[Artikel verschenen in Ouderlingenblad april 2022]
Het zit me eigenlijk al heel lang dwars dat er in de kerk heel lange tijd meer aandacht was voor leerregels dan voor leefregels. ‘Leerregels’ staan voor mij dan voor: dogma’s en overtuigingen die we moeten onderschrijven (en waar we vaak over discussiëren) en afspraken waar we ons aan moeten houden. ‘Leefregels’ staan voor mij dan voor concrete dingen die we (samen) doen om te groeien in geloven, hopen en liefhebben.
Steeds sterker geloof ik dat het heel belangrijk is om als kerk in te zetten op het helpen van mensen om concrete vormen en praktijken in te oefenen die hen helpen om christen te zijn en als christen te leven. Dat gaat over bijbellezen, bidden, stil zijn, eenvoud, aandacht voor duurzaamheid en gerechtigheid enzovoort.
Kloosters
In de traditie van de kloosters bestaan al eeuwenlang zogenaamde leefregels. De Regel van Benedictus is daar een voorbeeld van: een basistekst voor kloosterlingen die hen helpt om praktisch vorm te geven aan hun monastieke leven. Een eigentijdse leefregel is die van de Northumbrian Community. Deze regel kent in de kern maar twee trefwoorden: kwetsbaarheid en beschikbaarheid. Rond deze twee waarden wordt het dagelijkse leven in afhankelijkheid van God vormgegeven.
Maar we kunnen ook veel directer vanuit de bijbel denken en bij Jezus beginnen. In de Bergrede gaf hij niets minder dan een leefregel. Jezus is in de Bergrede erop uit dat de hoorders ervan mensen worden die lijken op Hem, die groeien in Christusgelijkvormigheid (zie ook de bijdrage van Richard Saly in dit nummer).
Acht gelukkigprijzingen
Vooral de inzet van de Bergrede met de acht gelukkigprijzingen (Matteüs 5:3-10) getuigt daarvan: nederigheid, kwetsbaarheid, zachtmoedigheid, zuiverheid – het zijn allemaal kernwaarden voor een werkelijk christelijk en dus humaan leven. Maar ook de aandacht voor gehoorzaamheid, voor het geven van aalmoezen, het bidden, het vasten, het niet-oordelen en het goede zoeken voor de naaste (Matteüs 6 en 7) laten zien dat de Bergrede bij uitstek een leefregel is. Gelukkig de kerk die de Bergrede herontdekt als bron voor oprecht en transformatief christelijk leven!
Wat is een leefregel?
Het is goed om even apart stil te staan bij de vraag wat een leefregel nu eigenlijk is. Een wat uitgebreidere definitie zou zo kunnen luiden: ‘een set van praktijken en ritmes die ons helpen om ruimte te scheppen in onze drukke wereld om met Jezus te zijn, om als Jezus te worden en om te doen wat Jezus deed”.
Deze omschrijving maakt een paar dingen duidelijk. 1. Het gaat om praktijken: dingen die je doet, heel concreet, waar je tijd en ruimte voor reserveert in je dag. 2. Het gaat om ritmes: we doen deze praktijken niet eenmalig maar in een dagelijks, wekelijks of maandelijks ritme waaraan we ons toewijden. 3. We leven in een drukke wereld en het is goed om dat niet alleen maar keer op keer tegen elkaar te zeggen, maar vooral om daar dan iets mee te doen: ruimte scheppen in de drukte, doelgericht bezig zijn om naast drukte ook stilte in onze dagen op te nemen. 4. Het gaat erom dat Jezus centraal komt te staan of blijft staan: een christen is iemand die steeds opnieuw mét Jezus wil zijn (en dus ook tijd met hem wil doorbrengen) om zo meer als Jezus te worden.
Ik gebruik zelf ook graag een iets eenvoudiger omschrijving: een leefregel bestaat uit een set praktijken die we beoefenen om open te blijven staan voor Gods aanwezigheid in ons leven. Want dat is de kern: onze drukke leven slibt gemakkelijk dicht, en ook onze ziel slibt dan dicht. Het hebben van en zich houden aan een leefregel is een belangrijke manier om steeds weer open te gaan voor de transformerende aanwezigheid van God in ons leven.
Kerk en corona
Voor mijzelf is de coronacrisis en wat die crisis met de kerk deed en doet toch een soort wake up call geweest. Ik merkte hoezeer het kerkelijk leven draait om kerkdiensten die we als gemeenteleden (al dan niet) bijwonen. Nu heb ik niets tegen kerkdiensten. Maar een eenzijdige focus op kerkdiensten is niet goed omdat we dan uit het oog verliezen dat we niet allereerst op zondagmorgen om 10 uur geroepen zijn om God te zoeken, maar dat dat iets is van elke dag.
Het is best een gevaar dat we vooral met dit soort vragen bezig zijn: Hoe moeten onze kerkdiensten eruit zien? Hoe krijgen we de mensen weer in de kerk? Hoe houden we onze jeugd vast? Gaan mensen nog wel regelmatig naar de kerk of gaan ze de diensten veel vaker online meemaken?
‘How then shall we live?’
Maar al die vragen krijgen pas zin en betekenis als ze liggen ingebed in een veel bredere en fundamenteler vraag: ‘Hoe zullen we leven?’ Zo’n vraag klinkt soms wat mooier en krachtiger in het Engels. Vandaar de tussenkop: ‘How then shall we live?’ Hoe leven we 168 uren in de week als christen? Hoe helpen we elkaar de hele week door (en niet alleen op zondag) om dichtbij Jezus te blijven en in Christus te leven? Wat zijn de (talloze) vormen en praktijken, oefeningen en waarden die ons kunnen inspireren om God te vinden in alle dingen, om open te blijven staan voor zijn aanwezigheid in ons leven?
Heeft er juist op dit gebied niet een grote kaalslag plaatsgevonden, misschien ook wel deels veroorzaakt doordat we op een vaak consumentistische manier bezig zijn met onze kerkdiensten? Helpen we elkaar wel echt om onze persoonlijke verantwoordelijkheid te nemen voor eigen groei in geloven, hopen en liefhebben?
Samen én alleen
Hier raak ik aan een thema dat mij na aan het hart ligt en dat gaat over de verhouding gemeenschap en individu. Zeker, wij leven in een individualistische maatschappij en in de kerk herinneren we elkaar daar ook voortdurend aan: wees niet individualistisch maar zoek de gemeenschap. En daar zeg ik van harte ‘amen’ op. Hoe mooi is het dat een kerk een gemeenschap vormt, een geloofsgemeenschap van mensen die door de Geest aan elkaar gegeven worden om samen Jezus te (leren) volgen.
Maar dat sterke accent op gemeenschappelijkheid en verbondenheid (versterkt nog weer door de coronacrisis waarin we die verbondenheid vaak pijnlijk gemist hebben) kan ten koste gaan van het gegeven dat we allemaal toch ook (en wellicht zelfs: allereerst) persoonlijke geroepen worden op Jezus te volgen. We zijn geroepen om in eigen verantwoordelijkheid (uiteraard: gesteund en geïnspireerd door de kerk of andere groepen mensen) ons geloofsleven inhoud en vorm te geven.
Dietrich Bonhoeffer
Dietrich Bonhoeffer heeft in een boekje dat gaat over ‘gemeenschappelijk leven’ geschreven over ‘De dag samen’ en ‘de dag alleen’. Wie niet alleen kan zijn moet zich hoeden voor de gemeenschap, zegt hij. En wie niet samen met anderen kan zijn, moet oppassen voor het alleen zijn.
Bonhoeffer houdt deze twee, het gezamenlijke en het persoonlijke, dus nauw op elkaar betrokken. Voor mijn verhaal op dit moment vind ik het belangrijk om te stellen dat we veel meer aandacht zullen moeten besteden aan de ‘dag alleen’: het alleen zijn, het persoonlijk vorm en inhoud geven aan geloven, hopen en liefhebben. Want de praktijk laat zien dat heel veel christenen dit erg lastig vinden en eigenlijk zeggen: ik kan dat niet goed, ik heb het niet geleerd.
Samen als kerk bezig zijn met het creëren en leven van een leefregel kan een veelbelovende weg zijn om hierin verder te komen. Samen op zoek naar concrete praktijken en ritmes waaraan we ons persoonlijk kunnen toewijden.
Ter afronding geef ik twee praktische illustratie uit mijn eigen praktijk als gemeentepredikant in Zwolle waar we ook samen proberen wat eerste stappen te zetten op deze weg van een leefregel.
1 Eerst-dit-appgroepjes
Aan het begin van het seizoen 2021-2022 heb ik de gemeente uitgenodigd om zich aan te melden voor Eerst-dit-appgroepjes. De bedoeling was dat gemeenteleden gedurende vijf weken elke dag zouden luisteren naar de bekende bijbelpodcast ‘Eerst dit’ en dan in het whatsapgroepje kort (in één zin) zouden delen wat hen had geraakt in de bijbeltekst of de overdenking. Zo ontstonden er zes whatsappgroepen van zo’n tien deelnemers in de gemeente. Van velen hoorde ik terug dat hen dit hielp om persoonlijk weer vorm te geven aan een bezinningsmoment op de dag, juist ook vanwege de stimulans van de gezamenlijkheid in de whatsappgroep.
2 Tafelgesprekken met jongeren
Samen met mijn vrouw leidde ik in van september tot december een groep van zo’n 10 jongeren van 18/19 jaar: Tafelgesprekken noemden we dit. We gingen in gesprek over de vraag: hoe doe je dat nou, in je dagelijkse leven bezig zijn met je geloof? Want in persoonlijke gesprekken die ik voorafgaand aan het starten van de Tafelgesprekken met deze jongeren had zeiden ze eigenlijk allemaal: ik vind geloven wel belangrijk, maar ik dóe er maar weinig mee.
We gingen concreet aan de slag met het formuleren van (elementen van) een eigen persoonlijke leefregel met daarin aandacht voor concrete praktijken én ook deugden of waarden waarvan we het belangrijk vonden om die dagelijks uit te leven. Ter introductie op elke avond maakte ik een podcast van tien minuten: De Tafelrede Podcast. Zo waren we tien avonden in gesprek over christen zijn in je dagelijkse praktijk.
Jos Douma (1968) is voorganger van de Zwolse Plantagekerk. Hij biedt via School voor Spiritualiteit online activiteiten aan zoals cursussen, retraites en vieringen om mensen te helpen te leren leven in de Geest van Jezus. Lees meer op: https://www.levenindekerk.nl/leefregel/
1 Pingback