Preek zondag 1 oktober 2023: ‘De verborgen boodschap van Jezus 4: Een nieuw hart, een nieuw leven’ (Johannes 3:3)

Lieve mensen,

Dat is toch genieten: zes baby’s die gedoopt worden! Zes verhalen over nieuw leven. Zes verhalen over een geboorte. Zes verhalen over een nieuw begin. 

En eigenlijk zijn er hier in de kerk nog veel meer verhalen: we zijn allemaal een keer geboren. Denk daar eens aan terug;-) 

Ja, dat is lastig. Ik ga er even vanuit dat niemand hier bewuste herinneringen aan zijn of haar geboorte heeft. Misschien ken je foto’s van vlak na je geboorte. Maar dat is dan geen echte herinnering aan wat je ervaren hebt toen je werd geboren.

1

Ik vind dat wel een helpende gedachte als we het nu ook gaan hebben over een geboorte: een nieuwe geboorte. Of zoals Jezus het zegt: over ‘opnieuw geboren worden’. 

Je hebt daar, net als aan je eerste, lichamelijke geboorte, hoogstwaarschijnlijk geen actieve herinnering aan. Daarom is het voorstelbaar dat er ook allerlei vragen en onduidelijkheden leven rond die nieuwe geboorte. Nicodemus staat daarin niet alleen. Nicodemus is verbaasd over wat Jezus zegt. Hij begrijpt het niet. ‘Hoe kan iemand geboren worden als hij al oud is? Hij kan toch niet voor de tweede keer de moederschoot in gaan en weer geboren worden?’

Iets van dat onbegrip, van die verwarring, van die ongemakkelijkheid mag gewoon blijven staan. Ik geloof dat dat belangrijk is, omdat het gaat over een geheim van het koninkrijk. Dat geheim kun je ook stukmaken door heel stellig te zeggen: ‘Ik ben toen en toen wedergeboren!’ Of door er heel plat over te spreken en wedergeboorte een ‘ticket’ naar de ‘hemel’ te noemen zoals wel eens gebeurt: als je wedergeboren bent, dan heb je het bewijs dat jij later naar de hemel mag. 

Maar het opnieuw geboren worden heeft zowel met een ‘ticket’ als met ‘naar de hemel gaan als je sterft’ heel weinig te maken. Het gaat meer over een levenslang proces van vernieuwing en verandering. Het gaat over het geheim van een hart dat steeds weer vernieuwt, een leven dat door de tijd heen steeds weer nieuw en anders wordt.

2

Iemand mailde me deze week over deze thematiek. En ze schreef iets wat me raakte en wat ik helpend vond in mijn eigen voorbereiding op deze preek en ook voor nu. Daarom lees ik het voor:  

“Opnieuw geboren worden. Wat mij betreft is dat elke keer als ik besef dat ik veel vrijer en ruimer mag leven dan ik mezelf opleg. Omdat mijn zijn, mijn zin, mijn waarde bij God veilig is, en niet bereikt hoeft te worden door wat ik wel of niet doe of bedenk of voel. Maar ik merk ook dat ik niet zoveel meer heb met de woorden wedergeboorte of bekering. Er zit voor mij een enorm hardnekkig beeld bij. Van iets radicaals, iets dat buiten sluit, een vastomlijnde overtuiging, een alles-of-niets-geloof waar ik me niet zo thuis bij voel.”

Kijk, als één iemand dat aan me schrijft, ga ik er altijd maar vanuit dat dat wel breder zal leven, en dat het herkenning oproept: ‘een alles-of-niets-geloof dat iets exclusiefs heeft’. En dat komt misschien wel samen in die vraag die zomaar op een onbewaakt moment gesteld kan worden: ‘Ben jij al wedergeboren?’ 

Weet je, dat hele woord ‘wedergeboorte’ deugt eigenlijk niet. Of in elk geval: het is een heel eigen leven gaan leiden in de geschiedenis van de kerk. Er heeft zich een hele wedergeboorte-theologie ontwikkeld die zich bezig hield met deze vraag: Ben jij al wedergeboren? En zo ja, hoe weet je dat? Waaraan merk je dat? En op welk moment is dat dan precies gebeurd? En wat heb je toen ervaren? 

En er hangt dan ook heel vaak een inderdaad exclusieve, uitsluitende sfeer omheen. De vragensteller is al wel wedergeboren, maar degene die bevraagd wordt waarschijnlijk niet. Inderdaad: ‘een alles-of-niets-geloof waar ik me niet zo thuis bij voel.’ Ik ook niet.

Want de ruimte is weg. En waar Jezus is, is altijd ruimte. Die vraag ‘Ben jij wedergeboren’ kan zomaar angst zaaien. Maar Jezus zaait geen angst. Jezus zaait vrede. En het gaat Jezus om dat kóninkrijk, dat we dat zien. Dat je in de ruimte komt te staan. 

Geboorte betekent toch ook dat je opeens gaat ademhalen. Dat er lucht in je longen en je leven komt. Dat je wereld een stuk groter wordt, vele malen groter dan de kleine wereld van de baarmoeder. Iets van die eerste geboorte zal toch ook in die tweede geboorte merkbaar moeten zijn? Ruimte. Lucht. Ademhalen. Licht.

3

We gaan proberen die uitspraak van Jezus te beluisteren als een mooie uitnodiging. Want Jezus spreekt over iets waar we denk ik allemaal ook wel naar verlangen: dat er meer ruimte zit in je leven, meer liefde, meer verbondenheid, meer betekenis, meer het idee dat je deel uitmaakt van iets groters dan jij. Want ons leven kan ook best wel benepen zijn, dat je bezig bent met je dingetjes, dat je niet echt leeft maar geleefd wórdt. Ja, dat misschien wel vooral: dat je geleefd wórdt in plaats van echt te léven. Je zoekt naar een nieuw begin, een nieuw perspectief, ademruimte.

Nu kan die uitspraak van Jezus in eerste instantie nogal voorwaardelijk klinken:  ‘Als je niet opnieuw geboren wordt, dán kun je het koninkrijk niet zien.’ Bijna dreigend.  Maar het is altijd belangrijk om ons voor te stellen dat Jezus voor ons staat, niemand is zachtmoediger en nederiger dan Hij. Hij wil maar één ding: dat we iets heel nieuws ontdekken, een manier van leven die zoveel dieper en echter en krachtiger is dan ons vaak wat oppervlakkige leven dat vol zit met drukte en zorgen omdat ons hart vaak zo onrustig is. 

Dit zegt Jezus in alle vriendelijkheid, uitnodigend: ‘Wanneer je opnieuw wordt geboren, kun je het koninkrijk van God zien!’ Je kunt het ook zo zeggen: ‘luister goed, ik zeg iets heel belangrijks: er gaat echt een nieuwe wereld voor je open als je opnieuw wordt geboren!’

Ja, want het is belangrijk wat Jezús zegt. In een wat oudere vertaling staat er: ‘Voorwaar, voorwaar, Ik zeg u’! In het Grieks staat er: ‘Amen, amen.’ Amen is hier niet een slotwoord, maar een beginwoord om aan te duiden dat dit echt heel waar en heel fundamenteel is. ‘Amen, amen, het is echt waar, luister goed: er gaat echt een nieuwe wereld voor je open als je opnieuw wordt geboren!’

4

Om nog wat beter zicht te krijgen op wat er nu wordt bedoeld met ‘opnieuw geboren worden’ zeg ik er drie dingen over.

Het eerste: als je de uitdrukking die Jezus gebruikt letterlijk vertaald, moet je zeggen: als je van bóven geboren wordt. En Jezus zou met zijn handen een gebaar naar de hemel kunnen maken: als de hemel in je leven open gaat, gaat er een nieuwe wereld voor je open. Dan ga je merken dat God aanwezig is, dat God goed is, dat God liefde is, dat God genadig is, dat God ruimte schept in je bestaan. Als er meer hemel in je leven komt, dan knapt je aardse leven daar behoorlijk van op.

Het tweede: Jezus wisselt de uitdrukking ‘opnieuw geboren worden’ af met: ‘geboren worden uit water en Geest’, of ook alleen ‘geboren worden uit de Geest’. Bij water kun je denken aan de doop, of ook gewoon aan water dat zuivert, dat je schoonmaakt. Water zou zelfs kunnen staan voor de Geest. Want ergens anders spreekt Jezus over ‘rivieren van levend water zullen stromen uit het hart van wie in Mij gelooft’ (Johannes 7:38). In ieder geval heeft die geboorte van boven, die nieuwe geboorte dus alles te maken met de Geest van Jezus, en die Geest is een Geest van nederigheid en zachtmoedigheid, van vrede en vreugde, van waarheid en schoonheid. Het gaat erom dat er een frisse wind opsteekt in je leven, dat er een andere Geest gaat waaien, de Geest die je zet in de ruimte van Gods koninkrijk. En dat is allemaal niet precies uit te tekenen. Het is een gebeuren, een proces, dat bij ieder weer anders zal zijn, er zit beweging in. “De wind waait waarheen hij wil; je hoort zijn geluid, maar je weet niet waar hij vandaan komt en waar hij heen gaat. Zo is het ook met iedereen die uit de Geest geboren is.”

En dat is het derde: ik denk dat het hier niet allereerst gaat om een geboortemoment, maar om een geboorteproces dat wat mij betreft een leven lang mag duren. Geboren worden. Dat is een aaneenschakeling van momenten: momenten waarop je ervaart ‘er is meer ruimte dan ik dacht’; momenten waarop je opnieuw het licht ziet, momenten waarop je ontdekt dat je weer vastliep in je eigen vicieuze cirkel en dat er dan toch een opening is, momenten waarop je achter adem was en toch weer op adem kunt komen.

5

Zo gaat dat opnieuw geboren worden over dat proces waar Jezus vaak over spreekt, als Hij het heeft over bekering, verandering, een innerlijk transformatieproces.

Ja, het gaat over datgene waarin heel veel behoefte aan is: in de politiek, in onze samenleving, in de kerken, in onze persoonlijke levens. Echte transformatie. Dat we ontdekken dat we rupsen zijn die in een vlinder kunnen veranderen. Dat we zien dat er kleur komt in zwart-wit-beelden. 

Ik heb daar – helaas – geen zeven-stappen-plan voor. Want die transformatie, dat opnieuw geboren worden, die vernieuwing van je leven gebeurt in de vaak modderige en weerbarstige werkelijkheid van ons bestaan. Er is tijd voor nodig. Er ligt geen draaiboek klaar. Het kost vaak pijn. Ja, het is een geboorteproces.

Maar ik hoop dat dit in elk geval bij je landt vandaag: Jezus nodigt je uit om zijn koninkrijk te zien, om je ogen te openen voor het licht van zijn nieuwe wereld, om langzaam maar zeker tevoorschijn te komen uit de leegte en de benepenheid die je vaak ervaart en in de ruimte te gaan staan. De ruimte van zijn liefde. De ruimte van zijn genade. De ruimte van zijn vrede.

Een nieuw hart: 

steeds meer afgestemd op Jezus en zijn koninkrijk.

Een nieuw leven: 

waar de Geest waait en stroomt en ruimte schept voor Jezus.

—

We zijn nu een moment stil om van binnen te proeven of dit verlangen in ons hart leeft. 

Daarna bidden we God om ons hierin een weg te wijzen.

Samenvatting

  1. De ‘wedergeboorte’ kan vergeleken worden met de fysieke geboorte waar de meesten geen actieve herinnering aan hebben. Dat kan verwarring en vragen oproepen. Het is in elk geval geen ’ticket naar de hemel’ maar eerder een levenslang proces van innerlijke vernieuwing en groei, vergelijkbaar met een frisse wind die het leven verandert en ruimte biedt voor liefde, genade en vrede.
  2. Iemand schreef: “Opnieuw geboren worden. Wat mij betreft is dat elke keer als ik besef dat ik veel vrijer en ruimer mag leven dan ik mezelf opleg.” Maar ook: “Er zit voor mij een enorm hardnekkig beeld bij. Van iets radicaals, iets dat buiten sluit, een vastomlijnde overtuiging, een alles-of-niets-geloof waar ik me niet zo thuis bij voel.” Jezus’ boodschap draait om het koninkrijk en innerlijke groei, niet om angst. ‘Wedergeboorte’ heeft te maken met ademhalen en het ontdekken van ruimte en licht in het leven.
  3. Jezus’ uitspraak over opnieuw geboren worden is een uitnodiging voor een verlangen naar meer ruimte, liefde, betekenis, en het gevoel deel uit te maken van iets groots. Hoewel zijn woorden in eerste instantie streng kunnnen kijken, zijn ze toch vooral een vriendelijke uitnodiging om een dieper, authentieker, en krachtiger leven te ontdekken dan ons vaak oppervlakkige en onrustige bestaan. Jezus’ boodschap, benadrukt met ‘Amen, amen’, is dat een nieuwe wereld opengaat voor wie opnieuw wordt geboren.
  4. Drie punten die de betekenis van ‘opnieuw geboren worden’ verhelderen: 1. ‘wedergeboorte’ verwijst naar een geboorte ‘van boven’, waar de hemel in je leven opengaat en Gods aanwezigheid, liefde, genade en ruimte worden ervaren; 2. het begrip opnieuw geboren worden houdt verband met de Geest van Jezus, die nederigheid, vrede en waarheid vertegenwoordigt. Dit manifesteert zich als een frisse wind en een andere Geest die waait, onvoorspelbaar en persoonlijk; 3. opnieuw geboren worden is geen enkel moment, maar een levenslang proces van het ervaren van meer ruimte, licht, en adem in verschillende momenten en situaties.
  5. Opnieuw geboren worden, zoals Jezus het benadrukt, gaat over een proces van innerlijke transformatie en echte verandering. Dit verlangen naar transformatie is breed aanwezig en betreft zowel politiek, samenleving, kerken als persoonlijke levens. Het is de ontdekking dat we als rupsen kunnen veranderen in vlinders en dat zwart-wit-beelden kleur kunnen krijgen. Er is geen kant-en-klaar draaiboek voor dit geboorteproces dat pijnlijk en tijdrovend kan zijn, maar Jezus nodigt uit om zijn koninkrijk te zien, om het licht van zijn nieuwe wereld te omarmen en uit de eigen beperktheid te stappen naar de ruimte van zijn liefde, genade en vrede.

Gespreksvragen

  1. Herken je dat woorden als ‘wedergeboorte’ en ‘bekering’ iets exclusiefs oproepen? Wat roepen de woorden bij jou op?
  2. Hoe interpreteer jij ‘opnieuw geboren worden’? Wat denk je dat het betekent in je eigen leven?
  3. ‘Wedergeboorte’ is niet zozeer een moment, eerder een levenslang proces van vernieuwing. Hoe kun je dit proces in je eigen leven herkennen of ervaren?
  4. Opnieuw geboren worden betekent: gaan ademhalen, ruimte en licht in je leven ontdekken. Hoe ervaar jij dit in je eigen leven? Herken je dat het hier over gaat in het koninkrijk van God?
  5. Wat denk je dat er bedoeld wordt met ‘geboren worden van boven’ en ‘geboren worden uit water en Geest’? Hoe zou je deze ideeën verbinden met je eigen spirituele ervaringen?
  6. Echte transformatie is vaak modderig en pijnlijk is en heeft geen vast draaiboek. Hoe ervaar jij dat?
  7. Welke stappen kun je ondernemen om meer open te staan voor het idee van een ‘nieuwe geboorte’ in je eigen leven, zoals besproken in de preek?

Stellingen

  1. Het begrip ‘wedergeboorte’ roept veel misverstanden op. Laten we het niet meer gebruiken!
  2. In het christelijk geloof staan innerlijke transformatie en levensverandering centraal!