Dit boek: een spiritueel centrum!

Eigenlijk is dat de gedachte waar ik ‘De namiddag van het christendom’ lezend en herlezend bij uitkom. Ik heb het inmiddels twee keer gelezen, sommige delen al drie keer. En ik neem mij voor het nog veel vaker te gaan lezen, omdat het boek getuigt van en woorden geeft aan een diep geloof en aan een diepe spiritualiteit (wat in wezen hetzelfde is).

Geloven in een nieuw tijdperk

Het boek gaat in wezen over geloof, geloven. Een betere ondertitel zou kunnen zijn (niet ‘Op weg naar een nieuw tijdperk’, maar): ‘Geloven in een nieuw tijdperk’. Halík geeft een diepe doordenking van het geloof, van geloven als daad, als houding, als weg om te gaan. Hij spreekt over het geloof van de ongelovigen en het ongeloof van de gelovigen. bladzijde na bladzijde doet hij waarnemingen rond het fenomeen geloof die raak zijn, helpend, opening biedend, ruimte gevend. Opnieuw ontdekken wat geloven is: dat is de taak van het nieuwe tijdperk dat aanbreekt.

En tegelijk: die namiddag van het christendom, laten we erin geloven dat dat tijdperk eraan komt (advent) en zelfs al in ons midden is (als een soort zich realiserende eschatologie).

Over geloof

Zomaar even drie citaten van enkele pagina’s die ik net weer heb gelezen:

Het is gezond als de gelovige zich nederig afvraagt of zijn geloofsweg authentiek is, trouw aan de traditie, maar ook trouw aan hoe God hem in zijn geweten leidt. Daarom kunnen zijn vragen uiteindelijk niet alleen aan het kerkelijke gezag zijn geadresseerd, maar aan God zelf, die in het heiligdom van zijn geweten aanwezig is, God, die niet alleen tot hem spreekt in de leer van de Kerk, maar ook in de tekenen van de tijd en in de gebeurtenissen in zijn eigen leven.

De namiddag van het christendom, 182

Het geloof is een immens kostbaar geschenk van Gods genade. Maar een niet minder kostbaar geschenk is de ‘rusteloosheid van het menselijke hart, waarover de heilige Augustinus spreekt. Deze rusteloosheid laat je niet tevreden zijn met een bepaalde ontvangen of bereikte vorm van geloof, maar zorgt ervoor dat je altijd op zoek bent en ernaar verlangt om verder te komen.

De namiddag van het christendom, 182

Als God, die ‘groter is dan ons hart’, ons leven binnenkomt, vergroot Hij de diepte en de openheid van ons wezen, waarvoor wij de metafoor ‘hart’ gebruiken, grenzeloos. Er gebeurt in ons dan iets wat belangrijker en groter is dan wat wij kunnen vatten, dan we met onze gewone religieuze praktijk kunnen ‘grijpen’. Daarom is het belangrijk dat we niet in dat kader blijven steken, niet tevreden zijn met de vorm waaraan we gewend zijn, maar blijven zoeken, zelfs als deze zoektocht gepaard gaat met crises en er moeilijke vragen rijzen die de traditionele vragen en antwoorden van de catechismus overstijgen.

De namiddag van het christendom, 184

Wat gebeurt er in een centrum voor spiritualiteit?

Dat is de hoofdvraag waarmee ik aan deze serie blogposts begon. Wat heeft Halík dan in gedachten? Ik probeer het samenvattend weer te geven in deze vier aandachtspunten:

1 Contemplatie en meditatie

Een spiritueel centrum is een plek waar mensen (gelovigen, ongelovigen, zoekers) zich kunnen oefenen in contemplatie en meditatie. Er worden meditatiecursussen gegeven. Er is de beoefening van de stilte. Er wordt vormgegeven aan het contemplari et contemplata aliis tradere.

2 Geloofsgesprek

Een spiritueel centrum is een plek waar mensen (gelovigen, ongelovigen, zoekers) met elkaar kunnen delen wat ze meemaken en ontvangen op hun geloofsweg. Geloofservaringen worden er gedeeld. Er vinden diepe en oordeelloze ontmoetingen plaats tussen mensen steeds opnieuw een antwoord willen vinden op de vraag (maar de vraag is belangrijker dan het antwoord): Wat betekent het om (niet) te geloven?

3 Geestelijke begeleiding

Een spiritueel centrum is een plek waar mensen (gelovigen, ongelovigen, zoekers) die behoefte hebben aan begeleiding terecht kunnen. In dat centrum zijn mensen beschikbaar die vanuit hun eigen contemplatieve leven anderen dienstbaar kunnen zijn. Hierover geef ik deze citaten door:

Het is mijn overtuiging dat de dienst van de persoonlijke geestelijke begeleiding de cruciale en meest gevraagde pastorale rol van de Kerk in de komende namiddag van de christelijke geschiedenis zal zijn.

De namiddag van het christendom, 235

De koninklijke weg van de geestelijke begeleiding, haar alfa en omega, is het ontwikkelen van een contemplatieve benadering van de wereld en het eigen leven. Een geestelijke begeleider kan mensen niet helpen, tenzij hij hun de praktijk van de innerlijke contemplatie leert, de kunst om zich los te maken van het leven aan de oppervlakte en dieper af te steken, om tot een bevrijdende onthechting te komen, om door middel van een helicopterview het eigen leven in een breder perspectief te zien en te ervaren. De roeping van een geestelijke begeleider is tegen zijn cliënten te zeggen wat Jezus zei toen Hij zich voor het
eerst tot zijn toekomstige leerlingen richtte: Vaar maar naar dieper water en wacht in stilte! Maar hij moet hun ook leren hoe ze dat moeten doen, hen inwijden in de kunst van de contemplatie. Want alleen zo kunnen ze de zin ontdekken en in grens- en crisissituaties de levensharmonie en de levensrichting terugvinden.
Een geestelijk begeleider kan alleen op een vruchtbare manier zijn cliënten en de bredere samenleving dienen, als hij zelf contemplatief is, dat wil zeggen, regelmatig mediteert. Zijn opdracht is mensen de kunst van het geestelijke onderscheidingsvermogen aan te leren, want als je dat niet bezit, sneeuw je in deze tijd volkomen onder in de lawaaierige en overvolle wereldmarkt. Een geestelijk begeleider hoeft geen geestelijke te zijn in de zin van een gewijde dienaar van de Kerk, maar hij moet wel een geestelijk mens zijn, iemand die niet alleen aan de oppervlakte leeft, maar uit de innerlijke diepten put.

De namiddag van het christendom, 242

4 Contemplatief gesprek over de toekomst van de kerk

Een spiritueel centrum is een plek waar mensen (gelovigen, ongelovigen, zoekers) samen in gesprek gaan over de toekomst van de kerk. Hoe ziet de kerk van het nieuw tijdperk eruit? Hoe verbinden gelovigen en niet gelovigen zich met elkaar om vorm te geven aan (christelijke) humaniteit in deze wereld? Hoe kan de kerk een plek zijn waar we leren om mens te zijn door lief te hebben?

De lokale kerk als centrum voor spiritualiteit

Halík ziet nieuwe gebouwen voor zich die een plek krijgen naast de kerkgebouwen. Die gebouwen zijn er natuurlijk ook al, ook in Nederland: op allerlei kloosterplekken en pioniersplekken zijn mensen al in grote gezamenlijkheid bezig om vorm te geven aan spirituele centra.

Mijn pleidooi is tenslotte om de lokale kerk ook op te vatten als (naast bijvoorbeeld ‘veldhospitaal’, ‘gezin van God’, ‘school van wijsheid’) ‘centrum voor spiritualiteit’. Oftewel: laat ook de ‘gewone’ lokale kerk de moed en de toekomstvisie hebben om – mosterzaadje voor mosterdzaadje – die dingen te doen en een plek te geven die in een centrum voor spiritualiteit zo wezenlijk zijn:

1 Geef cursussen in meditatie en contemplatie.

2 Creëer ruimtes waar gelovigen, zoekers en ongelovigen samen in gesprek gaan over wat geloven vandaag kan betekenen

3 Biedt geestelijke begeleiding aan voor mensen die persoonlijk zoeken naar zingeving, verdieping en verstilling.

4 Organiseer gespreksgroepen waarin in de vorm van de contemplatieve dialoog over de toekomst van de kerk kan worden gesproken en gedeeld.

Dit boek

Terugkomend op het begin van deze laatste blogpost: dit boek van Tomáš Halík is zelf een ‘centum voor spiritualiteit. Overal waar mensen in hun eentje of in groepsverband dit boek lezen en op contemplatieve wijze verwerken gebeurt datgene waar het in ‘centra voor spiritualiteit’ om gaat.

Lees dit boek én laat je door dit boek lezen.