Geworteld leven – Les 4

God en ik

In de vorige les stond God centraal. Dat centraal stellen van God kan de suggestie wekken dat de mens beter niet al te nadrukkelijk in beeld kan komen. Ik ben zelf opgegroeid in een traditie waarin die twee ook nogal eens tegen elkaar worden uitgespeeld: God en de mens. Want alles moest draaien om de eer van God. Aandacht voor de mens kon daar maar al te gemakkelijk van af leiden. Met een duur woord heette dat dan ‘subjectivisme’.

Nu geloof ik ook dat je als mens pas echt mens wordt, wanneer je God de eerste laat zijn. Dat is ook de reden dat ik eerst over hem heb geschreven. Alle eer aan hem! Maar het is een grote vergissing als we denken dat de mens dan niet in beeld zou mogen komen. God heeft de mens namelijk constant in beeld. In zekere zin kun je zeggen: in het evangelie draait alles om de mens. De Drie-enige God kent namelijk een intens verlangen om de liefdevolle verbondenheid die in hem is te openen naar mensen.

Zie, de mens

Wie is nu die mens? Iets persoonlijker geformuleerd: Hoe kijk ik tegen mezelf aan? Wat is mijn identiteit? En nu wordt al direct duidelijk waarom het zo cruciaal is om bij God te beginnen, want dan kunnen we meteen zeggen: wij zijn schepselen van God. Wij zijn door hem geschapen naar zijn beeld. Wij zijn gewild en geliefd. Wij zijn de trots van Gods schepping. Altijd als we ons afvragen wie we zijn en wat de zin van ons leven is, kunnen we teruggaan naar het begin, toen God het licht schiep zodat mensen erin zouden kunnen leven.

God schiep de mens als zijn evenbeeld, als evenbeeld van God schiep hij hem, mannelijk en vrouwelijk schiep hij de mensen. Hij zegende hen.
(Genesis 1:27-28)

Geschapen als Gods evenbeeld: het beste van zichzelf legde God in mensen, in mannen en vrouwen die hij overlaadde met zijn zegen. Zie, de mens! Ik stel me dan altijd voor dat God echt ongelooflijk trots heeft gekeken: verliefd op het werk van zijn eigen handen. Goed, echt heel goed!

Gebroken spiegels

Maar dan volgt het verhaal van de breuk, van de val, van het lelijk worden van wat oorspronkelijk zo ontzettend mooi was. De mens was als evenbeeld van God de spiegel waarin God keek: hij zag zichzelf erin terug en daar genoot hij van. Maar deze spiegel spat uiteen in duizend scherven. Het verhaal wordt verteld in Genesis 3. Vanaf dat moment is er de gebrokenheid op aarde. Zonde noemen we het. En dat was het ook en dat is het ook: het is echt zonde dat mensen niet meer beantwoorden aan het beeld van God. Ze zijn niet meer waarvoor God hen had geschapen: spiegels van hem op aarde.

Ik vind de diepte van de zonde altijd het meest wezenlijk tot uitdrukking gebracht in een woord van Paulus:

Iedereen heeft gezondigd en ontbeert de nabijheid van God.
(Romeinen 3:23)

Niet volmaakt

We lopen al snel het gevaar dat we zonde moralistisch benaderen: we maken erg veel fouten. Nu is dat ook waar. En het is een zegen dat de boodschap van de Bijbel er volstrekt helder over is: mensen zijn niet volmaakt, ik ben niet volmaakt, jij bent niet volmaakt, wij zijn niet volmaakt. Dat verdoezelen brengt een hoop ellende met zich mee.

Maar het ernstigst is toch: dat we niet meer in de nabijheid van God zijn. Die ontberen we: we missen de stralende glorie van God omdat we er door de breuk van vervreemd zijn geraakt. Zonde is daarom ook vooral een relationeel begrip: er is een diepe breuk tussen God de schepper en zijn schepsel de mens. Het beeld is gebarsten. De spiegel is stuk. Mensen zijn niet meer op God gericht maar op zichzelf. Dat is het naar binnen gekeerd zijn, het egocentrisme dat het volstrekte tegendeel is van bewust leven in de nabijheid van God.

Gulle goedheid

En nu moet er een woord vallen waardoor alles weer gaat stromen, waardoor het naar binnen gekeerd zijn weer wordt opengebroken, waardoor de egocentrische eenzaamheid wordt omgebogen naar verbondenheid, waardoor een nieuwe heelheid komt die de gebrokenheid begint op te heffen. God heeft het initiatief genomen de kapotte spiegel weer te herstellen. Zeker, de breuklijnen blijven zichtbaar, maar toch: de Heer begint zichzelf weer te herkennen in zijn verdwaalde kinderen.

Het woord dat ik bedoel is: genade. Ik zal er meteen eerlijk bij vertellen dat ik lange tijd een hekel aan dit woord heb gehad. Het klonk mij altijd in de oren als een doekje voor het bloeden: ‘We zijn nu eenmaal allemaal zondige mensen, maar gelukkig, er is vergeving, dankzij Jezus die aan het kruis gestorven is. Veel beter zal het allemaal niet worden. Maar later mogen we in de hemel komen, en daar zal alles goed zijn.’

Magere opvatting

Maar dat is zo’n magere opvatting van genade! Genade is veel rijker, veel voller, veel overweldigender. Genade is de gulle goedheid van de gevende God. Genade is dat God er werkelijk alles voor over heeft om het leven weer te herstellen. Genade betekent dat God zichzelf aan ons geeft zodat wij onszelf weer aan hem kunnen geven. Genade is vreugde. Genade is een feest. Genade is de ongedachte wending die ons gebroken leven neemt als Jezus er in komt. Genade is dat Jezus de weg die wij niet konden gaan tot het einde toe is gegaan. Genade is dat Jezus – de mens bij uitstek – in onze plaats ging staan en de duizend doden stierf die wij niet konden sterven. Genade is dat er een kruis in deze wereld staat en dat daar door de dood heen definitief nieuw leven deze wereld instroomt. Genade is groots en geweldig. Genade is Gods ongedachte gulle goedheid.

Ik had het net even over een magere opvatting van genade, die zich alleen richt op vergeving van zonden. Daarmee wil ik niet zeggen dat die vergeving onbelangrijk zou zijn. Maar wat ik in de loop van de jaren wel heb leren zien is dat het belangrijk is om breder over genade te spreken dan vaak wordt gedaan.

Ik probeer daar zelf invulling aan te geven met een drieslag die ik nu nog wat uit wil werken. Het gaat over genade in drievoud.

Vergeving

Genade betekent dat er dankzij Jezus vergeving voor zondige mensen is. Ik vind het wel zorgelijk, zoals ik hierboven heb aangegeven, dat veel gelovigen alleen in te lijken zijn voor dit element van Gods goedheid: dat hun zonden om Jezus’ wil worden vergeven. Want het kan zo gemakkelijk leiden tot goedkope genade: een genade die je wel veel oplevert, maar die je niets kost, want je kunt ten diepste gewoon doorgaan met zondigen.

Maar ik wil niet uit reactie dan de thematiek van zonde en genade maar naar de marge van een spiritueel leven duwen. Dat zou ook op geen enkele manier recht doen aan de werkelijkheid van ons menselijk bestaan en evenmin aan het evangelie van de Vader. Jezus kwam op aarde om onze zonden op zich te nemen. Daarvan getuigt het kruis. En ons leven is een voortdurend bewijs van onze onmacht en vaak ook onze botte onwil om het goede te doen.

Daar kun je ook mee worstelen en over tobben. Je kunt er ook diepe onvrede door ervaren. Want zonden zijn concrete daden of gedachten of woorden waardoor we vervreemden van het leven met God. Daarom is dat genadige ingrijpen van God in Christus ook zo essentieel: niemand hoeft de last van eigen zonde te dragen omdat Jezus dat heeft gedaan.

Genezing

Genade betekent dat er dankzij Jezus genezing is voor gewonde mensen. Het leven is stuk gegaan. Dat heeft niet alleen als gevolg dat we zondigen maar ook dat we te maken krijgen met gevolgen van de zonde. Want zonde laat sporen na. Op alle mogelijke manieren worden we getroffen door de gebrokenheid van deze wereld, door wat anderen ons aandoen, door wat we onszelf hebben aangedaan. We zijn allemaal kwetsbare en gekwetste mensen. We lijden aan ziekte en dood, aan eenzaamheid en vervreemding, aan liefdeloosheid en zinloosheid.

Die werkelijkheid wil ik samenvatten in die uitdrukking dat we gewonde mensen zijn. Het evangelie van de genade is nu dat er voor die gewondheid genezing mogelijk is. Als we ons leven in Jezus’ handen leggen komen we terecht in genezingsprocessen die we misschien nooit voor mogelijk hadden gehouden. Onze bitterheid wordt veranderd in zachtmoedigheid, onze teleurstelling wordt veranderd in hoop, ons gevoel van afgewezen te zijn wordt veranderd in de ervaring van een onvoorwaardelijk aanvaard zijn, onze twijfel wordt veranderd in hernieuwd vertrouwen, onze jaloersheid wordt veranderd in een gunnende levenshouding, onze hoogmoed wordt veranderd in nederigheid, ons verdriet wordt veranderd in vreugde.

Dat is ook allemaal genade: dat we ervaren dat het leven dat zeer doet, weer zacht gaat aanvoelen en dat onze schaduwkanten in het licht komen en helen.

Want de gekruisigde Jezus is onze genezer. Altijd weer treft het me dat deze genezer zelf ook gewond was. Het is hem allemaal niet vreemd: hij is ons heel nabij in de verwondingen die we in ons leven hebben opgelopen. Maar hij wil ze aanraken en genezen. Niet op een gemakkelijke en goedkope manier, maar door de pijn en de duisternis heen.

Bevrijding

Genade betekent dat er dankzij Jezus bevrijding is voor gebonden mensen. Want we kunnen gevangen raken in verslavingen, verstrikt raken in gedachtepatronen en reactiepatronen, vastlopen in destructieve manieren van doen die ons leven tot een kerker maken, een donker hol waar diepe duisternis heerst.

Dit gebonden zijn is het gevolg van zondig zijn en gewond zijn. We hebben de gebondenheid zelf veroorzaakt of er soms zelf voor gekozen. Maar vaak ook hebben anderen ons geduwd in reactiepatronen en banden van onmenselijke afhankelijkheid. Soms ook neemt deze gebondenheid demonische trekken aan. In elk geval is er altijd de angst: angst om controle te verliezen, angst om zwak te zijn, angst om kwetsbaar te zijn, angst om zichzelf te geven, angst om afgewezen te worden, angst om zwak te zijn, angst om te falen, angst om te sterven.

Het is allemaal zo herkenbaar: wat is er veel gebondenheid in mensenlevens, ook in mijn leven. Maar ook hier heeft het evangelie wat over te zeggen en is het evangelie een kracht. Genade betekent dat Jezus als bevrijder je leven binnenkomt en dat je in de overgave aan hem leert om je angst te overwinnen en te kiezen voor de onvoorwaardelijke liefde van de Vader.

Niet meer dan mijn genade

Eindelijk ben ik ook gaan begrijpen wat Jezus nu eigenlijk bedoelde toen hij tegen Paulus zei:

Je hebt niet meer dan mijn genade nodig, want kracht wordt zichtbaar in zwakheid.
(2 Korintiërs 12:9)

Ik dacht op basis van deze woorden altijd dat je dan maar tevreden moest zijn met genade. Meer zat er niet in. Maar nu zie ik waarom genade werkelijk genoeg kan zijn: omdat genade alles is!

En ik ontdek ook steeds meer, met vallen en opstaan, de eigen waarde van zwakheid: onze kwetsbaarheid is de plek waar we niet langer zelf krachtig hoeven te zijn en onszelf moeten handhaven, maar waar we open gaan voor de overweldigende ervaring van Gods genade.

Het mooiste wat God heeft te geven, blijkt ook precies te zijn wat ik nodig heb.

---

Reflectievragen

(1) “Nu geloof ik ook dat je als mens pas echt mens wordt, wanneer je God de eerste laat zijn.” Herken je dat? Of roept dit eerder vragen op?

(2) Wat is volgens jou je identiteit als mens? Welke woorden gebruik je dan? Hoe zou je deze zin afmaken: “Ik ben in Gods ogen …”? (zie ook het deel-formulier).

(3) “En het is een zegen dat de boodschap van de Bijbel er volstrekt helder over is: mensen zijn niet volmaakt, ik ben niet volmaakt, jij bent niet volmaakt, wij zijn niet volmaakt. Dat verdoezelen brengt een hoop ellende met zich mee.” Is dat voor jou ook zo? Of heb je (vooral) negatieve ervaringen met nadruk op het zondog-zijn van de mens?

(4) Als je de les nog een keer leest, en je zou één zin mogen uitkiezen om bij wijze van spreken op een tegeltje te zetten, welke zin zou dat dan zijn? (zie ook het deel-formulier)

Oefeningen

(1) Genade is Gods veelkleurige gulle goedheid voor alle mensen. Kies er de komende dagen voor om dat woord genade in je hoofd en hart mee te dragen (‘God, groot is uw genade, vol van vergeving, genezing en bevrijding’) én die genade die je ontvangt uit te delen aan de mensen om je heen, door gedachten, woorden en/of daden.

(2) Misschien wel het mooiste lied over genade is ‘Amazing grace’. Zoek zelf op YouTube naar opnames van dit lied en kies er één of twee (of meer) uit om naar te luisteren en de boodschap op je in te laten werken. Je kunt uiteraard ook een Nederlandse versie zoeken.

(3) Omdat ik zelf erg houd van de liederen van Sela, reik ik ook een lied van die band aan: ‘Jezus’ liefde voor mij’. Luister er een paar keer naar en laat de boodschap tot je doordringen: “Dank U mijn Vader voor al uw genade, die U liefdevol geeft.”

(4) Lectio divina is een manier van biddend bijbellezen die je helpt om Gods Woord in je hart te laten landen. Op maandagmiddag 27 september is er om 13.00 uur een Lectio online. Op YouTube kun je dan live meedoen met een lectio divina-oefening, gewoon thuis, maar verbonden met een groot aantal andere mensen die tegelijk met jou zich openstellen voor de zeggingskracht van Gods Woord in je hart en je leven. We zullen samen luisteren naar Psalm 84:12 waar ook over genade wordt gesproken. Maandagmorgen 27 september ontvang je nog een herinnering aan deze Lectio online.

(5) Beluister dagelijks (of een paar keer per week) de Tijd met Jezus Podcast (via Google Podcasts, Spotify, Podbean of een ander podcastkanaal). Dat is een kort bijbelmoment van drie minuten met nadruk op stilte. Je kunt je hier abonneren.

Deel-formulier

Bij elke les zit een ‘deel-formulier’. Dat is een Google Formulier waar je antwoorden kwijt kunt op vragen die gesteld zijn, waar je vragen kunt stellen en waar je andere opmerkingen of ideeën kunt achterlaten of gewoon iets kunt delen.

Met wat daar te lezen zal zijn, hoop ik als begeleider van de cursus mijn winst te doen bij het verder vorm en inhoud geven aan deze cursus. Geen enkele vraag hoeft verplicht te worden beantwoord. Je hoeft ook je naam niet door te geven (dat mag wel).

Extra

1 Preken over ‘Genade ervaren’

In 2006 hield ik een serie van ze preken over ‘Genade ervaren’. In die preken ging het onder meer over de vergevende, genezende en bevrijdende kracht van genade. Als je je nog meer wilt verdiepen in die drieslag zou je die preken kunnen lezen. Zes is wel wat veel misschien.😀 Maar misschien kun je er één uikiezen op basis van de titel die je het meest aanspreekt op dit moment.

2 Henri Nouwen: Jij bent de geliefde

Henri Nouwen, de priester en spirituele auteur die deze week 25 jaar geleden overleed (21 september 1996), heeft diep en inspirerend geschreven over genade en over geliefd zijn. Drie van zijn preken zijn heel beroemd geworden. Ze gaan over onze identiteit als geliefde zonen en dochters van God. Via onderstaande button kom je op een pagina waar je die drie preken bij elkaar vindt. Ik nodig je uit om naar (een van die) preken te luisteren.

3 Verdieping: is er een tiende spirituele taal?

In de vorige les nodigde ik je uit om het verhaal over de negen spirituele talen nog een keer tot je te nemen en te ontdekken hoe de glorie van God in elk van deze talen op een eigen manier tot uitdrukking wordt gebracht. Ik vroeg toen ook naar de mogelijkheid of er nog een tiende taal zou zijn. Een selectie van de antwoorden die ik op die vraag binnenkreeg kun je lezen op een pagina waar je komt via onderstaande button.