Preek zondag 15 oktober 2023: ‘De verborgen boodschap van Jezus 5: Gelukkig de vredestichters’ (Matteüs 5:9)

Lieve mensen,

1

Wie kent nog het Groot Vertelboek voor de Bijbelse geschiedenis van Anne de Vries? 

Ik wil beginnen met het voorlezen van de allereerste alinea’s van die vertelbijbel.

“Er bloeit een bloempje bij de weg, een klein en nietig madeliefje. Het verspreidt een beetje geur. Het heft zijn mooie gezichtje omhoog naar de zon. En ’s avonds, als het donker wordt, buigt het zijn kopje en vouwt zijn blaadjes saam, om te gaan slapen.

Het is zo klein en onbetekenend. De mensen lopen er aan voorbij en zien het niet eens. Soms trappen zij er op. En toch is dat kleine, onaanzienlijke bloempje een groot wonder. Een wonder van God. 

De mensen zijn vreselijk knap. Zij kunnen auto’s maken en treinen en ronkende vliegtuigen, die boven de wolken zweven. 

Maar er is geen mens, die zo’n klein bloempje kan maken, dat geurt en groeit en leeft. Dat bloempje is een groter wonder dan al die knappe mensenmaaksels. Dat zijn maar dode dingen. Maar het leven, het wonderlijke leven, schept God.”

Ik kwam erachter dat er twee relatief bekende Nederlanders zijn (maar dat hangt natuurlijk een beetje af van de bubbel waarin je leeft of ze bekend zijn🙂), voor wie deze passage een belangrijke bron was voor hun natuurliefde, van jongs af aan. De eerste is de theoloog Stefan Paas (bekend van de Ongelooflijke Podcast) die onlangs het boek ‘Vrede op aarde’ publiceerde, waar ik erg van onder de indruk ben, en waar ik dit citaat vond. De tweede is voormalig lid van de Tweede Kamer en lijsttrekker van de Partij voor de Dieren, Marianne Thieme, inmiddels overigens ook theoloog.

Deze twee natuurliefhebbers zijn gevormd door deze passage uit dat Bijbelse vertelboek uit 1937. Zo oud is het. En Stefan Paas vertelt erbij dat hij pas later een diepere betekenis ontdekte achter die zin: “buigt het zijn kopje en vouwt zijn blaadjes saam, om te gaan slapen.” Dat is een biddend bloempje. “Ik ga slapen, ik ben moe, ‘k sluit mijn beide oogjes toe.” De schepping als tempel vol van Gods aanwezigheid.

Deze preek heeft als achtergrond liefde voor Gods schepping, en de gebrokenheid van die schepping, en dat wij als mensen deze aarde zeer beschadigd hebben. En dan gaat het over klimaatverandering en klimaatcrisis.

2

Nu bleek mij in aanloop naar deze preek dat dit best een gevoelig thema is. Enkele gemeenteleden hebben naar mij toe aangegeven: “nu ik weet waar het komende zondag over gaat, zal ik er niet bij zijn. Want ik geloof niet in een klimaatcrisis.  En ik vind dat de kerk niet mee moet gaan met de klimaathype die in de wereld gaande is.”

Los van de vraag of ik het wel of niet met hen eens ben – het is wel belangrijk om ons te realiseren hoe we in de kérk actuele thema’s aan de orde stellen en waarom we dat doen. Kritiekloos aansluiten bij wat er in de maatschappij speelt, dat kan inderdaad niet de bedoeling zijn.

Mijn doel met deze preek is dan ook niet om de kerk als kerk onderdeel uit te gaan laten maken van een klimaatbeweging, maar om een bijbels kader aan te reiken, dat ons kan helpen om een eigen blik vanuit het evangelie te ontwikkelen op een actueel thema.

Deze preek hoort thuis in de serie over ‘De verborgen boodschap van Jezus’. Centraal staat in deze serie deze gedachte: het evangelie gaat over Gods koninkrijk, over Gods aanwezigheid in deze wereld, over Gods waarheid, goedheid en schoonheid, Gods prachtige vreugde en krachtige liefde. Daar is het hart van Jezus vol van. 

En waar dat evangelie van het koninkrijk wordt gedeeld, komen bij mensen die ernaar luisteren veranderingsprocessen op gang, die passen bij die intense uitnodiging van Jezus: ‘Kom tot inkeer’. Oftewel: ‘Ga anders denken, ga anders leven, laat je raken door de Geest van Jezus, laat je vernieuwen, wordt echt, volop mens zoals God dat heeft bedoeld.’ 

Want daar gaat de boodschap van het koninkrijk over. Jezus staat centraal. Hij is al mens geworden. En nu wij nog. 

Het evangelie gaat over Jezus die mens is geworden en over ons die, als we ons laten raken door het koninkrijk van God, ook mens worden, medemens.

3

Voor mij zijn in dit verband in de loop van de jaren de acht gelukkigprijzingen van Jezus steeds belangrijker geworden. Daar komen dat koninkrijk, waar Jezus steeds over spreekt, en die bekering, de inkeer, de verandering die meekomt met dat koninkrijk – daar komen koninkrijk en bekering  op een krachtige manier bij elkaar. 

Hier klopt het hart van de verborgen boodschap van Jezus, in deze acht uitspraken die het begin vormen van de Bergrede, die volkomen nieuwe inzet van Jezus waar al het voorgaande bij verbleekt.

Acht gelukkigprijzingen: hier zie je ze nog een keer. Het zijn acht zinnen. Ik concentreer me nu even op steeds het eerste deel van die acht zinnen. En ik maak iets explicieter dat het de mens-geworden Zoon van God Jezus in de uitspraken te doen is om onze mens-wording. Jezus is al mens geworden, nu wij nog. En hoe ziet dat eruit?

Gelukkig mensen die nederig van hart zijn.

Gelukkig mensen die treuren.

Gelukkig mensen die zachtmoedig zijn.

Gelukkig mensen die hongeren en dorsten naar de gerechtigheid.

Gelukkig mensen die barmhartig zijn.

Gelukkig mensen die zuiver van hart zijn.

Gelukkig mensen die vrede stichten.

Gelukkig mensen die vervolgd worden vanwege de gerechtigheid.

Let op: de Bergrede – die begint met deze acht gelukkigprijzingen –  gaat niet over hoge idealen die we als mensen moeten zien te bereiken. Want je kunt het er ook wat benauwd van krijgen: de lat ligt erg hoog. Maar dit gaat niet over wat wij moeten kunnen of bereiken.

Dit gaat over Gods transformerende initiatief waardoor onze levens veranderen, waardoor we uit de vicieuze cirkels losbreken waar we vaak in vastzitten. De vicieuze cirkels van hoogmoed en onaantastbaarheid, van hardheid en onrecht, van onvergevingsgezindheid en leugenachtigheid, van haat en strijd. Daaruit wil God ons door de Geest van zijn Jezus bevrijden. 

Hij heeft iets heel, iets ongedacht nieuws voor ons in petto! Een heel nieuwe manier van in het leven staan, een heel nieuwe manier van ons verhouden tot andere mensen, een heel nieuwe manier van ons verhouden tot Gods schepping.

4

Ik denk dat het belangrijk is om deze uitspraken van Jezus, die het hart vormen van de koninkrijks-bekering die Jezus voor ons in gedachten heeft, op twee manieren te lezen. Voordat ik dat uitleg, wil ik een citaat geven uit Laudato Si’ van Paus Franciscus.

“Als de uiterlijke woestijnen zich in de wereld vermenigvuldigen. omdat de innerlijke woestijnen zo uitgestrekt zijn geworden, vormt de ecologische crisis een oproep tot een diepgaande innerlijke bekering. (…) Deze ecologische bekering impliceert dat christenen alle gevolgen van de ontmoeting met Jezus in hun relatie met de hen omringende wereld tot bloei laten komen.”

Het gaat me vooral even om die innerlijke en uiterlijke woestijnen. Hoe het binnen in ons is, in onze ziel, wordt zichtbaar in hoe het in de wereld buiten ons toe gaat. Dus die tweeslag: van binnen en van buiten, innerlijk en uiterlijk, we zijn als mensen geroepen om naar binnen te keren en ons naar buiten te keren.

Ik introduceer nu twee woorden die ons helpen om daar meer oog voor te krijgen, en dan ben ik terug bij die twee manieren waarop we de gelukkigprijzingen volgens mij kunnen lezen. Namelijk: op een mystieke manier en op een politieke manier. 

Dat zijn twee woorden die ik in preken niet zo heel vaak gebruik (politiek nog minder dan mystiek). Maar het is tijd om dat wel te gaan doen.

Mystiek: dat gaat over het innerlijk geheim van het leven, over de binnenkant van geloven, over het mysterie van Gods aanwezigheid, van Gods onvoorstelbare nabijheid in ons hart.

Politiek: dat gaat niet allereerst over Haagse politiek of over politieke partijen, maar over het gegeven dat we geroepen zijn om samen te leven, om samen een maatschappij te vormen en op die maatschappij betrokken te zijn, om gezamenlijk keuzes te maken die ons allemaal beïnvloeden. 

Ik pas dat nu even toe op de eerste gelukkigprijzing. 

Gelukkig mensen die nederig van hart zijn.

Mystiek: nederigheid gaat over een diep innerlijk besef dat we deel uitmaken van iets dat veel groter is dan wij. Nederigheid betekent een besef dat we niet zonder God kunnen, de God die de Schepper is van het leven, ál het leven. Nederigheid gaat over een diep bewustzijn van kleinheid en staat haaks op hoogmoed en arrogantie die zo kenmerkend is voor hoe we als mensen met de schepping om zijn gegaan.

Politiek: nederigheid is een essentiële deugd voor een gezonde en rechtvaardige samenleving. Nederigheid betekent dat we ons nooit groter maken dan andere mensen en dat we altijd de menselijke waardigheid van de ander respecteren, ongeacht iemands maatschappelijke status, rijkdom of invloed. Nederigheid houdt ook in dat we klein genoeg durven te zijn om onze bescheiden plaats in te nemen binnen het geheel van de schepping, niet als heersers of rentmeesters, maar als dienaren en priesters, en dat we samen zoeken naar wat goed is voor de samenleving en voor de natuur.

5

Zo zou je alle acht gelukkigprijzingen kunnen lezen vanuit een mystiek en vanuit een politiek perspectief.

Maar voor dit moment concentreren we ons op de zevende gelukkigprijzing. En ik zou willen zeggen dat er in die ecologische bekering die nodig is een mystiek element en een politiek element zit. 

Gelukkig mensen die vrede stichten.

Eerst die mystiek. Die ecologische bekering betekent dat we naar binnen keren en ons afvragen: Hoe is het met onze ziel? Is er vrede en rust in ons binnenste? Of is daar chaos en hebberigheid en onrust omdat we steeds meer en steeds weer iets anders willen? Is er ontevredenheid en egoïsme en individualisme te vinden? 

Of is er een weg te vinden naar meer heelheid? Want daar gaat die vrede over. Het is sjalom: de heelheid, de eenheid, de verbondenheid van alles die we in de wereld alleen kunnen zien en creëren als we in ons binnenste die vrede leren kennen die alle verstand te boven gaat. 

Die mystieke lezing van ‘Gelukkig de vredestichters’ gaat erover of we contact hebben met ons hart en met welke waarden en verlangens daar leven. Vinden we daar iets van harmonie of is het er een woestijn? De verwoestijning van onze ziel leidt tot de verwoestijning van de samenleving en ook van de schepping.

Vrede stichten, letterlijk staat er: vrede maken, vrede creëren (‘peace-maker’ in het Engels). Vrede maken in ons hart, daar begint het mee.

Maar dan komen we ook bij dat politieke perspectief: hoe werkt zich dit uit in ons handelen, in ons gedrag, in hoe we ons verhouden tot andere mensen en tot de schepping? Zijn wij vredemakers? Zetten wij concrete stappen op de weg van de vrede in de samenleving, in onze persoonlijke relaties, in de kerk, in onze buurt, op ons werk – ja overal? 

6

En dat spits ik nu toe op klimaat en klimaatcrisis en klimaatrechtvaardigheid. Ik geloof dat onze inzet voor een beter klimaat een concrete vorm is van vrede stichten.

Ik roep hier niemand direct op om een klimaatactivist of zelfs een klimaatdrammer te worden. Wel zeg ik vandaag: we zijn allemaal geroepen om vredestichters te zijn, en daar zit ook een politieke kant aan. Als Jezus zegt: gelukkig de vredestichters, zegt Hij: de vrede die kenmerkend is voor het koninkrijk waar ik het altijd over heb, is de vrede die jij gaat stichten als je je laat raken door dat koninkrijk, dat visioen van een nieuwe wereld vol van Gods aanwezigheid en Gods vrede. Die vrede is er voor jou, maar is allereerst bestemd voor heel de schepping, heel de wereld. 

Want, lieve mensen, Jezus is niet gekomen om jou en mij uit deze wereld te redden en persoonlijke vrede te geven. Jezus is gekomen om deze wereld te redden – de schepping en alle levende wezens – en in dat reddingswerk mogen wij meedoen, als vredestichters. 

Dat is waar het om gaat in het koninkrijk van God. Dat koninkrijk van God is een vredesbeweging. Christen zijn betekent vandaag meer dan ooit: meedoen in de vredesbeweging van Jezus. Jezus is mens geworden om vrede te brengen. En wij zijn geroepen om mens te worden en vredestichters te zijn en om te zien waar het leven een chaos wordt en kapot gaat en daar op een reddende manier aanwezig te zijn. Het koninkrijk van God is een vredesbeweging.

6 

Ik eindig met een wat persoonlijke ontboezeming. Mijn eigen valkuil is om vooral bezig te zijn met die mystieke kant: het innerlijk, de stilte, de vrede die alle verstand te boven gaat en waarvoor je in je hart moet zijn. Lekker contemplatief.🙂

Maar ik zie steeds meer hoe contemplatie (mystiek) niet zonder actie (politiek) kan. Hoe de weg naar binnen een verbinding moet aangaan met de weg naar buiten. Ook in die ecologische bekering. 

Daarom ga ik op zondag 12 november meedoen met de Klimaatmars in Amsterdam. Daar is dan een landelijke mars voor klimaat en rechtvaardigheid. En ik denk dat het goed is om mee te lopen, om een stap te zetten uit mijn comfortzone van een veilige stoel in een studeerkamer thuis en ook van de veilige ruimte van de kerk en van onze kerkdiensten.

Een van de slogans van die klimaatmars in Amsterdam is: de crisis is nu. Dat wil ik aan den lijve ervaren, de urgentie daarvan, door samen met duizenden andere mensen in Amsterdam te zijn op zondag 12 november. Want de crisis is nu. En de oproep van Jezus is ook nu: word een vredestichter.

Dit is geen oproep aan jullie allemaal. Het is een persoonlijke invulling van die ecologische bekering zoals ik meen dat ik dat nu moet doen.

Voor ons allemaal geldt dat Jezus zegt: Gelukkig mensen die vrede stichten. Ben jij zo’n mens? Doe je mee in Gods vredesbeweging?

Samenvatting

  1. “Er bloeit een bloempje bij de weg, een klein en nietig madeliefje. Het verspreidt een beetje geur. Het heft zijn mooie gezichtje omhoog naar de zon.” Deze passage uit het Groot Vertelboek voor de Bijbelse geschiedenis van Anne de Vries heeft invloed gehad op het natuurliefhebber worden van Stefan Paas en Marianne Thieme. De passage voelt als een oproep op tot liefde voor Gods schepping. Die is nodig nu we de gebrokenheid van de schepping zien en de schade die mensen hebben aangericht.
  2. De klimaatcrisis is een onderwerp dat ook verdeeldheid kan brengen. Het doel is nu niet om de kerk deel te laten uitmaken van een klimaatbeweging, maar om een bijbels kader te bieden dat ons helpt om vanuit het evangelie naar actuele onderwerpen te kijken. De focus ligt op het koninkrijk van God en de verandering die het teweegbrengt in mensen. Het evangelie gaat over Jezus die mens is geworden en over ons die ook mens worden door het koninkrijk van God.
  3. De acht gelukkigprijzingen van Jezus laten zien hoe het koninkrijk van God en de bekering samenkomen. In deze uitspraken gaat het om onze menswording, omdat Jezus al mens is geworden. De Bergrede begint met deze acht uitspraken, die Gods transformerende initiatief laten zien. Ze breken de vicieuze cirkels van hoogmoed, onrecht, onvergevingsgezindheid, haat en strijd open. God wil ons bevrijden en heeft iets nieuws voor ons in petto: een nieuwe manier van leven en omgaan met anderen en de schepping.
  4. Het is belangrijk om de gelukkigprijzingen van Jezus op twee manieren te lezen: mystiek en politiek. Mystiek verwijst naar het innerlijke geheim van het leven, het mysterie van Gods aanwezigheid in ons hart. Politiek gaat over het samenleven en gezamenlijk keuzes maken die ons allemaal beïnvloeden. Bij “gelukkig mensen die nederig van hart zijn” betekent nederigheid mystiek gezien dat we ons bewust zijn van onze kleinheid en afhankelijkheid van God, en politiek gezien dat we anderen respecteren en onze plaats als dienaren binnen de schepping innemen.
  5. Ook het “Gelukkig mensen die vrede stichten” kan worden gelezen vanuit een mystiek en politiek perspectief. Mystiek gezien gaat het om vrede in ons binnenste, het vinden van heelheid en eenheid die alle verstand te boven gaat. Het vraagt om vrede in onze ziel en het koesteren van harmonieuze waarden en verlangens. Politiek gezien gaat het om concrete stappen zetten om vrede te creëren in onze relaties, samenleving en omgang met de schepping. Zijn we vredemakers in ons handelen en gedrag, op alle gebieden van ons leven?
  6. Onze inzet voor een beter klimaat is een vorm van vrede stichten en heeft een politieke dimensie. Jezus’ uitspraak “Gelukkig de vredestichters” gaat over het stichten van vrede in overeenstemming met het koninkrijk van God, een visioen van een wereld doordrenkt met Gods aanwezigheid en vrede. Jezus kwam niet om individuele vrede te brengen, maar om de wereld en de schepping te redden. Als christenen worden we uitgenodigd om deel te nemen aan deze vredesbeweging, om aanwezig te zijn waar het leven verstoord en beschadigd is. Het koninkrijk van God is een vredesbeweging. Het meelopen met een klimaatmars kan een stap op de weg van vrede (voor heel de schepping) zijn. Voor ons allemaal geldt dat Jezus zegt: Gelukkig mensen die vrede stichten. Ben jij zo’n mens? Doe je mee in Gods vredesbeweging?

Gespreksvragen

  1. Hoe staat het met jouw liefde voor de natuur en voor de schepping? Kun je daarin groeien? Hoe?
  2. Hoe kan de kerk actuele thema’s behandelen zonder kritiekloos mee te gaan met trends in de maatschappij, zoals benadrukt in de preek?
  3. Wat is voor jou de betekenis van de acht gelukkigprijzingen van Jezus’ en hoe kunnen ze worden toegepast in ons dagelijks leven en onze interacties met anderen?
  4. Wat kun jij met het onderscheid tussen een mystiek en een politiek perspectief als het gaat om de toepassing van de gelukkigprijzingen in je leven?
  5. Wat is de relatie tussen de innerlijke en uiterlijke woestijnen en hoe kunnen we ons bewust worden van deze dynamiek in ons eigen leven?
  6. Op welke manier is nederigheid zowel een mystieke als een politieke deugd? En hoe kan deze deugd worden toegepast in ons dagelijks leven?
  7. Wat impliceert het concept van vrede stichten vanuit een mystiek perspectief en hoe kunnen we deze vrede bereiken in onze persoonlijke relaties?
  8. Hoe kunnen we onze inzet voor een beter klimaat beschouwen als een vorm van vrede stichten? En op welke manier kunnen we als individuen bijdragen aan dit proces?
  9. Wat is de betekenis van de uitspraak “het koninkrijk van God is een vredesbeweging” en hoe kunnen we actief deelnemen aan deze beweging, zowel individueel als gezamenlijk?

Stellingen

  1. Het koninkrijk van God is een vredesbeweging! En wij zijn geroepen om daarin mee te doen!
  2. Het moet in de kerk niet alleen over mystiek maar ook over politiek gaan!