Hoe moet het verder met preken? In de vorige twee blogs (blog 1 en blog 2) heb ik de 360preek geïntroduceerd (geïnspireerd door het concept 360 kerk). 360preek staat voor een doorgaand leerproces, waarbij de preek (zoals die in een zondagse dienst gehouden kan worden of online beschikbaar is) de input vormt. Maar soms ook de output. Want het gaat om een circulair proces waarbij je eerder in maanden moet denken dan in in ‘elke zondag weer een preek’.

In de eerste blog kondigde ik aan dat ik op twee onderwerpen nog apart in zou gaan:

  1. het samenkomen in kleine groepen en
  2. online communicatie en presentie.

1 Samenkomen in kleine groepen

Deze coronatijd is hét moment om meer in kleine groepen bij elkaar te komen om elkaar te inspireren, te bemoedigen en te helpen. En ook om samen te luisteren naar Gods Woord. In het concept 360preek is de tweede fase daar eigenlijk ook helemaal op gericht: de werkvormen, praktijken en oefeningen worden bedacht en aangeboden om een plek te krijgen in een samenzijn van een kleine groep gemeenteleden.

Echter, hoe staat en hoe gaat het eigenlijk met de kleine groepen (miniwijken, cellen, kringen of hoe ze ook maar heten) in de kerken waar ze geïntroduceerd zijn, soms al jaren geleden, soms wat recenter? Als ik eerlijk rondkijk zie ik eigenlijk best veel onvermogen om een een betekenisvolle invulling te geven aan aan samenkomsten in kleine groepen.

Eerste coronazondag

Toen ik op de eerste coronazondag een handreiking had gemaakt zodat gemeenteleden thuis een thuisviering konden invullen, had ik de indruk dat daar eigenlijk geen gebruik van werd gemaakt (ik herken zelf overigens ook dat dat niet gemakkelijk is: een thuisviering vormgeven als je dat eigenlijk nooit doet). Iedereen vond op internet wel een dienst die aansprekend was en tegemoet kwam aan de behoefte om geïnspireerd en bemoedigd te worden.

Daar is in de maanden daarna niet erg veel in veranderd. We hebben onze eigen online diensten inhoud en vorm gegeven. Veel gemeenteleden keken daarnaar. Veel andere gemeenteleden deden dat niet en kozen eigen online diensten uit.

Opgevoed tot onzelfstandigheid

De vraag die ik wil stellen is deze: hebben we door eeuwenlang zondagse kerkdiensten ‘aan te bieden’ de gemeenteleden niet in hoge mate afhankelijk gemaakt van die diensten? Heeft de kerk door het wekelijkse aanbod van zondagse kerkdiensten niet een hoge mate van onzelfstandigheid in de hand gewerkt als het gaat om zelf in kleinere kring vorm geven aan een bijeenkomst waarin Woord, gebed en ontmoeting centraal staan?

Ik ben erg vóór samenkomen in kleine groepen omdat in die groepen op een veel directere en persoonlijker manier het Woord gedeeld kan worden en kan worden gebeden. Maar zijn ‘wij’ (gemeenteleden die al sinds mensenheugenis trouw naar de kerk gaan op zondag, of niet) in staat om daar een goede invulling aan te geven? Als ik in eigen gemeente en in heel veel andere kerken zie dat de bijeenkomsten rondom een barbecue een groot succes zijn terwijl samenkomsten waar de Bijbel open gaat en ruimte is voor samen bidden veel ongemakkelijkheid oproepen en zelfs vermeden worden, dan is hier nog een wereld te winnen. En dat lukt niet nu opeens wel, omdat corona veel veranderd heeft en het nú de tijd is voor kleine groepen.

Het concept 360preek heeft tegelijk wel degelijk als intentie om de gemeente en gemeenteleden mee te nemen in een leerproces waarin voorzichtig en geduldig stappen op weg naar betekenisvolle samenkomsten van kleine groepen kunnen worden gezet.

2 Online communicatie en presentie

Een van mijn nieuwe overwegingen in deze nieuwe tijd is deze. Als gemeenteleden niet meer op zondag naar mijn preek toe (kunnen) komen (ik versmal weer even de thematiek; het is uiteraard veel breder) dan wil ik met mijn preek naar de gemeenteleden toe. Waar zijn die gemeenteleden te vinden? Het antwoord is onthutsend eenvoudig: op hun smartphone (of andere mobiele of meer vaste digitale apparaat).

Communicatie van het evangelie

Als we ‘preek’ nu eens wat breder op gaan vatten dan de toespraak op zondagmorgen maar de ‘preek’ zien als ‘communicatie van het evangelie’m dan kan die communicatie ook op veel andere manieren en momenten plaats vinden.

Op het gevaar af dat mijn aandacht voor contentmarketing een beetje vloeken in de kerk is, lijkt het me toch zinvol om eens te overwegen of we van dit vakgebied niet veel kunnen leren over wat genoemd wordt ‘audience engagement’. Hoe kun je je ‘publiek’ (de gemeenteleden, maar ook heel veel andere kerkgangers, gelovigen en Godzoekers die niet direct tot de eigen gemeente behoren) bereiken met en betrekken bij de ‘content’ (het evangelie van Jezus en zijn koninkrijk) waarmee hun leven verrijkt (geïnspireerd, verdiept, gecorrigeerd enzovoort) kan worden?

360preekproces

De 360preek is een vorm van communicatie van het evangelie die ook de online mogelijkheden (die we juist in coronatijd beter hebben leren kennen en waarderen) veel meer kan benutten. Bijvoorbeeld via Youtube-filmpjes waarin alvast wat verteld wordt over de thematiek van de preek, Instagram-, Facebook- en Twitter-berichtjes met sprekende foto’s en bijgaande teksten die direct met de preek te maken hebben, Mentimeter en Google-formulieren en andere vormen waarmee je input kunt ophalen bij wie zich betrokken voelen bij de preek c.q. bij het 360preekproces, dat zich niet langer beperkt tot de toespraak op zondagmorgen maar waarin het gaat om een zeven-dagen-per-week-proces waarin predikant samen met ieder die maar wil betrokken zijn in een doorlopend inspiratie en communicatieproces vanuit het verlangen om Jezus en het evangelie volop aanwezig te laten zijn in het dagelijkse leven.

Slotopmerkingen

Ik maak nog een aantal slotopmerkingen.

  1. Ik begon in de blog De kerk na corona: alles moet anders maar blijft hetzelfde met te zeggen dat ik het belangrijk vind, nu er een roep klinkt dat dít de tijd is om (de kerk) te veranderen, om bezig te zijn met zaken waar ik zelf directe invloed op heb: “Wat kan ík anders doen? Wat heb ik zelf geleerd van de voorbije maanden? Hoe kan ik dat integreren in een misschien andere manier van werken in de kerk op de plek die ik heb (als predikant) zonder te vinden dat iedereen om me heen het ook anders moet gaan doen?” Deze serie blogs is daarom allereerst ‘huiswerk’ voor mezelf. Hoe ga ik het het anders aanpakken. Vanaf zondag 16 augustus ga ik daar ook daadwerkelijk vorm en inhoud aan geven in de eigen gemeente maar hopelijk ook in (online) verbinding met veel anderen die niet direct tot de eigen gemeente behoren. Want de coronatijd laat ook zien dat alle grenzen tussen kerken en christenen en ook de grenzen van de ene lokale gemeente vrij aan betekenis hebben ingeboet.
  2. Iemand vroeg: “Kun je ook een beeld schetsen van de hoorder, participant, gelovige die je voor ogen hebt voor een optimale vormgeving van de ‘preek’ nieuwe stijl? Welke competenties verwacht je bij hen?” Dat is een goede en belangrijke vraag. Het vraagt inderdaad om het vermogen (en vooral de wil) om te ‘participeren’. De 360preek is niet langer de preek waar je op zondag naartoe kunt gaan, blij of boos van kunt worden, om vervolgens weer een week te wachten op de volgende preek. De 360preek is impliciet zeer kritisch op een consumentistisch christendom dat alomtegenwoordig is in de kerken. Er worden ook digitale competenties gevraagd, en dat zal in een vergrijsde gemeente heel anders liggen dan in een gemeente waarin millennials de boventoon voeren. Elke predikant zal zelf een vertaalslag moeten maken naar wat in eigen context wenselijk en haalbaar is als het gaat om het creëren van betrokkenheid bij de communicatie van het evangelie. Een andere belangrijke competenties is: dat je een geloofsgesprek kunt voeren (en op dit gebied is er veel onvermogen in kerken).
  3. Ik ben me er zeer van bewust dat ik met het verhaal over 360preek een smal spoort trek binnen de werkelijkheid van de prediking. Preken is veel meer dan leren, interacteren, inspireren enzovoort. Preken is ook: verkondigen, vermanen, luisteren, bemoedigen, troosten enzovoort. Ik zou ook een pleidooi kunnen houden voor de ‘gewone’ klassieke preek op zondagmorgen als luisteroefening. Ik moet nu denken aan: ‘Geen fratsen. Dat scheelt’. Het zou wat mij betreft ook een zegen zijn als we als kerkgangers opnieuw het vermogen leerden ontwikkelen om gewoon te luisteren naar een preek waarin Gods Woord geopend wordt naar jouw leven toe. Iedereen wil tegenwoordig alles zelf doen, ook in de kerk: zelf praten, zelf reageren, zelf een getuigenis geven, zelf invloed uitoefenen. Hoe mooi zou het zijn dat we 20 minuten in de week op zondagmorgen alleen maar luisterend en ontvangende partij willen zijn? Maar dat is een ander gesprek.

Jezus zien. Jezus ademen. Jezus leven.

Komende week start ik met een traject van maanden (tien maanden denk ik) waarin ik zelf ga oefenen met de principes van 360preek. Het traject moet nog een overkoepelende naam moet krijgen. Ik denk aan: ‘Geraakt door Jezus’. Of: ‘Jezus ontdekken 2021’. Of: ‘Groeien in Jezus’.

Want ik ben er zelf van overtuigd dat de coronatijd waarin we leven hét moment is om ons weer te concentreren op Jezus (en niet op de kerk die moet veranderen).

‘Wie is Jezus vandaag voor ons?’ Die vraag lijkt me meer dan relevant. Het is ook een vraag die ons kan helpen om weg te blijven van een preoccupatie met de vraag: ‘Hoe moet het verder met de kerk?’

De overkoepelende naam is er dus nog niet. Wel een driedeling die zich de afgelopen anderhalve maand aan me heeft opgedrongen. Christen zijn is niets anders dan dit: Jezus zien, Jezus ademen, Jezus leven.

Die drieslag is in zekere zin een herneming van de drie boeken die ik tussen 2004 en 2008 schreef: Jezus ontdekken, Jezus aanbidden, Jezus uitstralen. Ik ben zelf toe aan een herneming van die thematiek, wat meer contemplatief gekleurd dan in een eerdere fase.

Volgende week hoop ik daar in een paar blogs wat meer over te delen.