Preek zondag 10 september 2023: ‘De verborgen boodschap van Jezus 2: De schat die alles verandert’ (Matteüs 13:44)

Lieve mensen, 

1

Hebben jullie het verhaal wel eens gehoord van de Schat van Saddle Ridge? Het gebeurde in 2013, tien jaar geleden nu. John en Mary, een echtpaar uit Californië, vonden in hun achtertuin, toen ze daar aan het graven waren, acht metalen blikken. Toen ze de blikken openden, vonden ze zo’n 1400 gouden munten uit de 19e eeuw. Ze waren verbijsterd en keken elkaar vol ongeloof aan. Geschatte waarde: meer dan 10 miljoen dollar. Wat kun je daar wel niet allemaal mee doen! Waar de munten vandaan kwamen en wie ze daar had begraven, dat bleef een mysterie. De schat van Saddle Ridge.

Het zal je maar gebeuren: een schat vinden. In je achtertuin nog wel. Jij met je handen in de modder en een paar minuten later goud in handen. Een magisch moment. Heel je leven staat op zijn kop. Mag ik dit houden? Hoeveel is het waard? Wat ga ik ermee doen?

Het is dit type verhalen waar Jezus van houdt. Is het je wel eens opgevallen hoeveel verhalen Jezus vertelt, die we ook wel gelijkenissen. Matteüs zegt zelfs dat Jezus ‘uitsluitend in gelijkenissen tot hen sprak’ (13:34).  Dat is misschien wat overdreven, maar het maakt wel duidelijk dat die verhalende gelijkenissen enorm belangrijk waren in de verkondiging van Jezus. Waarom eigenlijk? Waarom hechtte Jezus zoveel waarde aan het vertellen van gelijkenissen? Die vraag wil ik eerst aan de orde stellen, voordat we verder inzoomen op de gelijkenis van de verborgen schat. 

2

Om een antwoord op die vraag te geven, begin ik even bij Henri Bontenbal, de nieuwe lijsttrekker van het CDA. Ik luisterde naar een boeiend gesprek met hem in De Ongelooflijke Podcast. Daar kwam het gesprek ook op de betekenis van het geloof. Dit was wat Bontenbal zei: “Ik ben van mijzelf erg rationeel. Maar ik heb gemerkt dat denken je niet bij God brengt, je zelfs van God af kan helpen. De uiteindelijke levensvragen gaan niet beantwoord worden via jouw ratio. Er is uiteindelijk iets van overgave nodig aan iets wat jou overstijgt en wat jij met jouw beperkte verstand niet kunt vatten. (…) De ratio brengt ons een heel eind. Fantastisch. Ik ben natuurkundige. Leve de wetenschap. Maar uiteindelijk geeft het niet de antwoorden op de grote vragen.”

Kijk, hier wordt iets belangrijks gezegd: uiteindelijk helpen onze ratio, ons verstand, ons intellectuele denken ons niet als het gaat om levensvragen, om de betekenis van alles. 

Heb je er ooit bij stilgestaan dat Jezus, hoewel hij zonder twijfel de meest intelligente persoon is die ooit heeft geleefd, ervoor koos om mensen niet te overtuigen door middel van rationele Godsbewijzen?

Jezus vertelde verhalen, gelijkenissen. Hij was een verhalenverteller. Er was eens een zaaier die ging zaaien. Er was eens een vader met twee zonen. Er was eens een herder met 100 schapen. Er was eens een koopman die parels zocht. Er waren eens tien meisjes. En het gaat maar door.  En het is belangrijk inzicht te krijgen in de werking van die gelijkenissen, omdat Jezus via gelijkenissen het koninkrijk van God verkondigt. Wat gebeurt er eigenlijk met mensen als ze naar zo’n gelijkenis van Jezus luisteren?

3

Daarvoor maken we even een uitstapje naar een andere religieuze traditie, die van het Zen-Boeddhisme. Daar worden koans verteld. Een koan is een paradoxale, schijnbaar onlogische uitspraak of vraag die wordt gebruikt om de geest van een leerling te prikkelen en hem uit te dagen om voorbij zijn gebruikelijke manier denken te gaan. Met ons normale logische denken komen we niet verder. 

Een voorbeeld van zo’n koan: ‘Wat is het geluid van een hand die niet klapt?’ Ja, dan frons je even je wenkbrauwen: wat moet ik hiermee, dit slaat toch nergens op? Nog een: ‘Toon me het gezicht dat je had voordat je geboren werd.’ 

Je gewone denken wordt ontregeld. Je merkt dat je met analyseren niet verder komt. Je geest wordt uitgedaagd. Je voelt verwarring. Dat is de ontregelende werking van een koan. En ik denk dat Jezus met zijn gelijkenissen ook die ontregelende werking beoogt.

Matteüs vertelt ook over het feit dat Jezus in gelijkenissen sprak. Als de leerlingen vragen waarom Hij dat doet, antwoordt Jezus: ‘Het is jullie gegeven de geheimen van het koninkrijk van de hemel te kennen, maar hun niet. (…) Dit is de reden waarom Ik in gelijkenissen tot hen spreek: omdat zij ziende blind en horende doof zijn en niets begrijpen. (…)  Want het hart van dit volk is afgestompt, hun oren zijn doof en hun ogen houden zij gesloten. Met hun ogen willen ze niets zien, met hun oren niets horen, met hun hart niets begrijpen. Want anders zouden ze tot inkeer komen en zou Ik hen genezen’ (13:11-15). Dat vind ik eigenlijk best heftig als ik Jezus dat zo hoor zeggen.

Kijk, als je al heel precies en rationeel weet hoe alles in elkaar zit als het om geloven gaat, wat moet je dan met verhaaltjes? Want zo kijk je daar dan al snel tegenaan: gelijkenissen als simpele verhaaltjes die vaak nog niet kloppen ook. Daar sta je dan niet voor open. 

Of als je vindt dat je je leven al perfect op orde hebt, en er niets meer hoeft te veranderen, wat moet je dan met die verhalen van Jezus die altijd op een of andere manier gaan over een verandering, een nieuw leven?

Het koninkrijk van God schampt inderdaad af op rationele betweterij en zelfgenoegzame hypocrisie. Als dat speelt in je leven en je staat er niet voor open dat dat zou moeten of kunnen veranderen, dan zijn gelijkenissen op z’n best simpele verhaaltjes en op z’n slechtst pure tijdverspilling. 

De gelijkenissen van Jezus zijn dus verhalen die je ontregelen. Ze hebben veranderkracht als je ervoor openstaat. Daar ging het in de vorige preek over: over bekering, verandering, transformatie, een innerlijk vernieuwingsproces. Metanoia noemde ik dat in de vorige preek: dat je moet om-denken, anders moet gaan denken, niet meer alleen met je ratio, maar vooral met je, ja hoe zullen we het noemen: je intuïtie, je gevoel, je innerlijk, je buik, je emotie, je vermogen om geraakt te worden? 

En daar is ook tijd voor nodig. Een gelijkenis heeft niet alleen een ontregelende werking maar ook een vertragende werking. Een gelijkenis dwingt ons om te pauzeren, te vertragen en de betekenis en implicaties van de verhaalmetaforen te overdenken. In plaats van snelle, oppervlakkige antwoorden te geven, nodigt een gelijkenis ons uit om dieper te graven en verschillende lagen van betekenis te ontdekken.

4

En nu dan deze gelijkenis:

“Het is met het koninkrijk van de hemel 

als met een schat die verborgen lag in een akker. 

Iemand vond hem 

en verborg hem opnieuw, 

en in zijn vreugde verkocht hij alles wat hij had 

en kocht die akker.”

Ik wil de gelijkenis niet uit-leggen, want zo werkt dat niet. Maar we kunnen de gelijkenis wel wat meer open-leggen. Wat is hier aan de hand? Waar wil Jezus ons hebben? Laten we een paar vragen stellen. Het zijn er nu maar drie. Maar ik nodig je uit om zelf alle andere mogelijke vragen te stellen.

1 Wat is die schat?

Kijk, Jezus is vol van het koninkrijk. Daar spreekt Hij voortdurend over. En ik geloof dat christenen en de kerk dat dus ook zouden moeten doen, als onderdeel van de navolging van Jezus. Die schat is dat koninkrijk waar Jezus het over heeft. En benadrukt wordt de kostbaarheid van die schat. Dat koninkrijk van God is zó waardevol, dat als je die schat vindt er ontzettend veel vreugde in je leven komt en alles verandert. Want die man, zijn leven verandert totaal: hij gaat alles wat hij heeft verkopen.

Het is trouwens ook denkbaar dat je de schat vindt, maar dat je als je merkt dat je alles moet verkopen om die schat te krijgen ervoor terugschrikt. Zo was er eens een rijke jongeman die Jezus had gevonden en die vol was van het eeuwige leven. Hij kwam naar Jezus toe en vroeg: ‘Wat moet ik doen om het koninkrijk binnen te gaan?’ ‘Alles verkopen’, zei Jezus, ‘alles verkopen’. Maar dat kon die rijke jongeman niet. En hij liet de schat achter.

Kijk, in de gelijkenis is het haast vanzelfsprekend dat de man die de schat vindt er alles voor over heeft om die schat te krijgen. Maar dat hoeft dus helemaal niet zo te zijn. Hoe is dat bij jou? Heb jij de schat gevonden? En laat je alles los om die ene schat te koesteren? 

En als je zelf een omschrijving zou geven wat die schat voor jou is, wat zou je dan zeggen? Liefde? Vrede? Jezus? Genade? Vreugde? Oprechtheid? Wat is voor jou écht kostbaar in je leven? Laat die vraag je ontregelen en vertragen.

En misschien mag ik dat vanmorgen speciaal zeggen tegen de nieuwe ambtsdragers. Jullie beginnen aan een nieuwe taak. Ik hoop dat je er zin in hebt. Maar misschien zie je er ook wat tegenop. Besef dan dat je taak niets anders is dan zelf steeds weer die schat ontdekken, zelf bedenken: wat is die schat nu voor mij, en hoe kan ik die schat delen met andere mensen in mijn werk als ouderling, diaken of assistent?

Ik moest denken aan een andere bijbeltekst, een uitspraak van Paulus, en hij heeft het op zijn manier denk ik ook over wat Jezus altijd het koninkrijk noemt (2 Korintiërs 4:6-7):

“De God die heeft gezegd: ‘Uit de duisternis zal licht schijnen,’ heeft in ons hart het licht doen schijnen om ons te verlichten met de kennis van zijn luister, die afstraalt van het gezicht van Jezus Christus.

Maar wij zijn slechts een aarden pot voor deze schat; het moet duidelijk zijn dat onze overweldigende kracht niet van onszelf komt, maar van God.” 

Een aarden pot – daarmee vergelijkt Paulus zichzelf en andere mensen die in dienst van  het evangelie werken. Broos en breekbaar. Niet om heel erg trots op te zijn en alle aandacht voor te vragen. 

Maar in die aarden pot: een schat! Het licht dat afstraalt van het gezicht van Jezus. Jezus zou zeggen: dat koninkrijk van mij, dat is binnenin jou. Koester die schat. Ontdek die schat steeds weer en deel ervan uit.

2 Wat is die akker?

Zelf vind ik dit een van de boeiendste aspecten van de gelijkenis, die me ontregelt en vertraagt. Want als het gaat over het koninkrijk, dan kun je al snel denken aan geestelijke, spirituele zaken. Een beetje zweverig, ergens tussen hemel en aarde, maar dan toch wat dichter bij de hemel dan bij de aarde.

Maar de schat ligt in de gelijkenis in een akker. In de grond. In de modder. Je moet vuile handen maken en met beide voeten in de klei staan om de schat te ontdekken.

Hier, in deze wereld waar zoveel mis is, hier, in jouw leven waar het soms best modderig is, hier, in jouw dagelijkse bestaan met alle frustraties en teleurstellingen die erbij horen, hier, in jouw hart waar ook veel schaduwen zijn – daar is de schat te vinden. 

We hoeven niet op te klimmen naar de hemel om de schat te zoeken, we hoeven alleen maar, net als Jezus trouwens, af te dalen in ons lichamelijke en gebroken bestaan om daar een schat te vinden. 

Het christelijke geloof is geen luchtfietserij voor zielen die worden gered voor een hemel later. Het christelijke geloof gaat over leven hier op aarde, waar Jezus rondliep, en over de veranderkracht van zijn kostbare aanwezigheid in jouw leven. 

Is er een plek in je leven waar het momenteel erg modderig is? Sta je ervoor open dat je juist daar de schat zou kunnen vinden?

3 Wat moet ik verkopen?

‘De schat die alles verandert’. 

Dat is de preektitel die het werd toen ik zeven mogelijke preektitels deelde in een groepsapp van mensen die meeleven en meedenken met de preek. Anderen die eruit sprongen: 

‘De ontdekking van je leven’

‘De radicale keuze’

‘De prijs van het echte geluk’.

De mens uit de gelijkenis verkocht alles. Letterlijk alles verkopen lijkt me niet het punt van deze gelijkenis. Maar wel een oproep tot omkeer, een veranderingsproces. Ook nu zegt Jezus: ‘Het koninkrijk van God is nabij’ (basileia). Dat is die schat die in de akker verborgen ligt. En Hij zegt: ‘Kom tot inkeer’ (metanoia). Ga anders denken. Stel andere prioriteiten. Ontwikkel een nieuwe kijk op wat echt belangrijk is. En laat los wat je bij de schat weg houdt.

Wat moet jij verkopen? Wat zou jij willen wegdoen uit je leven, om je veel beter te kunnen richten op de schat? Ik wil eigenlijk geen voorbeelden geven. Ik wil wat tijd geven, om stil te zijn, even vertragen en je laten ontregelen door deze vraag: 

Wat zou jij willen wegdoen uit je leven, om je veel beter te kunnen richten op de schat? 

We zijn even stil en gaan daarna bidden…

Samenvatting

  1. In 2013 ontdekte het Californische echtpaar John en Mary in hun achtertuin de “Schat van Saddle Ridge” bestaande uit acht blikken met ongeveer 1400 gouden munten uit de 19e eeuw: meer dan 10 miljoen dollar waard! De herkomst van de munten bleef een mysterie. Dit verhaal illustreert de plotselinge rijkdom die het leven kan veranderen. Jezus gebruikte vergelijkbare verhalen om belangrijke lessen over het koninkrijk van God over te brengen, en Matteüs vermeldt dat hij voornamelijk via gelijkenissen sprak. Deze verhalen waren cruciaal in Jezus’ prediking, omdat ze diepere spirituele waarheden bevatten. 
  2. Henri Bontenbal, de nieuwe lijsttrekker van het CDA, benadrukt in een podcastgesprek de beperkingen van puur rationeel denken bij het begrijpen van geloof en levensvragen. Hij stelt dat intellectuele redenering niet voldoende is om antwoorden te vinden op diepgaande vragen en dat overgave aan iets bovennatuurlijks nodig is. Dit idee weerspiegelt Jezus’ benadering, aangezien Hij, ondanks zijn intelligentie, geloofszaken niet met rationele bewijzen benaderde. In plaats daarvan gebruikte Jezus gelijkenissen. Deze verhalen fungeerden als krachtige instrumenten om mensen dieper te laten nadenken over het koninkrijk van God en de betekenis van het leven.
  3. Het Zen-Boeddhisme gebruikt koans, paradoxale uitspraken om de geest uit te dagen. Jezus’ gelijkenissen hebben een vergelijkbare ontregelende functie. In Matteüs 13 vermeldt Jezus dat Hij in gelijkenissen spreekt om degenen die niet openstaan voor spirituele groei te ontregelen en te confronteren met hun starheid. Voor wie al meent alles te begrijpen, lijken gelijkenissen eenvoudige verhalen, maar voor wie openstaat voor verandering en bekering, bieden ze diepgang en transformatie. Ze stimuleren om anders te denken en nodigen uit tot introspectie en vertraging, waardoor verschillende betekenislagen worden onthuld.
  4. De eerste vraag die opkomt is: Wat is die schat? De schat symboliseert het koninkrijk van God, een spirituele realiteit die het leven transformeert.  En als je zelf een omschrijving zou geven wat die schat voor jou is, wat zou je dan zeggen? Liefde? Vrede? Jezus? Genade? Vreugde? Oprechtheid? Wat is voor jou écht kostbaar in je leven?  De tweede vraag is: Wat is die akker? Dit is een intrigerend aspect van de gelijkenis omdat het koninkrijk niet in de hemel, maar hier op aarde in het alledaagse leven wordt gevonden. Je moet diep graven in de aarde, in je eigen bestaan, om de schat te vinden. (Vergelijk hier ook: 2 Korintiërs 4:6-7) De derde vraag is: Wat moet ik verkopen? Jezus daagt ons uit om te overwegen wat we moeten opgeven om ons volledig op de schat, het koninkrijk, te richten.

Gespreksvragen

  1. Wat denk je dat Jezus probeerde te bereiken door zijn boodschap voornamelijk in de vorm van gelijkenissen te brengen, in plaats van rationele argumenten te gebruiken?
  2. Hoe interpreteer je het idee dat ons rationele denken niet altijd voldoende is om levensvragen te beantwoorden, zoals beschreven door Henri Bontenbal? Deel je deze overtuiging?
  3. Hoe zou je de schat in de gelijkenis definiëren? Welke elementen of waarden in je leven beschouw je als waardevol en vergelijkbaar met deze schat?
  4. Denk je dat je bereid zou zijn om alles op te geven om die schat, het koninkrijk van God, te verwerven? Waarom wel of niet?
  5. Wat symboliseert volgens jou de akker in de gelijkenis? Hoe verhoudt het koninkrijk van God zich tot ons dagelijkse, vaak modderige en uitdagende leven?
  6. Heb je momenteel gebieden in je leven die ‘modderig’ zijn of uitdagingen waar je mee worstelt? Zie je deze als kansen om de schat te ontdekken?
  7. Als je zou nadenken over wat je zou moeten ‘verkopen’ om je meer te richten op de schat, wat zou dat dan zijn? Wat zou dat voor jou betekenen?

Stellingen

  1. Gelijkenissen zijn ontregelende en vertragende verhalen die onze spirituele zoektocht stimuleren.
  2. Het koninkrijk van God is te vinden in de gebrokenheid van het alledaagse, aardse leven.