Hoe moet het verder met preken? Daarover schrijf ik drie blogs. De eerste kun je hier lezen. Ik ga nu verder met het bespreken van de derde en vierde fase van het 360preekproces.

3 Interactie en participatie

In deze fase draait het erom dat hoorders van de preek niet alleen hoorders blijven, maar ook actief betrokken worden, zodat het preekproces niet alleen het proces van de predikant is.

In alle eerlijkheid: heel veel ervaring heb ik hier zelf niet mee. Misschien ben ik teveel een solist als het om preken gaat? Misschien ben ik bang dat interactie en participatie niet per se ten goede komt aan de (theologische) kwaliteit van de preek?

Uitkristalliseren

Voor mij zelf moet deze fase zich nog wel echt verder uitkristalliseren. Wellicht dat anderen daar al veel meer ervaring mee hebben dan ik. Maar ik vind deze fase wel van belang gezien de ervaring die ik heb met het geven van de online cursus waarover ik in deze blog heb geschreven: “Hoe mooi was het om tijdens een webinar veel te vertellen en ook reacties te krijgen via de chatbox en vragen te kunnen beantwoorden die eerder via een Google formulier bij me waren binnen gekomen. Wat kwam er ook veel feedback (gevraagd en ongevraagd) die echt behulpzaam was bij het verder brengen van de cursus (learning by doing).”

Praktisch

Hoe kan dit ook rond de preek gebeuren? Ik doe hieronder nu een paar suggesties. Dit onderdeel is op dit moment wat praktisch/pragmatisch ingevuld. Dat vind ik zelf eigenlijk nog niet zo bevredigend. Daar kom ik zo nog even op terug.

  1. Vragen en antwoorden: het moment van het preken kan de predikant daadwerkelijk vragen stellen aan de aanwezigen en daar antwoord op verwachten. En andersom: de predikant kan gelegenheid geven om vragen te stellen en daar ook direct wat mee doen dan in het vervolg van de preek. Een ander idee is: na afloop van de preek in de dienst is er standaard iemand die nog een vraag stelt n.a.v. de net gehoorde preek zodat de predikant nog een verdiepend of toelichtend antwoord kan geven op iets wat onduidelijk is gebleven of weerstand opriep.
  2. Gesprek: waarom zou je een preek niet vorm kunnen geven doordat de predikant over een door hem of haar zelf vastgesteld thema of vastgestelde bijbeltekst (na ook goede voorbereiding uiteraard) geïnterviewd wordt door iemand die goede vragen kan stellen?
  3. Fluistermomenten: het kan de betrokkenheid sterk vergroten als er tijdens het preken momenten zijn dat je even van gedachten kunt wisselen met iemand die naast je zit, reagerend op een vraag die net is gesteld door de predikant.
  4. Mentimeter: via deze online tool kun je tijdens het moment van het preken (maar ook in de week eraan voorafgaand) informatie ophalen bij de mensen die naar de preek (gaan) luisteren.

Zo is er nog wel meer te bedenken. Wellicht vraagt dat wel om een kleinere setting, maar die setting is nu juist meer aan de orde nu er maar weinig mensen in een kerkdienst kunnen zijn. Dit is trouwens ook te vertalen naar kleine groepen waarover ik in de derde blog nog meer zal zeggen.

Monoloog en dialoog

Maar nogmaals: ik vind deze erg praktische insteek nog wat onbevredigend. Maar ik wil er wel iets fundamentelers mee aan de orde stellen. De theologische bestudering van de prediking wordt namelijk wel ‘homiletiek’ genoemd, naar het Griekse woord ‘homilein’ dat betekent: in gesprek zijn, discussiëren. Oftewel: het begrip ‘homiletiek’ (als de term voor de bestudering van het fenomeen prediking) zet ons op het spoor van een communicatiesituatie die niet allereerst de monoloog maar de dialoog op het oog heeft.

Jezus zelf heeft beide vormen toegepast. Hij preekte: hij hield langere toespraken waarin hij alleen aan het woord was (bijvoorbeeld: de Bergrede). Maar hij was ook voortdurend in gesprek met de mensen om hem heen en in die veel meer dialogische context verkondigde hij het koninkrijk.

Zouden we geen manieren moeten vinden om dat dialogische moment terug te winnen voor de prediking? Dat is in elk geval wat ik op het oog heb als het gaat om deze derde fase in de 360preek: interactie en participatie, tijdens het preekgebeuren, maar dat kan ook vorm krijgen voorafgaand aan de preek of bijvoorbeeld in een nagesprek.

4 Verdieping en doorwerking

Tenslotte de vierde fase. Deze fase gaat uit van het gegeven dat de 360preek de preek niet langer ziet als een momentopname: de 20-30 minuten op zondagmorgen in een kerkgebouw of online waarin Gods Woord wordt verkondigd. Nee, preken is binnen het concept 360preek veel meer een doorgaand proces.

Het kan maar zo zijn dat het woord ‘preek’ uiteindelijk minder geschikt blijkt te zijn, omdat dat begrip te sterk verbonden is met die monoloog binnen een kerkdienst. Het gaat in 360preek om een holistisch leerproces rondom Jezus en het evangelie. En in dat proces is veel (en veel) meer nodig dan alleen maar die ene monologische toespraak op zondagmorgen.

Op dit moment denk ik bij verdieping en doorwerking aan vooral deze twee dingen:

  1. Een preek kan maar op een beperkte manier gedurende een beperkte tijd verdieping en inspiratie bieden. Maar de inhoud van de preek zou ook op verschillende moment nadat de preek gehouden en gehoord is terug kunnen komen in het dagelijkse leven van de hoorders, doordat er extra verdiepende en inspirerende inhoud en inspiratie wordt gegeven. Momenteel ben ik me aan het verdiepen in het fenomeen ‘contentmarketing’ dat gaat over hoe je je inspirerende inhoud op zoveel mogelijke manieren bij je ‘publiek’ kunt krijgen. Het boeiende daarvan is dat het niet moeilijk is om parallellen te ontdekken met prediking. De preek gaat uiteindelijk ook over inhoud (‘content’) waarmee je de mensen voor wie het bestemd is graag inspiratie en verdieping wilt bieden. In dit verband denk ik zelf ook in eerste instantie aan de talloze online mogelijkheden die er zijn om de boodschap van de preek te versterken, te herhalen, te verdiepen.
  2. Als het om de doorwerking gaat bedoel ik aan te duiden dat het ook van belang is om te investeren in het laten landen van de boodschap van de preek in de levens van de ‘hoorders’ (die eigenlijk veel meer ‘participanten’ dan ‘hoorders’ in het 360preekproces zijn), en dan wat concreter dan alleen het gebed dat ‘de heilige Geest de na-prediker’ mag zijn (hoezeer ook dat van wezenlijk belang is). Het woord discipelschap is tot nu toe nog niet gevallen. Maar in wezen pleit ik met 360preek voor een visie op prediking die ingebed ligt in ‘het maken van discipelen’. En ja, ik ben me er zeker van bewust dat de ‘klassieke’ preek misschien niet het beste middel is om christenen te laten groeien in discipelschap, en dat ook een aangepaste of ‘opgefriste’ versie daarvan in de vorm van de 360preek niet het allerbeste middel is. Toch lijkt het me waardevol om een middel (de preek) dat nog steeds massaal wordt ingezet als het gaat om de communicatie van het evangelie in eerste instantie te blijven aangrijpen als vertrekpunt voor een (broodnodig) veranderingsproces.

Preken in een nieuwe tijd

Deze blogs gaan over preken in een nieuwe tijd. Hoe nieuw die tijd echt zal zijn, moet nog blijken. Twee zaken zijn volgens mij in elk geval van nieuw belang geworden, zaken die naar voren zijn gekomen door de coronamaatregelen die we de afgelopen maanden hebben ervaren en die ook nog wel even van invloed zullen blijven.

  1. In kerk zijn in de nieuwe tijd zal de (kleine) groep blijvend aandacht verdienen. Hoe doen we dat: in kleinere groepen kerk zijn beleven en elkaar helpen om te groeien in discipelschap? Kunnen we het eigenlijk wel? Of hebben we eeuwenlang door onze kerkdiensten en preken christenen ‘gekweekt’ die helemaal afhankelijk zijn geworden van die kerkdiensten en die nu eigenlijk helemaal niet in staat zijn om in een zekere zelfstandigheid vorm te geven aan kerk zijn in een kleinere groep?
  2. In kerk zijn in de nieuwe tijd kunnen online mogelijkheden die we in coronatijd hebben ontdekt vernieuwing brengen als het gaat om het communiceren en delen van het evangelie van Jezus en zijn koninkrijk. En dat gaat over meer (en het liefst ook iets anders) dan het ‘verplaatsen’ van onze fysieke kerkdiensten naar een digitaal medium.

Daarover gaat de derde en laatste blogpost in deze serie.