Dit is de tweede preek over het huwelijk (nadat ik vorige week deze preek hield: Dit mysterie is groot).
Hier voorin de kerk zijn twee baby’s. Lauren en Boaz. En het valt me altijd weer op hoe ongelooflijk trots ouders zijn als ze hun pasgeborene in de armen hebben. Overweldigd door liefde. Dat is eigenlijk wat er gebeurt. Overweldigd door onvoorwaardelijke liefde voor zo’n klein jongetje of zo’n klein meisje. Dat is een heel sterk gevoel. En je wilt alles, echt alles doen om ervoor te zorgen dat je baby het goed heeft.
Dat overweldigende gevoel van het begin wordt natuurlijk ook wel eens aangevochten. Als het met slapen niet zo goed gaat. Als je baby veel huilt. Als je zelf na verloop van dagen en weken wat moe wordt, snel geïrriteerd. En er komt zelfs een moment dat je een sterke aandrang voelt om naar de winkel te gaan om een rol behang te kopen. Dat overweldigende gevoel van liefde is er dan even niet. Maar je gaat wel door met liefdevolle daden verrichten voor je kind: je blijft zorgen, je blijft voeden, je blijft lieve woordjes zeggen, je blijft knuffelen, je blijft rondjes lopen om je baby te helpen in slaap te komen. Ook als je de liefde even niet meer zo sterk voelt, je blijft liefhebben.
*
Vanmorgen gaat het net als vorige week over het huwelijk. Toen ging het over het mysterie van het huwelijk, en over het gaan van het neerwaartse pad van Christus. Deze keer gaat het over liefde. En we herkennen denk ik wel dat een huwelijk begint met liefde, overweldigd zijn door liefde, door de ander. Verliefdheid is het begin. Meestal is die allereerste verliefdheid al niet meer zo aanwezig als je trouwt, maar liefde is dan in elk geval zeker ook nog een heel sterk gevoel.
Over die liefde gaat het en we proberen er vanmorgen samen iets over te ontdekken vanuit de Bijbel. En dan gaat het niet alleen over het huwelijk, maar ook over alle andere relaties waarin we leven. Want Efeze 5 begint niet met man en vrouw maar met de eenvoudige oproep aan alle mensen die God kennen: ‘Volg dus het voorbeeld van God, als kinderen die hij liefheeft, en ga de weg van de liefde, zoals Christus, die ons heeft liefgehad en zich voor ons gegeven heeft als offer, als een geurige gave voor God.’ Ga de weg van de liefde… Dat geldt voor ons allemaal. Het is een uitnodiging die elke keer weer klinkt, of je nu getrouwd bent of niet. Ga de weg van de liefde… En die liefde wordt direct met Jezus verbonden. Ga de weg van de liefde… zoals Christus… En ook: doe het als kinderen die hij liefheeft. De liefde begint niet bij ons. De eerste liefde is niet de onze maar de liefde die God aan ons uitdeelt.
En dan later in Efeze 5 gaat het weer over die liefde. Het zijn de mannen die opgeroepen worden om hun vrouw lief te hebben. ‘Mannen, heb uw vrouw lief, zoals Christus…’ Opnieuw: zoals Christus. Dat mannen die oproep krijgen te horen wil overigens niet zeggen dat vrouwen hun man niet moeten liefhebben. De rolverdeling die Paulus beschrijft is niet zonder meer: Mannen heb uw vrouw lief, vrouwen heb ontzag voor uw man. Ik heb vorige keer aangegeven dat het voor vrouwen nooit moeilijk zal zijn om ontzag voor hun man te hebben en hem in alles te volgen als die man iemand is die zijn vrouw liefheeft zoals Christus, iemand die het neerwaartse pad van Christus gaat. Maar natuurlijk is die oproep ook voor vrouwen bestemd. De liefde is wederzijds. En dat geldt in eerste instantie ook voor dat ontzag. Want waar begint die hele passage over het huwelijk mee? ‘Aanvaard elkaars gezag uit eerbied voor Christus.’
Ja, er is verschil tussen man en vrouw, en tussen wat er tegen hen gezegd wordt. Maar er is tegelijk een heel diepe verbinding tussen de oproep tot liefde enerzijds en de oproep tot ontzag anderzijds. Ze zijn beide geworteld in de eerbied voor Christus. Dat je Jezus hoog hebt. Dat hij je eerste liefde is en zo ook degene aan wie je je graag onderwerpt.
*
Maar ik ga nu vooral verder over die liefde. Maar wat is liefde? Is dat een gevoel? Is dat een keuze? Is dat iets menselijks? Of juist iets goddelijks?
Ik vind het zelf altijd heel zinvol om onderscheid te maken tussen drie vormen van liefde. Drie Griekse woorden die alle drie liefde betekenen. En voor een christelijke huwelijk zijn ze alle drie belangrijk. Drie woorden dus: Eros, Philia en Agapè.
Eros staat voor de erotische liefde, de seksuele aantrekkingskracht tussen mannen en vrouwen. Deze erotische liefde, deze passie, dit gevoel, wordt heel vaak losgemaakt van liefdevolle relaties. En dan houd je alleen eros over en geen liefde. Seks losgemaakt van liefdevolle verbondenheid. In de Bijbel wordt daar steeds tegen gewaarschuwd als er gesproken wordt over ontucht, zedeloosheid en losbandigheid. Maar de Bijbel is ook uitermate positief over erotiek en seksualiteit, want het wel door God bedacht. Made in heaven. Dat is het stempel dat op erotiek en seksualiteit staat. Made in heaven. Maar los van die band van liefde en trouw, wordt het inderdaad losbandigheid.
Philia is de vriendschappelijke liefde. Dan gaat het over met elkaar kunnen opschieten, graag bij elkaar zijn en tijd met elkaar doorbrengen. In gesprek zijn en op veel manier verbondenheid ervaren. Voor een huwelijk is dat natuurlijk ook heel wezenlijk: dat je maatjes bent, alles met elkaar deelt, goed met elkaar kun opschieten en het fijn vindt om bij elkaar te zijn.
Agapè is de goddelijke liefde. Het is de liefde die zichzelf geeft, die zichzelf opoffert en alles over heeft voor de ander. Het is de liefde die we in God zien. Het is de liefde die Jezus heeft getoond. ‘Ga de weg van de liefde, zoals Christus, die ons heeft liefgehad en zich voor ons gegeven heeft als offer, als een geurige gave voor God.’ Dat gaat allemaal over die agapè-liefde.
En hier liggen heel belangrijke aanknopingspunten voor een Bijbelse visie op hoe het huwelijk bedoeld is. Ik heb hierover het een en ander geleerd van Tim Keller die er een prachtig boek over heeft geschreven: ‘Het huwelijk. Gods wijsheid over gevende liefde’. Hij zegt ergens: ‘Wanneer de Bijbel over liefde spreekt, is de eerste vraag niet hoeveel je wilt ontvangen, maar hoeveel je van jezelf wilt geven aan de ander.’ En we voelen aan: het christelijke huwelijk is niet gebaseerd op eros, op romantische liefde. Want die kent pieken en dalen. De basis van het christelijke huwelijk is de agapè-liefde.
Ik beweer niet dat romantiek en seksualiteit geen rol hoeven te spelen in het huwelijk. Want ik denk dat het huwelijk zoals God het bedoeld heeft alle drie de vormen van liefde moet kennen. Maar er leeft in onze samenleving een misverstand rond het huwelijk, of eigenlijk twee: 1. Romantische liefde is onmisbaar als je echt wilt genieten van het volle leven, maar deze liefde is nu eenmaal van korte duur. 2. Het huwelijk moet gebaseerd zijn op romantische liefde. En als je dat voor waar aanneemt, dan kun je inderdaad op een geven moment zeggen: we zijn van elkaar vervreemd, de aantrekkingskracht is verdwenen, er is geen chemie meer, we kunnen niet meer met elkaar opschieten, het gaat niet langer. (Tussen haakjes: ik doe niet gemakkelijk over huwelijksmoeilijkheden en soms is er geen andere weg dan echtscheiding om erger te voorkomen. Maar we proberen nu vooral bij de kern en de bron van het huwelijk te blijven en niet de grenzen op te zoeken in de zin dat we vragen, wanneer je wel/niet mag scheiden…)
Bijbels gezien is de essentie van de huwelijkse liefde dus niet de eros en niet de philia, maar de agapè, de opoffering en toewijding aan de ander. Overigens is het goed om ook te zeggen dat in de periode voorafgaand aan het huwelijk, dus de tijd van een relatie hebben, verkering hebben, wel degelijk de tijd is waarin je moet ontdekken of er erotische aantrekkingskracht is en hechte vriendschap. We zeggen in de kerk niet dat je wel met iedereen kunt trouwen die de agapè-liefde kent en wil beoefenen. En in je huwelijk zijn alle drie de liefdes heel belangrijk. Maar de Bijbelse boodschap is: baseer je huwelijk nooit op romantiek of vriendschap maar op de agapè-liefde van God.
*
Over die agapè gaat het ook in 1 Korintiërs 13. Het is een overbekend bijbelgedeelte. Soms lijkt het alleen nog maar mooie poëzie. Het gaat er steeds over die agapè. Het gaat daarmee ten diepste over Jezus omdat in hem de agapè-liefde het allerbest tot uitdrukking wordt gebracht.
Had ik de liefde niet… Dat is: had ik de agapè niet. Het is altijd mooi om in die verzen de naam van Jezus te lezen waar liefde staat.
De liefde is geduldig en vol goedheid. De liefde kent geen afgunst, geen ijdel vertoon en geen zelfgenoegzaamheid. Ze is niet grof en niet zelfzuchtig, ze laat zich niet boos maken en rekent het kwaad niet aan, ze verheugt zich niet over het onrecht maar vindt vreugde in de waarheid. Alles verdraagt ze, alles gelooft ze, alles hoopt ze, in alles volhardt ze. De liefde zal nooit vergaan.
Nog spannender is het om, als je je huwelijk eens tegen het licht wilt houden, op de plaats van liefde ‘ik’ te lezen. (En dat geldt natuurlijk ook voor andere relaties van vriendschappelijk liefde, binnen familie enzovoort.)
*
We moeten nog een volgende stap zetten, omdat we naast liefde ook trouw in beeld moeten brengen. We voelen denk ik wel aan dat die agapè-liefde alles met trouw te maken heeft. trouw betekent dat je door gaat ook al is het moeilijk.. En dat doen we aan de hand van dat citaat uit Genesis 2:24 dat zowel door Paulus als door Jezus wordt aangehaald als ze spreken over het huwelijk. ‘Daarom zal een man zijn vader en moeder verlaten en zich hechten aan zijn vrouw, en die twee zullen één lichaam zijn.’
Doordat ze die tekst aanhalen zeggen ze allebei: dit is de eerste huwelijksvoltrekking in de Bijbel. En als we daar dan iets beter naar kijken dan leren we drie dingen.
In de eerste plaats dat het huwelijk een verbond is. ‘Je hechten aan’ staat er. Vroeger stond er ‘aankleven’, aan elkaar vast zitten dus. En dat is precies wat er in een verbond gebeurt: je kiest ervoor om helemaal aan elkaar vast te zitten. Het huwelijk is een nieuwe levenseenheid. Daarvoor moet de man, maar geldt ook voor de vrouw uiteraard, vader en moeder verlaten. Je moet loskomen van je ouders. Zo zeggen we dat vandaag. En het is waar en belangrijk: als je trouwt moet je loskomen van je ouders om een nieuwe levenseenheid te vormen, een verbond. Voor ouders is het dan ook belangrijk: geef je je kinderen die gaan trouwen ook daadwerkelijk de ruimte om van je los te komen. Dat is een Bijbelse opdracht dus, voor zowel mensen die gaan trouwen, als voor de ouders: verlaat je ouders, laat je kinderen los…
In de tweede plaats leren we uit deze woorden dat je eerst je vader en moeder moet verlaten en een nieuwe levenseenheid moet vormen, om pas dan één lichaam te zijn. Wat dat betekent komt aan het licht als we kijken hoe het vandaag in onze maatschappij heel vaak gaat en wat ook normaal wordt gevonden. De Bijbel zegt: eerst alles delen en dan ook je lichaam met elkaar delen. In onze samenleving wordt het steeds normaler gevonden om eigenlijk niets met elkaar te delen maar wel je lichaam. Zo wordt seksualiteit dus compleet losgemaakt uit de band waarbinnen God het een plaats heeft gegeven. ‘Ik wil alleen je lichaam en verder niks.’ Dat is het ene uiterste. Het andere, Bijbelse uiterste is: ik wil eerst alles met je delen, ik wil mijn leven met je delen, mijn zorgen met je delen, mijn gedachten en gevoelens met je delen, ik wil mijn bankrekening met je delen, mijn woonplek met je delen, ik wil in alles samen met jou delen – en dan wil ik ook mijn lichaam met je delen. Lichamelijke eenheid hoort thuis in een leven dat eerst in alle andere opzichten ook een eenheid is geworden. Dat is wat hier gezegd wordt: ‘Daarom zal een man zijn vader en moeder verlaten en zich hechten aan zijn vrouw, en die twee zullen één lichaam zijn.’
In de derde plaats. Het valt op dat hier niet over liefde wordt gesproken. Maar het gaat zonder dat het woord gebruikt wordt wel over dat andere dat zo onmisbaar is voor een huwelijk: trouw. Het huwelijk is een verbond. En geen enkel verbond kan zonder trouw, zonder betrouwbaarheid, zonder vertrouwen. Het huwelijk is een verbond: een liefdesrelatie die óók altijd een vertrouwensrelatie is, een relatie waarin je elkaar vertrouwt en elkaar trouw bent. Liefde en trouw. Ze worden in de Bijbel heel vaak in één adem genoemd om te typeren hoe God is. Bijvoorbeeld in de Psalm die we gelezen hebben (Psalm 36:6-10):
HEER, hoog als de hemel is uw liefde,
tot in de wolken reikt uw trouw,
Maar ook in de bekende trouwtekst uit Spreuken 3:3 komen ze voor:
Mogen liefde en trouw je nooit verlaten,
wind ze om je hals,
schrijf ze in je hart.
In de agapè-liefde klopt het hart van God en van Jezus. En die agapè-liefde is onlosmakelijk verbonden met trouw. Het is de meest krachtige typering van het karakter van God die we leren kennen in Jezus Christus: liefde en trouw. Hoog als de hemel is uw liefde, tot in de wolken reikt uw trouw. Dat gaat over de volmaakte God. Mogen liefde en trouw je nooit verlaten. Dat gaat over onvolmaakte mensen voor wie dit ook een enorme strijd kan zijn.
Juist dan is het zo goed dat er een huwelijksdag is waarop je je je woord geeft. Je belooft dan niet dat je de andere liefhebt. Dat is de vooronderstelling van dat moment. Je belooft dan dat je de ander trouw zult blijven. De trouwdag heet niet voor niks trouwdag. Het is geen liefdesdag. Het is een trouwdag. En op het hoogtepunt van die dag kijk je niet elkaar in de ogen, maar de ambtenaar van de burgerlijk stand of de voorganger in de kerkdienst. En helemaal dat laatste is belangrijk: niet die voorganger, maar dat je op het moment supréme, het moment van het ja-woord, iemand anders aankijkt dan je partner met wie je op dat moment trouwt. Want die trouw die zit niet in jezelf. Het is een belofte aan God en zo ook een gebed tot God: ‘Heer, U bent trouw! Laat die trouw onze liefde kleuren.’
*
‘Jezus vol liefde.’ Dat staat boven deze preek. Als het ten slotte nog weer over die liefde gaat, dan wil ik daar dit nog graag over zeggen. De liefde in het huwelijk gaat hopelijk gepaard met sterke gevoelens. Maar deze gevoelens zijn niet de liefde waar het huwelijk op is gebaseerd. Als we in de Bijbel worden opgeroepen om lief te hebben, betekent dat nooit: heb liefdevolle gevoelens. Want gevoelens kun je niet dwingen. ‘Heb lief’ is een opdracht die gaat over een beslissing, een keuze. Mannen moeten hun vrouw liefhebben en ook andersom: vrouwen moeten hun man liefhebben. Dat is geen gevoel maar een gebod.
Ik kwam een mooie uitspraak van C.S. Lewis tegen die ons helpt. Het gaat daar over het liefhebben van je naaste. En bedenk: in het huwelijk is je eerste naaste je man of je vrouw.
‘Verspil geen tijd met piekeren of je je naaste wel ‘liefhebt’: doe alsof. Zodra we dat doen, ontdekken we een groot geheim. Wanneer je handelt alsof je van iemand houdt, zul je algauw van hem gaan houden.’
Doe alsof. Als de liefde niet langer een emotie is, laat liefde dan een actie zijn. Als gevoelens van liefde verdwijnen, laten er dan daden van liefde zijn, geïnspireerd door Jezus die vol liefde was en die vol liefde is.
Geef een reactie