegen een kleine (maar misschien veelbetekenende) inconsistentie aan. Terwijl in het rapport wordt gesproken over ‘bouwen vanuit de kern’ wordt in een samenvattende powerpointweergave van het rapport gesproken over ‘bouwen aan de kern’. De uitdrukking ‘bouwen vanuit de kern’ in de tweede aanbeveling roept vragen op omdat er weinig behoefte aan die kern blijkt te zijn (kerkleden zijn vooral op zoek naar sociale ontmoeting). ‘Bouwen aan de kern’ is een prachtig streven, maar roept de vraag op: wat hebben we dan al die tijd gedaan dat we moeten gaan bouwen aan de kern?

Spiritueel tekort

Misschien zoek ik wel een beetje spijkers op laag water. Maar ik kom niet los van het gevoel dat het rapport laat zien dat er grote verlegenheid is rond de kern van kerk zijn.

Ik verbind dat met met een al eerder gesignaleerd ‘spiritueel tekort’ in de kerken. Ik heb daar een tijdje geleden zelf dit over geschreven:

“Ik versta er zelf onder: tekort aan aandacht voor en ervaring met het werk van de Spiritus, de heilige Geest. Een spiritueel tekort gaat in wezen dus over iets wat nogal ernstig is: geen of te weinig ruimte voor de Geest die waait waar en wanneer hij wil; geen of te weinig aandacht voor het eigen werk van de heilige Geest die troost, vernieuwt, wijsheid schenkt, profetisch leert spreken en geneest; geen of te weinig focus op de gaven van de Geest en de vrucht van de Geest; geen of te weinig aandacht voor gebed en biddend leven, kortom voor spiritualiteit als leven in de Geest van Jezus.”

Gelovigen hebben Jezus broodnodig

Nou, dat waren wat eerste reflecties op een rapport dat belangrijk genoeg is om door de kerken gelezen en verwerkt te worden. Maar ik mis daarin wel (en wellicht overvraag ik zo’n rapport dan) een stukje theologische en spirituele reflectie.

Juist omdat ik het zo herken in het kerkelijke leven dat ‘gelovigen ontmoeting broodnodig hebben’, juist omdat ik zie hoezeer de kerk kan verworden tot een sociaal netwerk dat aan elkaar hangt van barbecues en andere ontmoetingen zonder veel inhoud, juist omdat het me raakt hoe groot de machteloosheid lijkt te zijn om in kleine groepen geloofsgesprekken te voeren, juist omdat ik merk dat de Woordverkondiging naar de marge van het kerk-zijn wordt gedrongen door al die andere dingen die moeten gebeuren in kerkdiensten, juist omdat ik zoveel biddeloosheid zie – juist daarom zou ik willen dat zo’n rapport had kunnen inzetten, niet met een aanbeveling, maar met een spirituele geloofsovertuiging: ‘Gelovigen hebben Jezus broodnodig‘.

Maar het lijkt er steeds meer op dat dat niet het geval is.

Zoek ‘Jezus’

Toen ik deze zin hierboven had getypt (bedoeld als laatste zin) dacht ik nog even: als ik in het document zoek op ‘Jezus’, hoeveel treffers zou dat dan opleveren. Ik deed het ook even. Weet je hoeveel treffers?

Nul.