Waar verlang ik naar? Het antwoord op die vraag is nogal belangrijk. Want steeds meer dringt het tot mij door dat de veranderingen, waarvan ik graag wil dat ze in mijn leven tot stand komen, maar heel weinig te maken hebben met mijn overtuigingen, maar veel meer met mijn verlangens.

Dat kun je ook zo onder woorden brengen: mensen zijn niet zozeer dénkende individuen als wel verlángende wezens. Mensen zoals jij en ik ervaren geen transformatie in hun leven door veel na te denken over verandering en of door bepaalde overtuigingen te koesteren of te juist te veranderen, maar door contact te maken met onze diepste verlangens.

Hoop en passie

Dit filosofische inzicht is door James K. Smith uitgewerkt in zijn boeken ‘Desiring the Kingdom’ (‘Verlangen naar het koninkrijk’) en ‘You are what You Love’ (‘Je bent wat je liefhebt’). Hij wordt in die boeken niet moe te benadrukken dat er in christelijk vorming en christelijke onderwijs niet zoveel accent zou moeten worden gelegd op het overdragen van kennis en informatie om daarmee ons denken te verrijken. Integendeel, het zou vooral moeten gaan over het vormen van onze hoop en onze passie en onze visie op het goede leven. Vorming vindt niet plaats doordat ons intellect wordt verzadigd maar doordat onze verbeelding en ons verlangen worden getransformeerd. In het spoor van Augustinus zegt Smith: je bent wat je liefhebt, je bent waar je verlangen naar uitgaat.

Kerkverlating

Wat hier gezegd wordt over onderwijs en vorming geldt net zo goed voor wat er in de kerk gebeurt, waar onderwijs en vorming tenslotte ook een belangrijke plaats innemen. De kerk geeft, stelt Herman Paul in zijn voorwoord in een boek van Bernd Wannenwetsch over het thema verlangen, vaak veel aandacht aan ideeën, opvattingen en dogma’s (hoofd) en ook aan geboden, leefregels en morele praktijken (handen). Maar hoe zit het in de kerk met aandacht voor het hart: met verlangen en vertrouwen, hoop en toewijding? Paul zegt in dit verband ook belangrijke dingen over het thema secularisatie. Dat wordt gezien als een van de hoofdproblemen van kerk zijn in onze tijd: dat deze wereld steeds meer beleefd wordt als een wereld zonder God, waardoor ook de kerk een steeds minder belangrijke plaats krijgt omdat het daar immer juist over God gaat. Logisch dat er zoveel kerkverlating is. 

Secularisatie van het verlangen

Heel boeiend vind ik vervolgens dit: volgens  Paul wordt secularisatie enerzijds gekoppeld aan het omarmen van niet-christelijke theorieën zoals het evolutiedenken en het nihilisme (secularisatie van het denken: hoofd) en anderzijds aan verschuivingen op het gebied van bijvoorbeeld de zondagsrust en de seksualiteit (secularisatie van het morele gedrag: handen). Maar zouden we, nu we leven in wat wel genoemd wordt een ‘economy of desire’ (economie van het verlangen) – overal in onze consumentistische samenleving wordt geappelleerd aan onze behoeften, verlangens en wensen – in de kerk niet veel scherper moeten zien dat er zich ook al lang een secularisatie van het verlangen heeft voltrokken?

Een theologie van verlangen

Dat is een hele mondvol. Maar de vraag maakt duidelijk dat het van groot belang is dat we in de kerk opnieuw aandacht geven aan het verlangen. Overigens gold verlangen eeuwenlang als een kernbegrip in de theologie, in het spoor van Augustinus. Dus het kan ook niet zoveel kwaad om daar hernieuwde aandacht aan te geven, ook vanuit de gedachte dat ons verlangen aan ons denken en handelen voorafgaat. Zou een theologie van verlangen handvatten kunnen bieden voor een kerk die christenen wil toerusten voor een leven in een cultuur van verlangen, door hen te helpen hun verlangen te leren richten op God, op het goede leven, op het koninkrijk van Jezus, op Gods nieuwe wereld? 

Geloven, hopen, liefhebben

Deze vraag voert ver buiten het kader van dit ene artikel. Maar wel vind ik het belangrijk om met het bovenstaande te laten zien dat dat aandacht voor verlangen, specifieker: aandacht voor verlangen naar het goede leven, niet maar een zoveelste inspirerend idee is. Het voert ons terug naar de kern van waar het in geloven om gaat. Geloven, hopen en liefhebben – het draait allemaal om verlangen naar God. 

Eenvoudig christelijk

Nu ik in dit artikel toch al een paar inspirerende namen heb genoemd, wil ik ook Tom Wright nog noemen, de theoloog door wie ik de afgelopen jaren zeer ben gevormd. Speciaal als het gaat om zijn visie op het evangelie als het verhaal van het koninkrijk van God op aarde zoals in de hemel. In zijn boek ‘Eenvoudig christelijk’ voert hij een pleidooi om de boodschap van het evangelie te beginnen te vertellen vanuit de verlangens die we als mensen hebben. Hij noemt ze: de echo’s van een stem. 

Echo’s van een stem

Hij onderscheidt er vier: verlangen naar gerechtigheid, verlangen naar spiritualiteit, verlangen naar verbondenheid en verlangen naar schoonheid. Deze verlangens zijn sterk aanwezig in ieder mens. En tegelijk ervaren we ook allemaal dat het ons niet lukt om deze verlangens te realiseren:

  • verlangen naar gerechtigheid: maar er is zoveel onrecht en oneerlijkheid waardoor die gerechtigheid ons tussen de vingers doorglipt en achter de horizon lijkt te verdwijnen;
  • verlangen naar spiritualiteit: maar er is zoveel oppervlakkigheid en materialisme, zoveel zinloosheid en betekenisloosheid waardoor we niet bij de bron van spiritueel leven kunnen komen,
  • verlangen naar verbondenheid: maar er is zoveel onverbondenheid en gebrokenheid in menselijke relaties dat we ons echte liefdevolle verbondenheid met de ander nauwelijks meer kunnen voorstellen;
  • verlangen naar schoonheid: maar er is zoveel lelijkheid en zoveel dat gehavend en kapot is in deze wereld dat we heel veel moeite moeten doen om nog schoonheid te vinden. 

Maar het verlangen blijft. Het verlangen is beschadigd, het verlangen is vervormd maar het verlangen is nooit zo kapot gemaakt dat het verdwenen is. We zijn geschapen om te verlangen. We zijn verlangende wezens. Het verlangen naar het goede leven zit ons allemaal ingebakken. Want er heeft een Stem geklonken en die Stem klinkt nog steeds. Onze verlangen zijn een echo van die stem, soms heel vaag nog, maar toch onmiskenbaar.

Evangelie

Als we dat weer gaan beleven en ervaren, komen we ook tot de ontdekking dat de Bijbel het verhaal vertelt dat gaat over de vervulling van al deze verlangens in Jezus Christus. Hij zegt: ‘Ik ben gekomen om jullie het leven te geven in al zijn volheid’. Dat volle, overvloedige leven is een leven waarin onze verlangens naar gerechtigheid, spiritualiteit, verbondenheid en schoonheid worden vervuld. Het evangelie is daar vol van.

Praktijken

En we hebben praktijken nodig om die verlangens weer tevoorschijn te laten komen, die verlangens te koesteren en aan te wakkeren zodat we er ook naar gaan staan en naar gaan leven. Christelijke geloofspraktijken zoals bidden, mediteren, lectio divina, samen eten, geloofsgesprekken voeren, vasten, de liturgie vieren, kiezen voor kwetsbaarheid, sabbat houden enzovoort hebben allemaal hetzelfde doel: het verlangen wakker roepen, aanwakkeren, koesteren – het verlangen naar God, het verlangen naar het goede leven, het verlangen naar betekenisvolle verandering waardoor we in ons dagelijks leven in Jezus’ naam verschil kunnen maken.

Dit artikel is ook te lezen in:  Magazine Klooster!, winter 2020, nummer 13, blz. 82-85.