Dit mysterie is groot

Preek over Gods bedoeling met het huwelijk.

Schriftlezing: Efeziërs 5:1-33

Onderstaande preek heb ik zondagmorgen 25 januari 2015 gehouden in de Plantagekerk in het kader van de prekenserie ‘Ik tel tot tien. Discipelschap voor beginner’. Het zevende gebod was aan de beurt.

Op zondagmorgen 1 februari zal het opnieuw gaan over het huwelijk, vanuit het thema ‘Jezus vol liefde’. Onderaan deze preek vind je een handreiking voor de liturgie. En dit is de bijbehorende PreekKracht.

Het gaat vandaag over het huwelijk. En dan maakt het nogal uit hoe je hier zit.

Want als het over het huwelijk gaat, raakt dat eigenlijk aan alles wat met relaties te maken heeft, met liefde, en met alles wat daarin prachtig is en met alles wat daarin ook zo mis kan gaan en mis is gegaan en erg veel pijn doet.

Huwelijk, dat is voor de een een onververvuld verlangen. Je bent single, en je zou heel graag een partner vinden om je leven mee te delen. Maar het is niet gebeurd. Of het is niet goed gegaan. Je zegt en je vindt dat ook echt dat je niet zielig bent als je als single door het leven gaat, want het geeft ook ruimte en vrijheid, maar als je naar binnen toe luistert voel je toch ook echt een gemis. Dat je ermee leert leven is wat anders dan dat je er blij mee bent.

Huwelijk, als homo of lesbienne bent, dan roept dat woord ook een wereld aan gevoelens op. Want dat is voor jou niet weggelegd.

Of je zit hier en je hebt een echtscheiding doorgemaakt, al weer even geleden, of je zit er midden in, of je bent er net achter gekomen dat het eigenlijk helemaal niet zo goed gaat in je huwelijk. Misschien volg je huwelijkstherapie.

Er kunnen kwade machten zijn die je huwelijk stuk maken: buitenechtelijke relaties, overspel, pornoverslaving. Met een man uit onze gemeente (ik mocht het van hem en zijn vrouw zeggen) praat ik daarover. Want wat heeft dat een impact op zijn leven en ook op haar leven. Wat een worsteling die doorwoekert en uit elkaar drijft. Maar – en dat moest ik er ook bij zeggen van hen – maar het is niet hopeloos. Als je allebei bereid bent om in de spiegel te kijken en om genadig te zijn voor de ander en voor jezelf, dan is het niet hopeloos.

Misschien ben je getrouwd en het was in het begin best goed, maar nu voel je elke dag dat je niet bij elkaar past, dat je elkaar niet echt kunt bereiken, vreemden voor elkaar bent. ‘Het lijkt wel of ik met een betonnen muur ben getrouwd’ – die uitspraak kwam ik ergens tegen. Of er is wel trouw in je huwelijk maar geen seksualiteit. Of je hebt wel ingrijpende seksuele ervaringen gehad maar er was niet de veiligheid die er hoorde te zijn. Of er waren grensoverschrijdende ervaringen van seksueel misbruik die hebben geleid tot onmacht, pijn en lijden.

Of je hebt verkering en bent aan het ontdekken of je echt bij elkaar past. Of je zit hier en je hebt ervoor gekozen om niet te trouwen maar om samen te wonen. Misschien wel omdat je bang bent voor het huwelijk omdat je van dichtbij de scheiding van je ouders hebt meegemaakt. Of misschien ook wel omdat je weinig verschil ziet tussen samenwonen en getrouwd zijn.

Misschien ben je samen met iemand die niet gelooft, je kunt je geloof niet met hem of haar delen, en dan gaat het over het christelijke huwelijk. Maar daar kun jij niet samen vorm aan geven.

*

Jullie voelen aan dat er heel veel speelt rond dat thema van het huwelijk. En toen ik dat wat op me in liet werken, maakte me dat haast wat moedeloos om dan te gaan preken over het huwelijk.

Ik moest ook denken trouwens aan wat mijn jongste broer eens zei: het geeft te denken dat er maar twee woorden zijn die rijmen op huwelijk: gruwelijk en afschuwelijk… (hij was toen 18).

Hoe dan ook: het thema van het huwelijk landt heel verschillend in zoveel verschillende levens. Het gaat over een onvervuld verlangen voor de een, een gebroken droom voor de ander, en gelukkig voor velen ook over echte verbinding, diepe vriendschap, geluk en seksueel genieten omdat er een ring van liefdevolle trouw is.

En nu het er vandaag over gaat in de preek – en volgende week nog een keer en twee weken later nog eens over de Gods bedoeling met seksualiteit – nu hoop ik dat we in onze onderlinge ontmoetingen ook ruimte vinden om hierover in gesprek te raken. Wat zou het goed zijn dat we gezien worden in onze worsteling. Wat zou het goed zijn om eens oprecht te vragen: ‘Hoe is het in jullie huwelijk?’ ‘Hoe is het voor jou om alleen te zijn?’ ‘Ik weet dat je worstelt met seksualiteit en porno, of dat dat een tijd geleden speelde – hoe gaat het nu?’ ‘Hoe gaat het in jullie verkering?’

Ik besef ook dat daar veiligheid voor nodig is. En ik hoop dat we daarin ook mogen groeien. En ik denk daarbij dat we onze veiligheid vooral moeten zoeken in Jezus, in zijn genade, in het besef dat we hoe dan ook door hem omarmd worden, juist ook in onze gebrokenheid.

*

Toen ik ontdekte dat ik niet echt verder kwam met de preek als ik begon bij onze ervaringen met het huwelijk, bedacht ik dat het wellicht beter is om dan ergens anders te starten, namelijk bij Gods bedoeling met het huwelijk. Want of we nu single zijn, alleengaand, getrouwd, gescheiden of in een tweede huwelijk, of weduwe of weduwnaar, jong of oud – voor ons allemaal is het belangrijk om te weten wat Gods bedoeling is met het huwelijk. En dan moeten we in de Bijbel zijn.

Ik heb gekozen voor Efeziërs 5. Misschien wel het belangrijkste Bijbelgedeelte over het huwelijk. Maar we hebben heel het hoofdstuk gelezen omdat dat helpt om ook het gedeelte over het huwelijk goed te plaatsen. En mijn uitnodiging aan jullie is nu om de komende weken Efeziërs 5 regelmatig door te lezen. Vanuit de vraag: ‘Wat hebt u door dit Bijbelgedeelte te zeggen in mijn situatie?’ Praat erover door in een miniwijkbijeenkomst. Vind andere manieren om in gesprek te raken over huwelijk, alleen zijn, worsteling…

Boven hoofdstuk 5 staat een kopje: ‘Het nieuwe leven’. Daar gaat het over. Dat nieuwe leven heeft allerlei vormen en daar is het huwelijk er dus één van. Vanmorgen maken we dus een start met het lezen. En ik begin aan het einde, bijna het einde om van daaruit straks ook nog een paar andere elementen van Efeziërs 5 naar voren te halen.

*

Deze zin: ‘Dit mysterie is groot’. Zo noemt de Bijbel het huwelijk: een mysterie. Een geheim. En daarmee wordt niet bedoeld dat we er niets van begrijpen. Hoewel dat ook aan de orde kan zijn. Het huwelijk is ook een fenomeen dat ons voor raadsels plaatst. Zoals je in het huwelijk ook kunt ervaren dat de ander een mysterie is en blijft. Wie kan zijn vrouw, wie kan haar man nu echt helemaal doorgronden. En het is ook een mysterie dat in alle tijden en alle culturen het huwelijk niet weg te denken is, of het nu christelijk is of niet. En ook al heeft onze samenleving steeds meer moeite met het huwelijk, toch houdt het huwelijk ook een eigenaardige aantrekkingskracht omdat we ergens aanvoelen dat dat de plaats is waar je echt thuis kunt komen bij elkaar.

Maar als Paulus hier het huwelijk een mysterie noemt, dan moeten we bedenken dat dat woord vaker gebruikt wordt. En dat is een eerste stap om te ontdekken wat Gods bedoeling met het huwelijk is. Want mysterie in het Nieuw Testament is steeds: de wonderlijke en onverwachte waarheid die God openbaart door zijn Geest. Dan gaat het over Gods verlossingswerk dat in het evangelie openbaar wordt gemaakt.

Twee voorbeelden. In Efeziërs 3:8-9 schrijft Paulus: ‘Mij, de allerminste van alle heiligen, is de genade geschonken om de heidenen de ondoorgrondelijke rijkdom van Christus te verkondigen, 9 en voor allen in het licht te stellen hoe het mysterie dat in alle eeuwen verborgen was in God, de schepper van het al, werkelijkheid wordt.’ Dat mysterie is dus Gods plan, Gods intense verlangen om verlossing te brengen in deze wereld. Iedereen mag door Jezus Christus delen in de erfenis en deel uitmaken van hetzelfde lichaam.

En in Kolossenzen 2:25-27: ‘Met het oog op u heeft God mij die dienende taak toevertrouwd, opdat zijn boodschap in al haar volheid verkondigd wordt: het mysterie dat in alle eeuwen en voor alle generaties verborgen is geweest, maar nu aan zijn heiligen onthuld is. Aan hen heeft God bekend willen maken hoe glorierijk dit mysterie is voor alle volken: Christus is in u, hij is uw hoop op goddelijke luister.’ Het mysterie heeft dus alles te maken met God die reddend deze wereld binnen komt. En dat is iets buitengewoon groots, wondelijks en diepzinnigs, waar je nooit over raakt uitgedacht en uitgepraat en uitgezongen.

‘Dit is een groot mysterie.’ Op een of andere manier maakt het huwelijk deel uit van Gods reddingsplan. Het huwelijk wordt wel eens een ‘boterbriefje’ genoemd: je moet een papiertje halen waarop staat dat je getrouwd bent. En meer niet. Dus was is het dan eigenlijk helemaal? Maar als je op een Bijbelse manier wilt leren denken over het huwelijk zeg je dat dus niet meer. Het huwelijk is geen boterbriefje. Nee: ‘Dit is een groot mysterie.’ Het maakt deel uit van Gods reddingsplan om het leven hier op aarde weer echt leven te maken. Er staat zelfs in het Grieks: het is een mega-mysterie!

Het is zo belangrijk om dit in de kerk ook tegen elkaar te zeggen. De woorden klinken meestal wel tijdens een huwelijksdienst. Maar later, als er moeilijkheden komen in het huwelijk, dan gaat het vaak over beter communiceren, over werken aan je relatie en andere zaken waarmee je in therapie bijvoorbeeld erg geholpen kunt worden. En dat is goed. En als het nodig is moet je dat ook echt doen. Want een huwelijk is het altijd waard om ervoor te vechten.

Maar het is zo belangrijk om bij het huwelijk en als er huwelijksmoeilijkheden zijn ook een ander taalregister open te trekken en tot je door te laten dringen wat God erover zegt. Het huwelijk is een mega-mysterie. Zo wonderlijk. Zo diep. Zo vol genade. En als je alleen bent en je verlangt naar het huwelijk dan is dat ook een heel diep geworteld verlangen naar iets wat door God ongelooflijk mooi bedacht is.

*

‘Dit mysterie is groot – en ik betrek het op Christus en de kerk.’ We worden door dit Bijbelgedeelte ook weer geholpen om waar te maken wat ik op 4 januari als wens heb uitgesproken: Ik wil bij mezelf en bij julie een verlangen aanwakkeren om Jezus – die vriend, die vreemdeling, die soms dichtbij is maar vaak ook ver weg – het begin te laten zijn van alles.

We kunnen niks zinnigs over het huwelijk zeggen en niks zinnigs voor ons huwelijk doen zonder Jezus. ‘Ik betrek het op Christus’. Het huwelijk is ervoor bedoeld om iets zichtbaar te maken van Christus. Soms zien we het huwelijk als de plek waar je jezelf beter moeten kunnen ontplooien. De plek waar we zeggen, en ik hoor het jonge mensen wel eens zeggen, de plek waar je vooral ook moet zorgen dat je nog een eigen stukje leven overhoudt. Of we zien het huwelijk als de plek waar het juist gedaan is met je vrijheid. Of we zien het huwelijk als de plek waar de ander gevormd moet worden naar jouw beeld. Een man die tegen zijn vrouw zegt: ik wil dat je anders wordt, meer zoals ik ben. Een vrouw die tegen haar man zegt: jij moet veranderen want je bent niet zoals ik het graag wil.

Maar het gaat in het christelijk huwelijk niet over jou en niet over mij, maar over Christus. Het huwelijk is de plek waar je elkaar mag helpen om te groeien in Christusgelijkvormigheid. Het huwelijk is de plek waar je praktisch en liefdevol vorm en inhoud geeft aan discipelschap.

‘Dit is een mega-mysterie – en ik betrek het op Christus en de kerk.’ Wat er tussen Christus en de kerk gebeurt – het is de bedoeling dat dat ook in het huwelijk gebeurt tussen man en vrouw.

En dan gaat het allereerst over eenheid. Paulus citeert een tekst uit Genesis 2:24. ‘Daarom zal een man zijn vader en moeder verlaten en zich hechten aan zijn vrouw, en die twee zullen één lichaam zijn.’ Jezus heeft die tekst uit Genesis ook een keer aangehaald en eraan toegevoegd: ‘ze zijn dan niet langer twee, maar één. Wat God heeft verbonden, mag een mens niet scheiden’ (Matteüs 19:6).

Eén zijn dus. Omdat Christus zich één heeft gemaakt met ons. Het christelijk huwelijk is altijd allereerst een eenheid, een verbondenheid waarvan Christus de bron is. Chrístus is de bron van het huwelijk, niet onze liefde, niet onze inspanningen. En dat betekent dat we nu dus de vraag moeten stellen: ‘En wat doet Christus dan?’ Niet allereerst de vraag: ‘Wat moeten wij doen?’ En we moeten de vraag stellen: ‘En wie is Christus dan?’ Niet allereerst de vraag: ‘En wie zijn wij dan?’

Laten we in Efeze 5 op zoek gaan naar wat Christus doet, wie hij is. Dat is een oefening in het aanbidden en bewonderen en genieten van Christus want daar begint het licht te wandelen. We kunnen daar nu alleen nog maar een klein beginnetje mee maken, maar ik hoop dat ieder daarin zelf ook verder zoekt. Hoe leren we in Efeziërs 5 Jezus Christus kennen? En wat betekent dat voor het huwelijk? Efeziërs 5 lezen en herlezen en je afvragen: wat wil de Geest hiermee zeggen?

*

En dan is het mooi om eerst even helemaal aan het begin van Efeze 5 te kijken (vers 1-2): ‘Volg dus het voorbeeld van God, als kinderen die hij liefheeft, en ga de weg van de liefde, zoals Christus, die ons heeft liefgehad en zich voor ons gegeven heeft als offer, als een geurige gave voor God.’ Hier zien we dat neerwaartse pad van Christus die de weg van de liefde is gegaan. Dat betekende voor hem heel concreet: zichzelf geven als een offer. Hij heeft zichzelf opgeofferd. Hij is voor ons gekruisigd. Hij heeft onze schuld op zich genomen. Het oordeel dat wij hadden moeten ondergaan heeft hij gedragen. En zo bracht hij een diepe eenheid tussen hem en ons gebracht. En dát, zegt Paulus, is de sleutel om het huwelijk te begrijpen en te beleven. Het huwelijk staat tegenover een leven waarin ontucht en zedeloosheid de toon ztten. Efeziërs 5:5: ‘U moet goed weten dat iemand die in ontucht leeft, zedeloos of hebzuchtig is – dat is allemaal afgoderij – geen deel kan hebben aan het koninkrijk van Christus en van God.’ Het huwelijk hoort bij het koninkrijk van Christus en van God.

En ook dit mag meeklinken rond het huwelijk (Efeziërs 5:14): ‘Ontwaak uit uw slaap, sta op uit de dood, en Christus zal over u stralen.’ Christus straalt ook over het huwelijk tussen een man en een vrouw die zich voor het leven met elkaar verbinden.

En voordat we dan aankomen bij dat gedeelte dat direct over man en vrouw gaat, moeten we opok niet vergeten om hierbij stil te staan (Efeziërs 5:18-20): ‘Laat de Geest u vervullen en zing met elkaar psalmen, hymnen en liederen die de Geest u ingeeft. Zing en jubel met heel uw hart voor de Heer en dank God, die uw Vader is, altijd voor alles in de naam van onze Heer Jezus Christus.’ Wat er straks gezegd wordt over man en vrouw, over Christus en de kerk – dat kunnen we ook alleen maar begrijpen als we ons door de Geest laten leiden.

*

En dan lezen we daar opeens (Efeziërs 5:22-23): ‘Vrouwen, erken het gezag van uw man als dat van de Heer, want een man is het hoofd van zijn vrouw, zoals Christus het hoofd is van de kerk, het lichaam dat hij gered heeft.’

Nu weet ik wel dat veel christenen, ikzelf ook, dit best een lastige passage vinden. Een man het hoofd. Vrouwen die worden uitgenodigd om het gezag van hun man te erkennen. En daar kunnen we bij weglopen en zeggen: ‘ja hoor, dat is mooi voor Paulus, maar daar kun je vandaag echt niet meer mee aankomen.’ En hoezeer ik dat zelf ook kan meevoelen, toch denk ik dat in plaats van weglopen het boeiender en vruchtbaarder is om er doorheen te gaan. Om het even te laten staan en er mee in verbinding te komen

Ik wil nu vooral en ten slotte ook iets zeggen over dat hoofd zijn van de man, dat hij gezag heeft. Wat betekent dat eigenlijk? We hebben denk ik het gevoel dat het zoiets betekent als: de man is de baas, hij heeft het voor het zeggen. En ik druk me denk ik zachtjes uit als ik zeg dat dat ons wat tegen de borst stuit. Maar is dat wat er over Christus wordt gezegd. ‘Hij is de baas?’ Over Christus wordt gezegd: hij heeft de kerk liefgehad en zich voor haar prijsgegeven. Zó is hij hoofd van de kerk. Christus voedt en koestert de kerk en heeft echt alles voor haar over gehad.

Het is Gods bedoeling van het huwelijk dat een vrouw in haar man iemand ziet die het neerwaartse pad van Christus gaat, iemand die alles voor haar over heeft. Zo iemand wil ze graag volgen. Misschien is het probleem wel dat we gewoon geen goed beeld hebben bij dat hoofd zijn en bij dat gezag hebben. En daarom lopen we er wat bij weg. Maar dan ontnemen we onszelf dus de mogelijkheid om dieper door te dringen in wat nu echt de bedoeling is: dat mannen op de manier van Christus vooropgaan, liefdevol, zichzelf gevend als een geurige gave voor God. Zo geef je gestalte aan Gods reddende werk. Want zoals gezegd: het huwelijk is een uitbeelding van Gods verlossingswerk. En wat zou het geweldig zijn als dat ook echt zo werkte in het huwelijk dat we hebben of waar we naar verlangen.

Ik ben me ervan bewust dat ik nu vooral de mannen heb aangesproken. Dat vind ik ook wat gemakkelijker omdat ik mezelf dan ook aanspreek. Ik vind het nogal wat om als man nu ook tegen de vrouwen in de kerk te gaan zeggen hoe dat er dan uitziet: ‘Erken het gezag van je man.’ Dat is gewoon een spannende uitspraak. Maar daar zit dus wel iets heel dieps onder: dat die man dan ook daadwerkelijk iemand is in wie je Christus herkent, iemand die niet de baas speelt, maar die het neerwaartse pad van Christus gaat.

En daarom zeggen we vanmorgen rond het huwelijk vooral tegen elkaar: Dit mysterie is groot. En dit mysterie is ook een spannend en tegendraads. En we hebben tijd nodig om het te verkennen. En dat kan in elk geval nooit zonder Christus. Neem die tijd. Zoek Jezus. En laat de Geest je vervullen…

Handreiking voor de liturgie:

Zingen: Psalm 84:1,2,3 ‘Hoe lieflijk is uw huis, o Heer’
Gebed
Gods Tien Woorden (gezongen)
Schriftlezing: Efeziërs 5:1-33
Zingen: Liedboek Gezang 75:1,3
Preek: Dit is een mysterie
Gebed
Zingen: Liedboek Gezang 442:1,2,3,4 ‘Jezus ga ons voor’
Zingen: Kerkboek Gezang 129:1,2 ‘Lof zij de Heer, Hij roept bij name’
Voorbeden
Collecte
Zingen:Liedboek Gezang 114:1,2,3 ‘Ik zag een nieuwe hemel zich verheffen’