Preek zondag 3 september 2023: ‘De verborgen boodschap van Jezus 1: Gods veranderkracht’ (Marcus 1:15)

Lieve mensen, 

1

Het is de hoogste tijd om nieuwe taal te vinden voor het goede nieuws van God. We willen het verhaal over God en over Jezus delen. Allereerst met met elkaar in de kerk: waar geloven we in, wat maakt geloven voor verschil, hoe blijven we als verschillende generaties ook samen onderweg op de reis die geloven is? Een nieuwe generatie kan niet goed uit de voeten met de oude taal van een vorige generatie.

Maar we willen het goede nieuws ook delen met alle mensen van goede wil: ongelovigen, kerkverlaters, nieuwkomers, atheisten, agnosten, anders-religieuzen, ietsisten en nieuwe spirituelen. En dat op een manier die relevant is en die aansluit bij onze tijd. Daarom: de tijd is aangebroken om een nieuwe taal te vinden. 

Er is een tijd geweest, eeuwen geleden, dat de mensen van toen eigenlijk allemaal worstelden met deze vraag: ‘Hoe krijg ik een genadige God?’ Hoe kan ik ondanks mijn zonden toch door God worden aangenomen? Dat waren toen relevante en herkenbare vragen. En het antwoord dat klonk, was balsem voor de ziel, goed nieuws: jij wordt gered van je zonden als je gelooft in het offer van Jezus aan het kruis.

Hoe krijg ik een genadige God? Het is mijn indruk dat dat niet meer de vraag van mensen van vandaag is. Het is mijn indruk dat een verhaal waarin zonde en genade de centrale woorden zijn niet meer als relevant wordt ervaren. We leven nu in een tijd waarin christenen en alle mensen van goede wil vooral deze vragen stellen: Waar gaat het met deze wereld naartoe? Hoe kunnen wij betekenis geven aan ons leven? Waar vinden we geluk? Is er meer? En als er meer is, wat is dat dan?

Het is mijn overtuiging dat we in een wereld waarin dit soort vragen worden gesteld, nieuwe centrale woorden nodig hebben om het goede nieuws van God te delen. Dat is mijn eigen zoektocht. Maar als ik me niet vergis, sta ik daarin niet alleen. Met zijn allen zijn we ‘gelovigen en zoekers en twijfelaars’. Dat is er allemaal, naast elkaar, en het loopt ook door elkaar heen. En dat is oké: de bijbel is een boek vol gelovigen en  zoekers en twijfelaars en is een boek vóór gelovigen en zoekers en twijfelaars.’

Vandaag en ook in de komende prekenserie wil ik nieuwe centrale woorden aanreiken die we vandaag de dag als relevant en inspirerend kunnen ervaren. Ik begin met een verhaal, een allegorie eigenlijk

2

In een afgelegen dorpje midden in de natuur leefden eens twee wijze vrouwen. Hun namen waren: Basileia en Metanoia. Ze stonden bekend om hun diepe wijsheid en om hun gave om mensen te begeleiden op hun zoektocht naar het koninkrijk van God. 

Op een ochtend arriveerde er een jonge vrouw met de naam Zetaia in het het dorpje. Zetaia was vastgelopen door moeilijke ervaringen en teleurstellingen, ook door verkeerde keuzes die ze had gemaakt. Ze ervaarde haar leven als een doolhof vol twijfels, onzekerheid en zinloosheid en wist niet goed welke stappen ze nu moet zetten. Maar ze koesterde tegelijk een diepe hoop op verandering en een betekenisvoller leven. Ze wist alleen niet waar ze moest beginnen en was aan het reizen geslagen.

In dat dorpje hoorde ze al snel over de wijze vrouwen en hun gave om mensen te begeleiden op hun zoektocht. Zetaia waagde het erop en klopte op de deur van hun huis. Ze werd met open armen ontvangen en vertelde haar verhaal, over haar teleurstellingen en pijn, over het doolhof en haar gevoel dat het wel onmogelijk leek om een uitweg te vinden. Maar ze deelde ook haar verlangen naar een nieuw begin, naar een omkeer in haar leven.

Nadat Baseleia en Matanoia aandachtig hadden geluisterd namen ze een voor een het woord. 

Eerst sprak Basileia op een krachtige en tegelijk heel tedere manier: “Zetaia, jij bent op zoek naar het koninkrijk van God. Dat koninkrijk is als een prachtige tuin waar bomen van liefde groeien, bloemen van vrede bloeien en beekjes van gerechtigheid stromen. Het is een prachtige plek om te zijn. Als je in de ruimte en de stilte van die tuin bent, voel je hoe kwetsbaar en imperfect je bent. Maar tegelijk word je geraakt door de natuurlijke schoonheid van die tuin. Deze tuin wacht op je. Je bent welkom om uit het doolhof te komen en in deze tuin te zijn en te genieten van alles wat er is.”

Toen nam Metanoia het woord. Met een energieke en heldere stem zei ze: “Zetaia, als je die tuin wilt binnengaan, heb je wel moed nodig. Je zult oude manieren van denken en doen moeten loslaten. Je zult anders moeten gaan kijken naar de wereld, naar de mensen om je heen en ook naar jezelf. Je hebt een nieuwe mindset nodig, want je oude mindset, dat merk je zelf wel, die werkt niet meer.  Kijk eerlijk en met compassie naar jezelf en wees bereid om te verandere, om je oude zelf los te laten en je nieuwe zelf te omarmen. Wees daarbij mild en weet dat je er niet alleen voor staat. Wij zullen je begeleiden.”

Zo begon de reis van Zetaia. Samen met Basileia en Metanoia verkende ze de donkere hoeken van haar hart, waar oude pijn en beperkende overtuigingen sluimerden. Ze ontdekte de kunst van het loslaten van alles waar ze aan vast zat en ze leerde de kracht te ervaren die verborgen lag haar eigen innerlijk. Basileia toonde steeds opnieuw de schoonheid van de tuin en nodigde haar telkens weer uit om daar naar binnen te gaan. En Metanoia daagde Zetaia uit om dapper haar angsten en twijfels onder ogen te zien, en moedigde haar aan om in de veranderkracht van het koninkrijk te geloven.

Zo ging Zetaia op weg. Het kostte tijd. Het deed vaak pijn. Maar ze merkte ook hoe door haar zoektocht haar leven weer nieuwe betekenis kreeg, hoe ze los kon komen van wat geweest was en hoe de liefde en de kracht van Basileia en Metanoia voor haar echt alle verschil maakten. 

3

In deze allegorie heb ik geprobeerd om wat ik graag wil delen in deze preek maar ook in de volgende preken samen te ballen. Het is een verhaal dat hopelijk resoneert met je leven, of met thema’s die in je leven spelen. Ik kan me trouwens voorstellen dat je zegt; het is wel een beetje spiritueel allemaal. Maar dat is dan eigenlijk alleen maar mooi, want spiritueel betekent dat de Geest er doorheen waait, de Geest van Jezus. 

Misschien zeg je ook wel: het verhaal best wel therapeutisch. En dan zeg ik opnieuw: dat is alleen maar mooi, want ik zou nog een andere wijze vrouw hebben kunnen bedenken voor deze allegorie. Ze zou Therapeia heten. Dat is een Grieks woord. En weet je wat dat woord betekent: genezing. Elke keer als Jezus geneest, vindt er therapeia plaats. 

En nu kan ik ook duidelijk maken dat de namen van de drie vrouwen welbewust gekozen zijn. Basileia en Metanoia komen rechtstreeks weglopen uit de uitnodiging van Jezus die vandaag centraal staat. ‘Het koninkrijk is nabij’. Koninkrijk is in het Grieks: Basileia. 

En: kom tot inkeer. Of ook: bekeer je. Daar komt Metanoia vandaan, want dat is het Griekse woord voor bekering, of inkeer, of innerlijke verandering. Misschien ken je het woord ‘paranoia’ wel. Para-noia betekent dat je denken verward is. Meta-noia betekent: dat je denken moet veranderen, dat je moet om-denken. Daar zeg ik straks nog meer over.

En Zetaia tenslotte, de zoekende jonge vrouw, dat is niet een bestaand Grieks woord, maar een naam die ik afgeleid heb van het woord dat Jezus gebruikt in deze bekende uitspraak: ‘Zoek eerst het koninkrijk van God’. Zoeken, Zetaia is de zoeker. 

4

Maar nu wil ik graag samen met jullie die woorden van Jezus beluisteren. Voor mij vormen deze woorden dé centrale samenvatting van waar het Jezus om ging. Marcus geeft hier kort en krachtig aan, bij het begin van het openbare optreden van Jezus: híer gaat het Jezus om; dit is zijn boodschap, dit is zijn uitnodiging en dit staat jullie als luisteraars te doen.

Wat mij betreft is deze uitspraak van Jezus dé kern van het evangelie. Het bevat hét verhaal dat we te vertellen hebben als het gaat over God en zijn betekenis voor deze wereld en voor ons als mensen:

Dit was wat Hij zei: 

‘De tijd is aangebroken, 

het koninkrijk van God is nabij: 

kom tot inkeer en 

geloof dit goede nieuws.’

In vier stappen licht ik dat toe.

1. Jezus is aan het woord. We zijn niet allereerst een geschreven tekst aan het analyseren. We luisteren naar de stem van Jezus. Hij is aanwezig. En nog voordat Jezus iets tegen je zegt, heeft Hij je al gezien, heeft Hij je al lief gekregen, heeft Hij zich al met je verbonden vanuit zijn hart. Zie je de ogen waarmee Hij je aankijkt? Hoor je de stem waarmee Hij je roept? Luister net zo lang tot je ogen open gaan voor wat Jezus bedoelt. Zie Jezus, als je deze woorden beluistert.

2. De tijd is aangebroken. Dat kun je ook zo vertalen: ‘Nú is het zover’. ‘Dit is het moment’. Daar zitten twee kanten aan. Aan de ene kant maakt Jezus duidelijk: ‘Mijn komst betekent echt iets nieuws. Nu is het koninkrijk hier op een manier die nooit eerder is vertoond. Nu wordt Gods aanwezigheid ervaarbaar. Mijn komst is de vervulling van alle verwachtingen die jullie hadden. Eindelijk is het zover!’ Een uniek moment dus. 

Maar aan de andere kant is dit ook een ‘momentum’ dat zich altijd weer herhaalt. Telkens opnieuw zegt Jezus: ‘Dit is het moment. Mis dit moment niet. Laat deze kans niet aan je voorbijgaan. Je kunt nú een nieuw begin maken.’ Proef die betekenis van deze woorden vooral ook. Het unieke hier en nu is steeds opnieuw dé kans om je ogen te openen voor de aanwezigheid van God.

3. Het koninkrijk van God is nabij. Daar is het koninkrijk. Maar wat is dat dan? Veel christenen denken dat dat koninkrijk in de toekomst ligt. Helemaal als de uitdrukking ‘koninkrijk van de hemel’ wordt gebruikt. Want bij hemel zijn we geneigd te dekken een een plaats ergens later. Maar hemel is allereerst: Gods dimensie, Gods aanwezigheid, Gods heerschappij, God schoonheid. 

Zeker, daar zit ook een toekomstig aspect aan, want we zien nu ook enorm veel gebrokenheid, ellende, lijden en zonde. Niets voor niets staat er midden in de tuin van het koninkrijk ook een kruis. Maar toch: Jezus laat er geen misverstand over bestaan: dat toekomstige koninkrijk is nabij, om de hoek, voor het grijpen. 

‘De toekomst is hier en nu’. Zo zou je dat kunnen zeggen. Als we aan het koninkrijk denken, gaat het over Gods prachtige aanwezigheid in de wereld hier en nu, heel dichtbij terwijl we tegelijk goed onthouden dat de volmaaktheid van het koninkrijk aan de toekomst behoort. Maar wel zo dat die toekomst nu al naar ons toekomt. 

Wat is dat koninkrijk? Wat is nu die Basileia? Er zijn eindeloos veel manieren om daar woorden aan te geven en ik hoop dat we ons daar de komende tijd ook in oefenen. Basileia: God is hier en nu vol genade en liefde tegenwoordig. Basilei: God regeert! Basileia: God woont met zijn Geest in ons innerlijk. Basileia: Gods waarheid, goedheid en schoonheid. Basileia: Christus in ons. Gods toekomst is hier en nu aanwezig.

4. Kom tot inkeer en geloof dit goede nieuws. Ik wil nu vooral iets zeggen nu nog over dat tot inkeer komen. Het woord Metanoia wordt daar gebruikt. In eerdere vertalingen stond daar: bekeer u. En soms zelfs: doe boete! 

Die vertalingen roepen sterk het beeld op van zondige mensen die zich eens en voor altijd moeten bekeren tot God omdat het anders misgaat. En in die betekenis heeft het woord ook niet zulke goede papieren. Het kan dwingend overkomen, overrompelend. Het kan sterk de nadruk leggen op de slechtheid van mensen. 

En daarom kies ik er ook bewust voor om dat woord Metanoia te introduceren. Want dat helpt ons beter om de echte betekenis te ontdekken. Zoals gezegd betekent meta-noia letterlijk: om-denken. Jezus oproep is dus: nu je dat koninkrijk van mij begint te zien, is het belangrijk dat je anders gaat denken en anders gaat kijken. Dat je een nieuwe mindset krijgt. Het gaat om een nieuw gezindheid, een innerlijke verandering, een transformatie van je hart. 

En het moet meteen duidelijk zijn: die transformatie komt niet uit onszelf, maar die wordt om zo te zeggen tevoorschijn geroepen, wakker gekust, door die aanwezigheid van het koninkrijk, door Jezus die ons aankijkt en aanspreekt. Eerst is er het koninkrijk zien en dán ontstaat er een veranderingsproces waarin ons denken verandert, ons aanvoelen verandert, onze intuïtie verandert, ons gedrag verandert. Een heel nieuwe levenshouding en een heel nieuwe levensstijl. Het lijkt wel een bekering. Maar dan wel een die helemaal van binnenuit komt, waar we in ons innerlijk de kracht van het koninkrijk ervaren.

5

Lieve mensen, het gaat om Gods veranderkracht. Daar gaat het christelijk geloof over: Gods veranderkracht. Daarin komen basileia en metanoia, koninkrijk en bekering zo mooi samen. Gods veranderkracht. Niet je eigen veranderkracht, maar de veranderkracht van het koninkrijk. 

Wij zeggen in de kerk tegen elkaar niet plompverloren: bekeer je. Of: jij moet veranderen. Wij zeggen – althans ik hoop dat we dat doen of dat we dat leren – wij zeggen: heb jij het koninkrijk van God al gezien? Heb jij al iets geproefd van Gods schoonheid? Heb jij al geroken aan Gods genade? Mag ik met je meelopen de tuin in om daar samen rond te kijken en te genieten van al het moois? 

En dán valt ook die uitnodiging van Jezus om je te bekeren, om anders te gaan denken en leven – dán valt die uitnodiging ook op zijn plaats. Wat nu te doen?

Twee dingen tenslotte.

1. Kies voor jezelf een thema uit dat jou momenteel sterk bezig houdt in je eigen leven. Of neem een probleem dat speelt, een zorg die er is of een wond in je leven waar je pijn van hebt. En ga als het ware in gesprek met die twee wijze vrouwen: Basileia en Metanoia. Wat hebben zij je te zeggen? Wat betekent voor dat concrete thema of probleem dat Gods koninkrijk nabij is en dat er een hemelse veranderkracht is waardoor dingen weer nieuw kunnen worden?

2. Sommigen dachten daar misschien al aan, maar vast niet iedereen. Eén van de grootste en belangrijkste crises in onze wereld is de klimaatcrisis. Als er één problematiek is waarbij we Gods veranderkracht nodig hebben, is dat wel de klimaatcrisis. Het is zo nodig dat we anders gaan denken, anders gaan leven, ander gedrag gaan vertonen, tot een nieuw bewustzijn komen. Zou de kerk niet de plek zijn waar we elkaar juist daar ook bij helpen. 

Wat zouden Basileia en Metanoia zeggen op een gespreksavond over de klimaatcrisis. En wat betekent het in dat gesprek dat de toekomst hier en nu is? Lieve mensen: Het koninkrijk van God is nabij. Ga anders leven.

Laten we bidden…

Samenvatting

  1. Het is tijd om een nieuwe taal te vinden om het goede nieuws van God te delen, zowel binnen de kerk als met mensen van verschillende achtergronden. De oude taal van ‘zonde en genade’ sluit niet meer aan bij de vragen en behoeften van deze tijd. We hebben nieuwe centrale woorden nodig om relevant te zijn en inspiratie te bieden.
  2. Een allegorie: Er was eens een afgelegen dorpje waar twee wijze vrouwen, Basileia en Metanoia, die mensen begeleidden op hun zoektocht naar het koninkrijk van God. Een jonge vrouw met de naam Zetaia, die vastgelopen was in haar leven, zocht hun hulp. Basileia vertelde haar over een prachtige tuin vol liefde en vrede (koninkrijk), en Metanoia moedigde haar aan om oude denkwijzen los te laten en een nieuwe mindset te omarmen (bekering). Zetaia’s reis kostte tijd en pijn maar Basileia en Matanoia maakten het verschil.
  3. De allegorie is bedoeld om te resoneren met je leven en thema’s die je mogelijk ervaart. Het verhaal heeft een spirituele en therapeutische lading, en de namen van de vrouwen zijn bewust gekozen. Basileia en Metanoia komen van de Griekse woorden voor koninkrijk en bekering, terwijl Zetaia afgeleid is van het Griekse woord ‘zoeken’.
  4. Jezus’ boodschap in Marcus 1:15 heeft vier belangrijke aspecten. Ten eerste luisteren we naar Jezus’ stem en zien we zijn liefde. Ten tweede is het moment aangebroken voor een nieuw begin: toen, maar nu ook steeds opnieuw. Ten derde is het het koninkrijk van God nabij, wat verwijst naar Gods aanwezigheid, heerschappij en schoonheid in het hier en nu. Gods toekomst is hier en nu! Ten vierde is er een innerlijke verandering nodig, een nieuwe mindset die voortkomt uit het zien van het koninkrijk. Zo ervaren we een transformatie van ons denken, voelen en gedrag, een bekering die van binnenuit komt door de kracht van het koninkrijk.
  5. Het christelijk geloof draait om ‘Gods veranderkracht’, waarin het koninkrijk en bekering samenkomen. We nodigen elkaar uit om het koninkrijk te zien, Gods schoonheid te ervaren en te genieten van zijn genade. Dan wordt de uitnodiging tot bekering betekenisvol. Twee concretiseringen: 1. Kies een persoonlijk thema op probleem uit en vraag Basileia en Metanoia wat ze te zeggen hebben. 2. Laten we de klimaatcrisis aanpakken met Gods veranderkracht, anders denken, anders leven en een ander  bewustzijn.

Gespreksvragen

  1. Welke woorden of delen van de preek raakten je het meest? Waarom?
  2. Hoe komt het idee van ‘Gods veranderkracht’ op jou over? Vind je dat een goede samenvatting van wat Jezus zegt?
  3. ‘Koninkrijk is: de toekomst is hier en nu aanwezig.’ Hoe zie jij dat in je eigen leven? Wat betekent dat voor jou?
  4. Wat denk je dat de rol is van Basileia (Gods koninkrijk, aanwezigheid) en Metanoia (om-denken, innerlijke verandering) in je eigen leven? Welk probleem of thema zou jij met Basileia en Metanoia willen bespreken? Wat zouden ze zeggen, denk je?
  5. Herken je het dat het verhaal ‘spiritueel’ en/of ‘therapeutisch’ overkomt? Wat vind je daarvan?
  6. Hoe kunnen we als geloofsgemeenschap de klimaatcrisis benaderen vanuit het perspectief van ‘Gods veranderkracht’?
  7. Hoe kun je er mee bezig zijn dat deze woorden van Jezus in Marcus 1:15 het kloppende hart van jouw geloof worden?

Stellingen

  1. We hebben nieuwe taal nodig om het evangelie te kunnen delen!
  2. Bekering gaat veel verder dan je bekeren van zonden!
  3. De kerk is de belangrijkste oefenplek voor omgaan met klimaatverandering!