Alles moet anders met de kerk nu corona onder ons is. Dat geluid klinkt momenteel veelvuldig. Tegelijk heeft het er de schijn van dat er toch niet zo heel veel gaat veranderen: hopelijk kunnen we zo snel mogelijk weer allemaal naar de kerk op zondag. ‘Back to normal’, want dat is best prima.

Ik doe in de blogs die ik nu schrijf (gisteren de eerste: ‘De kerk na corona: alles moet anders maar blijft hetzelfde’) niet heel erg mijn best om erg genuanceerd te zijn en om dingen te zeggen die overal en altijd voor iedereen gelden. Ik kan niet anders dan vanuit mijn eigen ervaring en perspectief en context kijken naar wat ik denk dat er aan de hand is en wat er nodig is als het gaat om kerk-zijn vandaag, nu corona onder ons is en daarna. En ik ben blij als er reacties komen die andere accenten leggen (zie de reacties onderaan de eerste blogpost) of het gewoon oneens zijn met de richting die ik op wil denken.

Ik denk wel dat het echt belangrijk is dat er een openhartig en eerlijk gesprek wordt gevoerd waarbij ook de fenomenen kerkdienst, ‘kerkdiensten-kerk’ en de preek kritisch bevraagd mogen worden.

Waarvoor hebben we nog een dominee nodig?

Overigens vind ik de kritische vragen zelf ook pijnlijk. Een weekje geleden had ik een gesprek met vier van mijn broers (geestelijke broers, zeker, maar vooral: mijn broers-van-vlees-en-bloed). En het kwam hierop neer: wat hebben dominees eigenlijk nog te doen? Ja, ze kunnen natuurlijk allemaal online gaan preken, maar we zouden als Nederlandse Kerk ook drie dominees kunnen aanwijzen die om de beurt voorgaan in de ene dienst voor heel kerkelijk Nederland die door iedereen online gevolgd kan worden. Dan ben je zeker van kwaliteit.

Dat vond ik niet zo heel leuk om te horen omdat ik mijn identiteit als predikant best wel verbind aan het gegeven dat ik wekelijks preek en dat ook veelvuldig in de eigen gemeente. Maar ik ervaar in de loop van de jaren ook dat dat minder belangrijk is geworden in de ervaring van veel kerkgangers. Velen komen op zondag vooral voor de ontmoeting, de muziek, de aanbidding, het samen zijn en geraakt worden. De preek speelt maar een bescheiden zo niet marginale rol. (Ik weet het, ik kan dit meteen nuanceren: veel kerkgangers hechten erg veel waarde aan de preek, en hebben er vaak ook echt heel veel aan; en als gevraag wordt hoe de dienst was, wordt vaak als eerste iets ver de preek gezegd.)

Want iedereen kan overal op elk moment van de dag online een veel inspirerender en betere preek tot zich nemen dan de preek die ik op zondagmorgen in mijn eigen gemeente houd. Nogmaals: ik vind dat niet leuk, maar het is wel (althans in mijn perspectief) de realiteit. En dit gegeven is in coronatijd versterkt naar voren gekomen. Het is niet nieuw. Het is een proces dat allang gaande is.

Meer dan 2000 deelnemers

En toen hoorde ik mezelf opeens zeggen:

‘Het effect van de online cursus die ik heb gegeven is misschien wel groter dan alle preken die ik heb gehouden’.

Ik deed die uitspraak in een interview met Klaas Quist. Het ging in het gesprek over een onlinecursus die ik in coronatijd had gegeven (tussen Pasen en Pinksteren 2020), waar maar liefst ruim 2000 deelnemers uit heel het land (tot in België) hadden meegedaan. Al tijdens de cursus en ook uit de vele reacties daarna merkte ik hoe helpend, inspirerend en transformatief de cursus voor velen was. Het ging over ‘Stil, mijn ziel, wees stil. Leren om in Gods aanwezigheid te zijn’. En ik leerde al cursusgevend allemaal nieuwe dingen om te communiceren, om deelnemers te betrekken en het leerproces en om hen echt te helpen het praktisch te maken – op dat punt gaan veel (ook van mijn) preken mank. Ik had dus een stijle leercurve in die periode als het gaat om online onderwijzen, inspireren, bemoedigen en aansporen. Allemaal dingen die niet misstaan als het gaat om preken.

En toen bedacht ik: ‘Ja, ik heb hier nu de tijd voor gehad, maar straks moet er natuurlijk weer vooral gewoon gepreekt worden.’ Maar ik begon deze vraag te stellen: ‘Kan ik wat ik geleerd heb van het geven van een online cursus niet doorvertalen naar de zondagse preek zodat de boodschap van die preek veel beter en ook op veel meer manieren en momenten binnen kan komen in mensenlevens?’

Tegen de achtergrond van de vorige blogpost, waarin ik aangaf dat ik me vooral wil richten op de vraag (niet ‘wat moet er allemaal anders in ‘de’ kerk?’) wat ik anders kan gaan doen in mijn predikantschap, wil ik nu dus eerst een paadje ontdekken rond de preek. Hoe kan het anders?

Hoe kan het anders?

Dat laatste: ‘De preek, hoe kan het anders?’ kun je op twee manieren opvatten. Voor de hand liggend is: hoe kan ik anders preken, op een andere en vernieuwende manier het fenomeen preek inrichten en benutten? Maar dit speelt voor mij ook mee: ‘Natuurlijk, hoe kan het anders dan te beginnen bij die preek?’ Dat is waar ik predikant voor ben geworden: om te preken. EN dat is ook de kern van de roeping van de predikant: Gods Woord uitdelen, op veel plekken en tijden, maar toch vooral ook: op zondagmorgen in de prediking.

Daarom vond ik het ook zo pijnlijk om te horen dat 99,9% van de predikanten wel op kan stappen (als het om preken gaat) omdat we net zo goed allemaal zondag online naar de ene preek van de ene Kerk van Nederland kunnen kijken en luisteren in onze kerkzalen of huiskamers.

Preken

Op het gevaar af van de reactie ‘het gaat nu niet om kerkdiensten en preken, maar om kleine groepen die van betekenis zijn in de buurt’ ga ik toch even vol voor in ieder geval de preek, of iets breder: kerkelijke verkondiging en kerkelijk onderwijs in lijn met Handelingen 2:42:

Ze bleven trouw aan het onderricht van de apostelen, vormden met elkaar een gemeenschap, braken het brood en wijdden zich aan het gebed.

En dan vooral: ‘ze bleven trouw aan het onderricht van de apostelen’, vrij maar mooi vertaald in de BGT:

Ze kregen van de apostelen uitleg over Jezus.

7 dingen

Dat lijkt me hoe dan ook blijvend te behoren tot het DNA van kerk-zijn (in welke gestalte dan ook): uitleg over Jezus geven, telkens opnieuw vertellen wie Jezus is en hoe een leven in/met hem eruit ziet. En daarin zie ik de hoofdtaak die ik heb als predikant.

In de volgende blog ga ik 7 dingen noemen die ik geleerd heb van het geven van een onlinecursus in coronatijd. Met als doel een antwoord te vinden op de vraag hoe ik die leerwinst kan vertalen naar het preken.