Johannes 15:1-17 – Preek Jos Douma – 3 januari 2021  

Voorafgaand aan de preek luisterden we naar dit lied van Sela:

Hier kun je de preek in audio-vorm terugluisteren:

Inleiding

Wat is jouw verlangen voor 2021? Dat is de vraag die ik als eerste wil stellen. Ik stel dus niet de vraag: Wat is jouw goede voornemen voor 2021? Ik wil meteen graag een slagje dieper gaan. Wat is jouw goede verlangen voor 2021? Ik weet natuurlijk niet of je er al bij stilgestaan hebt bij die vraag of dat je denkt: het is alweer 3 januari, dus dat is alweer achter de rug. Maar vandaag zou ik jullie toch nog een zetje willen geven als het ware om vanuit die vraag.  

Dat goede verlangen gaat wat mij betreft over ‘vrucht dragen’. Waarom? Omdat Jezus het verlangen heeft dat wij in ons leven vrucht dragen. Het gedeelte dat gelezen is uit Johannes 15 is daar vol van. Vol van het verlangen van Jezus dat wij dicht bij hem blijven en dat wij door dicht bij hem te blijven vrucht dragen in ons leven.  

Het is belangrijk dat we ons steeds opnieuw door Jezus laten aanspreken. We leven in een wereld vol woorden, vol discussies, vol van wat er allemaal maar niet te vinden is van van alles en nog wat. En ik merk dat het best moeilijk is om in die wereld vol woorden ook nog echt ruimte te geven aan het woord van God in je eigen leven. Komende zondag 10 januari ga ik een dienst leiden in Nieuw-Lekkerland in Zuid-Holland. Theo Bekkema wordt daar predikant en ik mag hem bevestigen daar en ik heb gekozen voor het woord uit Hebreeën 4:12 – ‘Het woord van God is levend en krachtig.’  

Dat wil ik vanmorgen ook tegen jullie zeggen. Het woord van God is levend en krachtig. En soms moet je teruggaan naar die overtuiging. Want er zijn allerlei overtuigingen die aan ons lopen te trekken, van wat er allemaal niet belangrijk is en van wat er allemaal niet levend is en van wat er allemaal niet krachtig is. Maar hier in de kerk, samen als geloofsgemeenschap zeggen wij: het woord van God is levend en krachtig.  

Woord van Jezus

Zo ook de woorden die Jezus hier spreekt. Jezus is zelf ook het woord. Christus is levend en krachtig. En hij spreekt ons aan met die woorden in Johannes 15:1-17.  

Ik focus vandaag op dat ‘vrucht dragen’. Johannes 15:1-17 is een prachtig gedeelte uit de Bijbel. Vol van rijke inzichten en vol van het appèl om dicht bij Jezus te leven. En om in die veelheid een beetje focus aan te brengen gaan we ons vooral richten op die ‘vrucht’. 

Wat is ‘vrucht’ eigenlijk?  Ik denk dat je er op twee manieren naar kunt kijken. In de allereerste plaats spreekt Jezus zijn elf leerlingen aan. Judas is net vertrokken. Elf leerlingen staan er om hem heen en ik kan me zelfs voorstellen dat Jezus op dat moment in een wijngaard staat en dat hij dan zegt: Ik ben de ware wijnstok.  

En dan kijken die leerlingen om zich heen en zien ze al die wijnstokken en wijnranken en druiven. En dan horen ze Jezus zeggen:  

Ik ben de ware wijnstok en mijn vader is de landman.  

En dan gaat het over ‘vrucht dragen’. ‘Vrucht’ is in de eerste plaats, denk ik, dat Jezus tegen zijn leerlingen zegt: Jullie moeten leerlingen maken. Dat gaat dus over discipelschap. ‘Discipelschap’ is discipelen die discipelen maken. Leerlingen die leerlingen maken. Dus: het evangelie van Jezus verkondigen en uitleven en zo ervoor zorgen dat andere mensen dat evangelie horen en er ook naar gaan leven.  

Dus in de directe context van Jezus die daar aan het woord is en zijn elf leerlingen aanspreekt, is dat denk ik in de eerste plaats ‘leerlingen maken’.  

Maar je kunt het zeker ook breder lezen. In het hele Nieuwe Testament komt dat beeld van de vrucht heel vaak voor en dat gaat over veel meer dan over alleen leerlingen maken. ‘Vrucht’ gaat ook over goede werken, goede dingen doen. Het gaat over liefde en over geduld. Het is heel goed om de verbinding te leggen met die bekende woorden uit Galaten 5: De vrucht van de Geest is liefde, vrede, vreugde en wat daarop volgt.  

Misschien is de tegenstelling wel wat minder groot. ‘Vrucht dragen’ betekent: leerlingen maken. Leerlingen, dat zijn mensen in wie de vrucht van de Geest zichtbaar wordt. Dus we hoeven niet zo’n grote tegenstelling te maken tussen aan de ene kant leerlingen maken, want dan denken we al snel allemaal moeten gaan evangeliseren. Dat moeten we in zekere zin ook allemaal. Alleen, evangeliseren is niet veel anders dan dit: in je dagelijkse leven iets van Jezus laten zien.

Dus, die vrucht, daar het gaat over. Die vrucht, dat we in de dagelijkse praktijk laten zien dat we vanuit de verbondenheid met Jezus iets van dat evangelie kunnen doorgeven.  Jezus spreekt een heel aantal keren over ‘vrucht’ in dit gedeelte en ik wilde er even met jullie bij langsgaan. Jezus spreekt eerst over ‘geen vrucht’. Dan spreekt hij over ‘wel vrucht’.  Vervolgens spreekt hij over ‘meer vrucht’. Dan spreekt Jezus over ‘veel vrucht’. En tenslotte spreekt hij ook nog over ‘blijvende vrucht’. Dat is dus als het ware de beweging in dit Bijbelgedeelte in Johannes 15:1-17. 

Geen vrucht 

Vers 2: Iedere rank aan mij die geen vrucht draagt snijdt hij weg. 

Het begint meteen een beetje confronterend. Als je geen vrucht draagt heb je geen betekenis in het koninkrijk. Dat is best heftig om te horen. Maar Jezus zegt het en hij zegt alles met liefde. Hij zegt het om je even wakker te schudden. Als je geen vrucht draagt is dat net als met een rank, die moet er dan maar van af. Daar heb je niks aan. Maar dat is natuurlijk niet wat Jezus wil. Jezus wil graag dat we veel vrucht dragen. Dat is zijn verlangen.  

En in vers 4 komt het ook nog een keer terug: 

Een rank die niet aan de wijnstok blijft, kan uit zichzelf geen vrucht dragen. Zo kunnen jullie geen vrucht dragen als jullie niet in mij blijven. 

Dus Jezus zegt het echt waarschuwend. Let op, je kunt geen vrucht dragen als je niet met mij verbonden blijft. Maar ik wil heel graag dat je vrucht draagt. En zo gaat Jezus dan ook verder. 

Wel vrucht 

Vers 3: Iedere rank aan mij die geen vrucht draagt snijdt hij weg, en iedere rank die wel vrucht draagt snoeit hij bij, opdat hij meer vruchten draagt. 

Ik kan me voorstellen dat Jezus begint te stralen, want dát is wat hij heel graag wil. Iedere rank namelijk die wél vrucht draagt snoeit hij bij. Dat betekent niet, dat als je wél vrucht draagt in je leven en als je iets van Gods liefde en genade mag uitdelen aan de mensen om je heen, dat je dán nooit meer moeilijke dingen zult ervaren in je leven.  

Meer vrucht 

Wat Jezus hier eigenlijk zegt is, dat als je vrucht aan het dragen bent, hij graag wil dat je nóg meer vrucht gaat dragen. In de natuur gaat het dan zo:  dan moet je er wat van afsnijden van de wijnstok om het meer vrucht te laten dragen. En zo kan de Vader, de landbouwer, ook in ons leven gaan snijden en dat doet zeer. En daar moeten we ook niet al te makkelijk over doen. Want dat blijft moeilijk. En toch, vanuit deze woorden van Jezus mag je erop vertrouwen dat dit gebeurt zodat je wel vrucht draagt en zelfs meer vrucht gaat dragen.  

Iedere rank aan mij die geen vrucht draagt snijdt hij weg, en iedere rank die wel vrucht draagt snoeit hij bij, opdat hij meer vruchten draagt.  

Dat is het verlangen van Jezus. En ik hoop dat je daarvan iets mag zien in je leven. Dat er ook een appèl van uitgaat dat als er moeilijke dingen in je leven zijn en als je het gevoel hebt dat God aan het snijden is in je leven. Dan mag je daar pijn van hebben en mag je er ook verdrietig over zijn en tegelijk probeer je vast te houden aan die belofte dat dit gebeurt zodat je meer vrucht gaat dragen.  

Veel vrucht 

We hebben nu gehad: ‘geen vrucht’, ‘wel vrucht’, ‘meer vruchten’ – want God is een God van overvloed. Hij is niet zuinig. Hij wil graag veel vruchten geven. En dat komt in vers 5 dan ook terug: 

Ik ben de wijnstok en jullie zijn de ranken. Als iemand in mij blijft en ik in hem, zal hij veel vrucht dragen.  

Dat wil Jezus, dat wil God graag. Hij is een God van overvloed. Jezus heeft ook in het evangelie van Johannes, hoofdstuk 10:10: Ik ben gekomen om hun het leven te geven in al zijn volheid. Dus, dat je veel vrucht draagt.  

En dan maken we een grote stap naar het een na laatste vers uit dit gedeelte: 

Blijvende vrucht 

Vers 16: Jullie hebben niet mij uitgekozen, maar ik jullie, en ik heb jullie opgedragen om op weg te gaan en vrucht te dragen, blijvende vrucht.  

Dus daar wordt nog iets aan toegevoegd: blijvende vrucht. Misschien dat het woord ‘duurzaam’ ons hier helpt. Een duurzame vrucht, die groeit in je leven en daar is tijd voor nodig, maar dan gaat het ook lang mee. Blijvende vrucht, duurzame vrucht, een vrucht die van blijvende betekenis is.

In het koninkrijk van God kun je eigenlijk nooit voor snelle successen gaan. Zo werkt dat niet. Blijvende vrucht, daar is tijd voor nodig. ‘Blijvende vrucht’ rijmt als het ware op dat Jezus in dit gedeelte een aantal keren zegt: Blijf in mij, blijf in mijn liefde, want dan zul je blijvende vrucht dragen. Blijvende vrucht is vrucht die voortkomt, niet omdat jij zo je best doet, maar omdat jij maar één ding doet: blijven in Jezus Christus.  

Productiviteit en vruchtbaarheid

Blijvende vrucht. Misschien help het hier om een onderscheid te maken, dat ikzelf van Henri Nouwen heb geleerd, tussen aan de ene kant productiviteit en aan de andere kant vruchtbaarheid. 

Productiviteit, dat betekent dat je veel dingen voor elkaar bokst, dat je van alles maakt, dat je van het ene project naar het andere gaat. Je doet van alles en bent productief. En dat doe je vaak ook zelf. Het is om zo te zeggen maakbaar.  

Maar we worden niet opgeroepen om productief te zijn. Daar is niet zoveel mis mee. Veel van ons hebben werk en dan is het ook belangrijk dat er dingen gedaan worden. Maar hier proberen we ook even te proeven dat vruchtbaarheid ons op een ander spoor zet. Want er zijn ook fases in je leven dat je helemaal niet productief kunt zijn. Als je ziek bent bijvoorbeeld. Of als je werkloos bent geworden. Of als je met pensioen bent. Ben je dan nog productief?  

En dan is het zo mooi om dat onderscheid te kennen tussen productiviteit en vruchtbaarheid. Je kunt altijd vruchtbaar zijn. Productiviteit heeft te maken met ‘doen en maken’. En vruchtbaarheid heeft te maken met ‘zijn’, met wie je bent in Christus en vanuit dat ‘in Christus zijn en in Christus blijven’ kun je vrucht dragen door lief te hebben en door op een praktische manier mensen te helpen en door te zoeken naar recht in deze wereld, waar zoveel onrecht is.  

Dus misschien kan het je helpen: niet productief zijn dit jaar, maar vruchtbaar. En wat doet dat met je denken over hoe je leven in elkaar zit en wat echt belangrijk is? 

Ga op weg

We zijn zo van het ‘geen vrucht’, naar ‘wel vrucht’, naar ‘meer vrucht’, naar ‘veel vrucht’, naar ‘blijvende vrucht’ gegaan. En nu zijn we bij vers 16, waar we worden opgeroepen: Ga op weg. En dan gebeurt er eigenlijk iets paradoxaals in dit Bijbelgedeelte, want Jezus zegt aan de ene kant: Ga op weg. En aan de andere kant zegt hij: Blijf.  

Dat is niet helemaal gemakkelijk bij elkaar te krijgen. Hoe kun je nou blijven en op weg gaan? Dat is een van de geheimenissen van het koninkrijk, zou je kunnen zeggen. Ga op weg vanuit ‘het blijven in Jezus Christus’. Misschien mogen we het ook opvatten als een uitnodiging, een appèl aan het begin van het nieuwe jaar dat Jezus tegen ons persoonlijk zegt: Jullie hebben niet mij uitgekozen, maar ik jullie. Ik heb jou uitgekozen zegt hij, en ik draag je op: Ga op weg en draag vrucht, blijvende vrucht. En juist dat woordje ‘blijvend’ herinnert ons dat we maar op een manier op weg kunnen gaan en vrucht kunnen dragen, door te blijven in Jezus Christus.  

God doet en ik moet?

Iemand schreef mij op weg naar deze preek, dat ze het moeilijk vond om het evenwicht te vinden tussen ‘ik moet’ en ‘God doet’. Het is moeilijk om daar evenwicht tussen te vinden. Daar kun je vaak mee worstelen. Wat doet God nou en wat doe ik nou, wat moet ik nou doen? Het evenwicht dus tussen ‘ik moet’ en ‘God doet’.  

Maar volgens mij gaat het niet om een evenwicht. Het gaat om verbinding, een verbinding tussen ‘wat God doet’ en ‘wat ik moet’. Nou ja, ‘moet’… Dat is juist het mooie, het gaat niet om een evenwicht. Dan moet God iets doen en ik moet iets doen. En dat moet dan een beetje in evenwicht zijn. Nou, dat is een beetje vragen om problemen. Maar het gaat om verbinding. God werkt in ons leven en wij mogen ons daarin mee laten nemen. Het gaat om een verbinding tussen ‘wat God doet’ en wat ik ‘moet’. Maar dat voelt helemaal niet meer als ‘moeten’. Het gaat stromen, want dat is de belofte van Jezus: Blijf in mij, dan blijf ik in jullie en dan zul je veel vrucht dragen. Die druiven aan die wijnstok doen niet heel erg hun best om druif te worden. Dat gebeurt gewoon omdat ze verbonden zijn met de wijnstok. Dus wij moeten maar één ding: in Christus blijven. 

Blijf in Christus

Dat is wat ik aan het begin van dit jaar tegen je wil zeggen. Blijf in Christus. En ik zie bij mezelf en ik zie om mij heen dat het zo gemakkelijk is om weg te lopen bij Christus. Er zijn allerlei dingen die onze aandacht vragen. En daarom zeggen we juist ook als we als kerk bij elkaar zijn om elkaar er steeds weer aan te herinneren: ga steeds weer terug naar Christus, blijf in Christus. Loop nou niet bij hem weg, maar blijf in Christus, want dan zul je veel vrucht dragen. En dan kun je ook op weg gaan. Terwijl je blijft in Christus kun je op weg gaan en vrucht dragen.  

Lezen en herlezen

Tenslotte. Ik wil je uitnodigen om Johannes 15:1-17 wat langer mee te laten gaan in je leven. Laten we zeggen: een maand. Straks komt de ‘Week van Gebed’, waar dit Bijbelgedeelte ook centraal staat. Laat die woorden uit Johannes 15 nou eens een maand op je inwerken. Ik heb er nu het een en ander over gezegd, maar er is nog zoveel meer over te zeggen. Het gaat in dit Bijbelgedeelte bijvoorbeeld ook over ‘vriendschap met Jezus’. En het gaat over ‘vreugde’ en over ‘gesnoeid worden’. Er is zoveel meer nog te ontdekken in dit Bijbelgedeelte en dat gebeurt pas als je de tijd neemt om dat gedeelte op je in te laten werken. Lees het niet één of twee keer en dan weer iets anders, maar blijft ook eens bij één Bijbelgedeelte om dat diep tot je door te laten dringen en te proeven wat Jezus je daarin aanbiedt.  

In dit Bijbelgedeelte gaat het van vers 1-8 speciaal over die vrucht. En dan komt er in vers 9 een klein beetje een wending en gaat het over ‘liefde’. En dat is misschien wel het diepste geheim van die vrucht. Die vrucht is ten diepste die liefde, waar het Kindermoment ook over ging. Die liefde is de vrucht van de Geest, de vruchtbaarheid van ons leven. En dat is een vraag om over na te denken. Hoe vruchtbaar ben ik eigenlijk? Hoe kan ik vruchtbaar zijn in 2021? Dat kan door in Christus te blijven, door zijn liefde te ontvangen en te kennen en te koesteren en te ervaren en te merken dat je dan die liefde gaat uitdelen. In heel praktische daden, in heel praktische woorden in je dagelijkse leven.  

Dus lees en herlees Johannes 15:1-17. Laat die woorden landen in je hoofd, in je hart, in je lijf, in je handen. Maak het tot je dagelijks gebed. Heer Jezus, hoe kan ik vandaag vrucht dragen in uw koninkrijk? En dit zal de verhoring zijn, want Jezus verhoort dit gebed graag. Hij zal zeggen: Als jij vraagt hoe kan ik vrucht dragen, zal hij zeggen: Blijf in mij, blijf in mijn liefde, want zonder mij kun je niets doen.