Hoe moet het verder met preken? Ik expliciteer graag even dat dit best een smalle vraagstelling is. Het is nu ook niet mijn bedoeling een totaalvisie, laat staan -oplossing te bieden als het gaat om kerk zijn nu corona onder ons is. Ik concentreer me op de preek om de eenvoudige reden dat dat mijn core-business is. Of, iets eerbiediger gezegd, de kern van mijn roeping als predikant is: het Woord verkondigen, het evangelie communiceren, ‘uitleggen wie Jezus is’ (Handelingen 2:42, BGT).

Ik maak nog een vooropmerking voordat ik de 360preek nader toelicht. Het gaat er eigenlijk helemaal niet om dat de kerk of de kerkdienst verandert, of de preek. Kerkdienst, kerk en preek zijn vormen. In het christelijk geloof gaat het om een ander veranderingsproces: dat mensen doordat ze in aanraking komen met Jezus en zijn koninkrijk groeien in Christusgelijkvormigheid. Onze bestemming is dat we veranderen naar het beeld van Gods Zoon (2 Korintiërs 3:18; Romeinen 12:2; Romeinen 8:29). Dat we ‘kleine christussen’ worden.

Het gaat er dus niet om dat er kerken, kerkdiensten en preken zijn en dat die al dan niet veranderen, maar het gaat er om of kerken, kerkdiensten en preken een bijdrage leveren aan dat veranderingsproces. C.S. Lewis schreef daar in ‘Mere Christianity’ over:

“The Church exists for nothing else but to draw men into Christ, to make them little Christs. If they are not doing that, all the cathedrals, clergy, missions, sermons, even the Bible itself, are simply a waste of time. God became Man for no other purpose. It is even doubtful, you know, whether the whole universe was created for any other purpose.”

360kerk

Wat ik hieronder ga schrijven over 360preek is sterk geïnspireerd door het concept 360kerk dat onlangs is gelanceerd door de PKN (geschreven door Johan ter Beek en Egbert van der Stouw). Ik raad je aan om hun verhaal nu eerst te lezen, hoewel het onderstaande ook te volgen is zonder kennis van 360kerk. Dit is hun verhaal: 360kerk – met het Woord op weg.

Zoekproces

Wat ik nu opschrijf, schrijf ik voor het eerst op. Het is allemaal nog niet uitgekristalliseerd, maar dat hoort ook bij het zoek- en bezinningsproces waarin ik nu zit. Wat met in het verhaal van 360kerk wat triggerde was het spreken over de ‘preek’ tussen hoge komma’s. Dat gaf er iets ongedefinieerds aan terwijl ik denk dat de 360preek (die term heb ik dus bedacht naar analogie van 360kerk) juist meer naar voren gehaald moet worden als de spil, de bron, de kern van het proces waar 360kerk over gaat.

Ik ga de afbeelding die bij deze blog staat nu uitgebreid toelichten in deel 1 en 2 van deze serie blogs, en geef in een deel 3 aparte aandacht aan:

  1. het samenkomen in kleine groepen en
  2. online communicatie en presentie.

Kern

De kern van het circulaire proces (360 graden) wordt gevormd door de preek. Die preek kan primair gewoon de uitgesproken preek in de zondagse kerkdienst (offline of online) zijn, maar dan wel als een onderdeel van een veel bredere communicatieproces.

Er kunnen vier fases worden onderscheiden. Ik bespreek die nu allemaal vanuit het perspectief van de predikant, hoewel het denkbaar en zelfs wenselijk is dat heel dit proces in samenwerking met andere gemeenteleden vorm en inhoud krijgt. (Alleen lijkt het mij niet wenselijk eerst een heel afstemmings- en organisatieproces te moeten doorlopen voordat je daadwerkelijk kunt beginnen; het kerkelijk leven en de kerkelijke vergadercultuur leren dat je dan zomaar een paar maanden of langer verder bent. Jammer.)

1 Jezus en het evangelie

Het begint allemaal met Jezus en het evangelie. Het gaat erom dat het om hem gaat (dat kan theologisch allemaal trinitarisch verdiept en verbreed worden, maar nu even niet). Jezus moet verkondigd worden. Jezus moet aan het Woord komen. Zijn evangelie moet klinken. ‘Wij willen Jezus zien’ – dat is het verlangen dat ik (sluimerend, verborgen of meer expliciet) aanwezig vooronderstel bij de kerkganger of de Godzoeker die ik wil bereiken met de 360preek.

Gods nieuwe wereld

De boodschap van Jezus komt samengevat hierop neer: ‘De tijd is aangebroken, het koninkrijk van God is nabij: kom tot inkeer en hecht geloof aan dit goede nieuws’ (Marcus 1:15). Iets directer in de BGT:

‘Gods nieuwe wereld is dichtbij.
Geloof dat goede nieuws!
Dit is het moment om je leven te veranderen.’

(Tussen haakjes: Jezus zegt dus niet dat dit de tijd is om de kerk, de kerkdienst of de preek te veranderen. Joúw léven moet veranderen. Omdat dat kán! Want Gods nieuwe wereld is dichtbij!)

Inhoud

‘Jezus en het evangelie’. 360preek is wat mij betreft dus niet alleen maar een nieuwe vorm. Het gaat om inhoud. ‘Wie is Jezus Christus vandaag voor ons?’ is de vraag die Dietrich Bonhoeffer ooit stelde. Het lijkt me bij uitstek een vraag die nu, vandaag, in deze (nieuwe) tijd relevant is.

In de eerste fase van het 360proces is de predikant dus intensief bezig met de vraag wat er nú verkondigd moet worden. Wie is Jezus vandaag voor mij? Wie is Jezus vandaag voor jou? Wie is Jezus vandaag voor onze samenleving?

En dat gebeurt uiteraard op basis van een Bijbelgedeelte. Dat is al eeuwenlang een goede gewoonte: een preek is gebaseerd op een bijbelgedeelte. Het eerste Bijbelgedeelte op basis waarvan ik voor de eerste keer het 360proces wil doorlopen zal zijn: Marcus 10:46-52, over de blinde die weer kan zien.

Gods Woord

In deze fase doet de predikant niet heel veel anders dan waar zij of hij voor is opgeleid: bijbel lezen, de bijbel uitleggen, Gods Woord onderzoeken en vertolken. Het lijkt me een goede zaak om in de kerk te koesteren dat er (wat mij betreft: academisch gevormde) predikanten zijn die nog veel meer gefocust kunnen worden ingezet op wat hun kerntaak is: Gods Woord vertolken voor mensen van vandaag. ‘Uitleggen wie Jezus is’.

Deze eerste fase loopt uit in een al dan niet uitgeschreven preek, of een audio-opname van de preek, die gedeeld wordt in de gemeente, en/of gewoon een gewone preek van 20 minuten (of minder of meer) op zondagmorgen zo rond half elf.

2 Oefeningen en werkvormen

Een preek zo los lopend in de liturgie kan zeer vertroostend, inspirerend, vermanend en leerzaam zijn. Of zo’n loslopende preek ook levensveranderend is, is sterk de vraag. Mensen leren over het algemeen weinig van een verhaal dat ze alleen maar aanhoren. Daarom is het van fundamenteel belang – als we elkaar echt willen helpen om te doen wat Jezus zegt: ‘Verander je leven!’ – om de preek niet langer los te laten lopen maar er een aantal handvatten bij te geven die het in zich hebben de boodschap echt te laten landen, te verwerken, toe te passen.

Hoofd, hart en handen

Het gaat hier om oefeningen en werkvormen die een concrete bijdrage leveren aan het praktisch maken van de boodschap van de preek op het niveau van hoofd, hart en handen.

Graag sluit ik op dit punt heel direct aan bij het verhaal over 360kerk: “Bij het maken van werkvormen die helpen om de ‘preek’ te verwerken is het de kunst om hoofd, hart en handen aan te spreken. Werkvormen die het ‘hoofd’ aanspreken faciliteren het onderlinge gesprek (door het formuleren van gespreksvragen) of onderzoek (via opdrachten om iets uit te zoeken). Werkvormen die het ‘hart’ raken kunnen bestaan uit het aanreiken van rituelen (zoals voorbede doen met het aansteken van een kaarsje), het schrijven van een gebed, gedicht of lied, het luisteren naar muziek enzovoort. Werkvormen die een appèl doen op de ‘handen’ nodigen uit tot in actie komen voor bijvoorbeeld de medemens of schepping.”

Praktijken

Ik zou in deze fase ook graag het begrip ‘praktijken’ willen hanteren, of ook: ‘spirituele praktijken’, waarbij het woord ‘spiritueel’ er de aandacht voor vraagt dat we op zoek zijn naar het concrete en praktische werk van de heilige Geest in onze levens.

Praktijken zijn dingen die christenen doen om het evangelie van Jezus te integreren in hun leven. Ik heb daar eerder over geschreven in mijn boek ‘Verlangen naar het goede leven. Samen lezen, samen delen, samen eten’. Het hoofdstuk ‘Geloven in praktijken’ kun je hier lezen: Geloven in praktijken.

Deze werkvormen, oefeningen en praktijken worden rondom de 360preek bedacht, uitgewerkt en ook aangeboden in een vorm waardoor het niet moeilijk is om er ook daadwerkelijk uitvoering aan te geven. In wezen maken ze onderdeel uit van de 360preek. Ze komen er in eigenlijk zien niet ‘bij’ (voor de liefhebber, die meer wil) maar ze maken integraal onderdeel uit van het 360proces. Gemeenteleden, kerkgangers en andere Godzoekers worden uitgenodigd én uitgedaagd om daadwerkelijk tijd en ruimte vrij te maken om (alleen of samen – ik kom in deel 3 nog apart terug op het samen) bezig te zijn met deze oefeningen, werkvormen en praktijken. Een ‘preek’ kan eigenlijk niet zonder, als we tenminste geloof hechten aan het levensveranderende karakter van preken.

In deel 2 bespreek ik de derde en de vierde fase van het 360proces.