Onder de titel Verdraaide kerken schreef ik een paar dagen geleden een blogpost over het boek ‘Verdraaide organisaties. Terug naar de bedoeling’ van Wouter Hart. Toen had ik het boek nog niet gelezen. Nu wel.
Het boek is wat mij betreft een aanrader voor iedereen die naar de kerk wil kijken vanuit organisatie-perspectief of vanuit het perspectief van gemeenteopbouw.
Het basismodel van het boek is even eenvoudig als doelmatig. Je ziet het hierboven in beeld. Daar wordt uiteraard nog van alles omheen verteld, en dat moet je zeker ook gaan lezen. Maar in de kern komt het hierop neer: denk en werk vanuit de bedoeling (waar doe je het voor) en niet vanuit de systeemwereld (de afspraken, procedures, beleidsplannen etc.).
Het model is ook in het kerkelijk leven zeer herkenbaar. Hoe vaak gebeurt het niet dat we ons laten leiden door procedures, kerkordelijke regels en andere (goedbedoelde) afspraken terwijl we op onze klompen aanvoelen (dat heet ook wel: intuïtie) dat het geen recht doet aan de concrete situatie waarin mensen zijn? Hoeveel kerkenraadsvegaderingen spelen zich niet bijna uitsluitend af in de systeemwereld omdat we denken dat we door besluiten die we nemen en nog weer nieuwe afspraken die we bedenken nog beter grip krijgen op de leefwereld van de alledaagse kerkelijke werkelijkheid?
Het boek van Wouter Hart is een hartstochtelijk pleidooi om steeds maar weer de vraag te stellen: ‘Wat was ook alweer de bedoeling?’ Waar draait het om? Wat is de toegevoegde waarde van onze organisatie voor de mensen die onze producten kopen of gebruik maken van onze diensten? Meer theologische vertaald: Op welke manier kan de kerk echt de plek zijn waar mensen bij Jezus worden gebracht (en niet bij een kerkelijk systeem, een gezelligheidsclub of een geoliede PR-machine)?
Het woord ‘bedoeling’ ligt daarbij vrij dicht aan tegen het veelgebruikte woord ‘missie’. Toch is mijn indruk dat juist het spreken over ‘missie’ (waar ik zelf overigens graag aan meedoe) het gevaar loopt ons weer in de systeemwereld te brengen: een prachtige slogan op papier die echter nauwelijks body krijgt in de leefwereld van de geloofsgemeenschap. Daarom is zo’n woord ‘bedoeling’ denk ik ook beter, Nederlandser ook, dichterbij het alledaagse taalgebruik, dichterbij de leefwereld dus ook.
Het boek maakt verder een zinvol onderscheid tussen ‘bedoeling’ en (SMART geformuleerde) doelen. Je voelt al heel snel aan: inderdaad, doelen formuleren is bouwen aan de systeemwereld! En daar moet nu juist niet de focus liggen. Voor de helderheid: zonder een systeemwereld kunnen we niet. Het punt is vooral: hebben wij een systeemwereld (die ondersteunend is voor en dienstbaar aan onze bedoeling) of heeft de systeemwereld ons? Want als dat laatste het geval is, kon het wel eens zo zijn dat we blijken te geloven in de ‘mythe van de beheersbaarheid’.
Als je hart hebt voor gemeenteopbouw, moet je dit boek dus niet ongelezen laten!
28/12/2012 op 21:57
Ik heb het boek inmiddels gelezen en me inderdaad ook afgevraagd hoe dit voor de kerk in te vullen. Het boek sluit aan bij de gedachten van Marcus: 2:27 “En hij voegde eraan toe: ‘De sabbat is er voor de mens, en niet de mens voor de sabbat”.
Overigens zie je op verschillende maatschappelijke terreinen een zelfde bewustzijn ontluiken. De verzekeraar waar ik werk heeft het over ‘betekenis denken’ en ook de accountancy spreekt tegenwoordig over ‘principle based ipv rule based’.
Een andere gedachte die centraal staat in het boek is die van de ‘leefwereld’ die gericht moet zijn op de bedoeling. Daar waar de ‘het gebeurt’ en die van het ‘gedrag’. Christus zegt toch ook dat het er om gaat wat je voor Hem de de naaste gedaan hebt en niet of je Hem gekend hebt?
Je aarzeling tav ‘missiegericht denken’ deel ik; het kan maar zo een vlucht voorwaarts zijn om de ‘pijn’ in het hier en het nu te ontvluchten……Dus handen uit de mouwen …
Eens pleitte ik met een knipoog voor een WannaDoener club ipv voor een WannaBeliever club bij ons in de kerk.
28/12/2012 op 23:05
Jos, een mooie en kernachtige formulering van dit voortreffelijk boek. Ik moest bij het lezen van het boek denken aan een boek dat Jan Hendriks schreef in 1995 onder de titel ’terug naar de kern’. In dat boek laat hij op basis van onderzoek binnen de (wat nu heet) PKN zien dat het systeemdenken ons in de greep heeft. Jan Hendriks doet een pleidooi voor terug naar de ‘verborgen’ omgang, de gemeenschap, en de dienst. (diakonia). Het is soms schokkend om te zien waar beheersbaarheid toe kan leiden. Een schrijnend voorbeeld kwam ik deze week tegen toen een jong echtpaar hun kind wilde laten dopen en de predikant aangaf daar voor eind januari geen tijd voor te hebben. De situatie loopt al sinds oktober. Dan begrijp je soms waarom mensen, zoals ook de man van dit stel, zegt dat het eigenlijk voor hem niet meer hoeft. Het systeem heeft je dan in de greep en de missie van de gemeente lijkt verder weg dan ooit.
Zomaar een vraag: kunnen we niet iets met dit boek door de boodschap als een appél ‘neer te zetten’? Hoe komt de boodschap in handen van de mensen die het eigenlijk zouden moeten lezen?
Bert de Jong.
p.s. ‘je bent een mooi mens’ is een goudmijn. Dank daarvoor.
01/01/2013 op 18:52
Dag Bert, dank voor je reactie en je meedenken! Je ‘zomaar een vraag’ stemt tot nader nadenken. Ik heb er alleen niet een goed beeld hoe je gekoppeld aan dit boek een appèl kunt neerzetten. Ik denk ook dat het appèl al wel in vele toonaarden klinkt en vanuit allerlei verschillende gezichtspunten. Mijn blopgpost van vandaag (1 januari 2013) over Kerk 7.0 is ook weer een manier om hetzelfde onder de aandacht te brengen: dat we ons vooral moeten focussen op wat nogal weer de bedoeling was van de kerk. Zegen in het nieuwe jaar! Jos
p.s. dank voor het mooie compliment voor ‘Je bent een mooi mens’
30/12/2012 op 11:29
Dag Jos, bedankt voor de uiteenzetting van dit boek. Ik ga hem zeker aanschaffen. Net als Bert vraag ik mij af: hoe kregen we de boodschap van dit boek nou bij een breder publiek? Verder blijf ik een aantal tegenstellingen ervaren: soms moet je m.i. in een kerkelijke gemeente juist eerst een stuk systeem aanbrengen omdat het ‘alle kanten op schiet’ of omdat er veel adhoc gewerkt wordt.
Ook hoor ik de term ‘systeemdenken’. Dat is wat verwarrend als je gaat kijken naar het gedachtengoed van Peter Senge. Hij schreef een boek vanuit organisatie-perspectief en laat zien dat ‘systeemdenken’ heel nuttig is. Hiermee wordt echter bedoeld dat als in een organisatie bepaalde veranderingen doorgevoerd wordt dit doorwerkt in alle ‘geledingen’. Het systeem wordt dan meer gezien als een groot raderwerk met grote en kleine radertjes (Wikipedia: De essentie van systeemdenken bestaat volgens Senge uit twee zaken: het zien van onderlinge verbanden in plaats van een lineaire opeenvolging van oorzaak en gevolg, en het zien van processen van verandering in plaats van momentopnames). Dit is m.i. een ander soort systeemdenken, wat niet gelinkt zou moeten worden met de uiteenzetting in dit boek.
Edo Meerholz
01/01/2013 op 18:55
Dag Edo, de verwarring (omdat er meerdere betekenissen zijn) die je rond het begrip ‘systeemwereld’ aanstipt wordt door Wouter Hart zelf ook al vrij vroeg in het boek benoemd. Trouwens, in het boek wordt ook zeker wel lovend gesproken over de ‘systeemwereld’: we kunnen niet zonder! Het punt is vooral: we laten de systeemwereld te vaak heersen over de leefwereld in plaats van dat de systeemwereld dienstbaar is aan de leefwereld. Groet, Jos