Verdraaide kerken

Op zaterdag 15 september hoorde ik Herman Wijffels in een boeiend gesprek over de bankensector op de Radio 1 (Luister hier – ga naar 46.52 minuten) een boekentip geven: het boek gaat over:

‘de systemisering van organisaties waarbij het systeem zó dominant wordt in het functioneren van organisaties, dat dat eigenlijk leídend wordt en niet meer wat buiten die organisatie van die organisatie verwacht wordt. Dus dat de ínterne oriëntatie van organisaties zo sterk wordt dat ze als het ware autistisch worden ten opzichte van wat de maatschappij vraagt.’

Dat ging dus over banken, maar Wijffels trok het breder: heel veel organisaties leiden aan systemisering. En ik denk dan op mijn beurt: En hoe zit dat met kerken? Leiden veel kerken ook niet aan systemisering met een aan autisme grenzende interne oriëntatie? Of is de missionaire dimensie al zo sterk ontwikkeld dat dit gevaar niet meer dreigt?

De titel van het boek dat Wijffels tipte, luidt: ‘Verdraaide organisaties. Terug naar de bedoeling‘ en is geschreven door Wouter Hart in samenwerking met Marius Buiting. Het boek zelf heb ik nog niet in handen gehad, maar de samenvatting op de website die bij het boek hoort is wat mij betreft veelbelovend. Er wordt namelijk een visie aangereikt op organisaties die zeer herkenbaar is als het gaat om kerken (die naast geloofsgemeenschap, volk van God, tempel van de heilige Geest ook organisatie zijn). Het lijkt me daarom heel vruchtbaar om het verhaal over ‘verdraaide organisaties’ door te vertalen naar ‘verdraaide kerken’.

Kernidee is dat veel organisaties denken dat goed management en het opbouwen van een doordachte systeemwereld (met regels, plannen, afspraken, protocollen etc.) zal leiden tot het succes van de organisatie (als iedereen zich tenminste houdt aan de regels, afspraken en protocollen) in die zin dat de bedoeling van de organisatie wordt gerealiseerd. Het kan zijn dat dat ooit gewerkt heeft, maar in onze complexe en veranderlijke samenleving is dat in elk geval niet meer zo.

Het verhaal wordt vervolgens opgebouwd rond een eenvoudig model: dri concentrische cirkels met in het midden ‘de bedoeling’, daaromheen ‘de leefwereld’ en met als buitenste schil ‘de systeemwereld’. Veelal wordt er van buiten naar binnen gedacht: zorg dat de systeemwereld goed op orde is, breng dat in de leefwereld in de praktijk en de bedoeling van de organisatie wordt gerealiseerd.

De stelling van het boek is dat het precies omgekeerd moet zijn: willen organisaties succesvol zijn dan zullen ze van binnen naar buiten moeten werken, dus consistent vanuit de bedoeling van de organisatie met heel veel aandacht voor de leefwereld en de mensen en ondersteund door een eenvoudige, dienstbare systeemwereld.

In de woorden van de samenvatting:

De ‘bedoeling’ zoals deze organisaties die gebruiken, is geen missie en visie op papier en in de kast maar is het vertrekpunt van alles, wordt continu geladen en is voelbaar aanwezig door de hele organisatie heen. Het is doorgedacht naar alle aspecten van de organisatie en domineert alle vormen van communicatie. Er is heel veel aandacht voor de leefwereld en de zelfredzaamheid van de professionals wordt enorm gestimuleerd vanuit de gedachte dat mensen veel beter presteren wanneer ze zich betrokken en verantwoordelijk voelen. Tot slot is de systeemwereld niet complex en dominant, maar eenvoudig en ondersteunend. De oplossingen in de systeemwereld blijven daarmee een middel en worden geen doel op zich.

Ik denk dat dit eenvoudige model heel zichtbaar en concreet maakt welke beweging veel kerken ook moeten maken (voor zover die beweging al niet aan de gang is): stoppen om verdraaide kerk te zijn (vanuit de systeemwereld naar binnen denkend, vanuit regelgeving, traditie, afspraken etc.) en opnieuw vanuit de bedoeling naar buiten leren denken (bedoeling zou kunnen zijn: ‘mensen bij Jezus brengen’).

Ik ga het boek aanschaffen en lezen en ben heel benieuwd naar de verdere uitwerking.