INTERVIEW MET JOS DOUMA | CGMV Magazine maart 2022 (download als pdf)

Niets is tegenwoordig zo populair als het zoeken naar rust en stilte. Aan retraites, wandelingen en workshops in relatie tot stilte geen gebrek. Maar wat is precies stilte en hoe geef je stilte een plaats in het leven van alledag? “Begin eenvoudig en maak het niet te groot”, adviseert Jos Douma, de Zwolse pastor die de oude stiltetraditie van het christendom nieuw leven wil inblazen.

“Het is goed voor de mens om stil te zijn”, zegt Douma in zijn werkkamer. Achter hem hangt tegen een icoon met een afbeelding van Jezus Christus. Een perfecte plaats om stil te zijn zou je zeggen en dat is ook waar Douma elke dag mee begint. Met tien minuten stil zijn. “Het begin van de dag is belangrijk omdat je de dag tot op zekere hoogte blanco start. Niet voor niets luidt het gezegde dat de ochtendstond goud in de mond heeft. Stil worden lukt ’s morgens beter dan later op de dag, als je al zoveel indrukken binnen hebt gekregen.” Het ochtendritueel eindigt hij altijd met het hardop uitspreken van de zaligprijzingen van Jezus. “Nederigheid, zachtmoedigheid, treuren, kwetsbaarheid, zuiverheid van hart, vrede stichten worden door Jezus verwoord in het begin van de Bergrede. Dat is de sfeer waarin je kunt groeien door stil te zijn.”

Lectio divina

Theoloog en predikant Jos Douma (1968) houdt zich al sinds zijn studie theologie bezig met meditatie en stilte. Hij schreef er boeken over, stichtte een School voor Spiritualiteit en ontwikkelde een podcast, cursussen en webinars. “Ik help mensen slechts op weg naar stilte”, zegt hij bescheiden. In zijn gereformeerd vrijgemaakte traditie stond tijdens zijn studie vooral de exegese centraal. Hij zocht naar een meer meditatieve omgang met de Bijbel, wat hem op het spoor van lectio divina bracht: een spirituele praktijk uit de monastieke traditie. “Bij lectio divina hoort de contemplatie (jezelf overdenken) en de stilte. Woorden schuiven naar de achtergrond en er is alleen maar stilte. Vanuit de kern van stilte ga je spreken, denken, reflecteren en handelen. Bij ons is het vaak andersom. Mediaprogramma’s en ook kerkdiensten worden niet zelden volgepraat.”

Onrust

De Franse filosoof Blaise Pascal stelde ooit vast dat het probleem van mensen is dat ze niet alleen in een kamertje stil kunnen zijn. “Daar schuilt veel waarheid in. Alle onrust die vanbinnen zit, moet naar buiten gegooid worden, hetzij met woorden, hetzij met geweld. Blijkbaar hebben we het nodig om altijd maar te praten, te denken en te handelen, waardoor we niet toekomen aan de innerlijke stilte.”

Wat is het belang van stilte voor mensen van nu?
“De Duitse auteur Karin Seethaler beschrijft in haar boek “De kracht van contemplatie. Genezing vinden in de stilte” dat we gewonde mensen zijn. Ze raadt het aan om meer stil en luisterend te leren leven, dus stil te worden en te geloven dat God in de stilte zijn helende werk kan doen. Juist doordat je in de stilte met je gewondheid in aanraking komt, laat je die als het ware los en vertrouw je erop dat God op dat moment zijn genezende kracht laat gelden.”

Wat is de kracht van stilte?
“Stilte helpt om een dag op een rustige manier te starten, maar ook om de rust wat te bewaren. Ik pleit er niet voor dat iedereen wekenlang op retraite gaat of dat je elke dag anderhalf uur stil bent. Zelf heb ik veel geleerd van de contemplative outreach, een Amerikaanse beweging die als standaard heeft om twee keer twintig minuten per dag stil zijn. Je begint de dag met twintig minuten stilte en ergens halverwege de middag ben je nog een keer twintig minuten stil. Nu is voor heel veel mensen met een drukke baan met name de middagmeditatie ingewikkeld, maar in de morgen is het wel haalbaar en daar houd ik me aan.”

Hoe kun je de slag maken om de stilte te zoeken?
“Het is belangrijk dat er een zeker ritme in de beoefening van stilte komt. Je kunt hierin de thematiek van de sabbat meenemen. De sabbat is tot rust komen, niet meer werken, niet meer praten en doen, maar alleen maar zijn. Zes dagen werken en de zevende dag rust kun je praktisch vertalen in: rust een zevende van de dag zou en werk zes zevenden.”

Kan stilte moeilijk zijn?
“Zeker. Je komt jezelf onherroepelijk tegen, van o, wat ben ik verschrikkelijk onrustig vanbinnen. Je ontdekt dat er heel veel gedachten, onrust, chaos in jou aanwezig zijn. Dat is dan iets waar je doorheen moet. Eigenlijk is stilte één grote oefening in het loslaten van gedachten die zich altijd maar weer aandienen.”

“WERKGEVERS ZOUDEN HUN WERKNEMER MOETEN UITNODIGEN OM DAGELIJKS EEN KWARTIER STIL TE WORDEN.”


Heeft iedereen baat bij stilte?
“In principe wel, al hebben sommigen er meer moeite mee dan anderen. Een vrouw in een van mijn cursussen zei ooit: ik heb hartstikke ADHD en dit is de eerste keer dat het me gelukt is toch stil te worden.”

Wat raad je aan?
“Breng een discipline in je leven aan. Geef stil zijn een geïntegreerde plek in je leven. Maak het allemaal niet te groot en volg een cursus als je geholpen wilt worden. Ik zou graag willen dat we in de christelijke kerk ontdekken dat het christendom een eigen traditie heeft, dat we stilte (contemplatio) kunnen beoefenen.”

Kun je een aangenamer mens worden door te oefenen in stil-zijn?
“Als theoloog zeg ik: nee, dat kan alleen de Heilige Geest. Maar in huis-, tuin- en keukentaal geloof ik dat je inderdaad een beter, rustiger en zachtmoediger mens kunt worden als je de stilte beoefent. Christelijk gesproken ben je dan gehoorzaam aan Jezus, die zegt: kom naar Mij toe als je vermoeid en belast bent. Ga in je binnenkamer en bid in het verborgene.”

Wie zou je zelf zijn geweest als je de stilte niet gevonden had?
“Ik denk dat de stilte mij milder heeft gemaakt, wat in het algemeen voor alle mensen geldt. Als je oefent in stilte en geleidelijk aan tot ruimte en rust komt, zou het kunnen zijn dat je in je gewone dagelijkse leven dingen loslaat die onbelangrijk zijn, je hebt niet overal meteen een oordeel over en je wordt zachtmoediger, milder en nederiger.”

Begin eenvoudig en maak het niet te groot

Werkvloer

Zeker vanuit maatschappelijk oogpunt verdient stilte aandacht, vindt Jos Douma. Veel mensen staan 24/7 ‘aan’ en raken overspannen of in een burn-out. Met het oog daarop kan stilte op de werkvloer een preventieve functie hebben. “Werkgevers zouden hun werknemers moeten uitnodigen om in de tijd van de baas dagelijks een kwartiertje stil te worden. In Amerika is er in het onderwijs een beweging gaande rond de thematiek contemplatie in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Eigenlijk is de school de plaats waar je de basisvaardigheid stil-zijn zou moeten leren.”