Stil, mijn ziel, wees stil: Les 9
9 Een verdieping van lectio divina
In deze les ronden we (in deze cursus) de bespreking van de lectio divina af. Er is meer te weten over en te oefenen met lectio divina! Maar dat is dan voor een andere keer. Op deze website is ook een oefenruimte ingericht waar je ook buiten de cursus om terecht kunt om te oefenen met lectio divina.
9.1 Een cirkel
Tot nu toe heb ik over vier stappen gesproken die samen het proces van de lectio divina vormen. Ik gaf ook al aan dat de stappen door elkaar heen kunnen lopen. Nu wil ik daaraan toevoegen dat je de stappen misschien het beste kunt zien als een cirkel waar je doorheen gaat. Zie deze afbeelding:
De lectio divina is een manier van omgaan met de bijbel waarbij je je steeds beweegt binnen deze cirkel die je ook meerdere keren kunt doorlopen. Je kunt ook een stap overslaan soms, of een stap terugdoen.
In het midden van de cirkel staan twee latijnse uitdrukkingen die samen aangeven wat de kern vorm van de lectio divina. ‘Sacra scriptura’ betekent: heilige Schrift. ‘Spiritus sanctus’ betekent heilige Geest. Het gaat in lectio divina altijd om Woord en Geest, om Geest en Woord!
Je ziet ook vier nieuwe woorden staan. Die licht ik nu verder toe.
9.2 Aanvechting en stilte
Ik begin mijn toelichting bij het begrip tentatio. Want daar begon de zoektocht naar een bepaalde verdieping die volgens mij nodig was als het gaat om de lectio divina. Het woord contemplatio kan namelijk de suggestie wekken dat de lectio divina altijd een prachtige, vreugdevolle en rustgevende leeservaring biedt. Maar dat is niet zo. Op dat spoor werd ik gezet door een drieslag van Maarten Luther. Hij geeft ergens een antwoord op de vraag waaraan je een goede theoloog of een goede christen kunt herkennen. Dit is zijn antwoord: oratio (gebed), meditatio (overdenking), tentatio (aanvechting).
Als je deze drieslag vergelijkt met de vierslag van de lectio divina, dan zie je dat de lectio ontbreekt (die was voor Luther blijkbaar zo vanzelfsprekend dat je die niet apart hoefde te noemen) en dat op de plaats van de contemplatio de tentatio is gekomen. Luther lijkt daarmee te willen zeggen: de woorden van God geven je niet (altijd) een ervaring van vreugde, dankbaarheid en verwondering maar leiden je vaak in de aanvechting: Gods woorden spreken je tegen, Gods woorden zijn soms scherp, Gods woorden staan dikwijls haaks op ons leven en vragen om bekering. Ik kies er zelf voor om niet te zeggen dat het óf contemplatio óf tentatio is: beide ervaringen hebben hun legitieme plek in de omgang met Gods woorden. Ze zijn complementair aan elkaar, hebben elkaar nodig en vullen elkaar aan.
Toen ik eenmaal bij contemplatio als aanvullend begrip tentatio had gevonden, ging ik ook op zoek naar aanvullende woorden voor de andere drie begrippen. Bij lectio vond ik silentio. Bij meditatio vond ik collatio. Bij oratio vond ik incarnatio. (Ik kan me overigens voorstellen dat het je een beetje duizelt van de latijnse woorden. Toch kies ik ervoor de latijnse termen te gebruiken om daarmee ook iets te laten proeven van het klassieke en beproefde van deze benadering: met de beoefening van de lectio divina plaatsen we ons in een eeuwenoude traditie. De kerk van de toekomst heeft wortels in het verleden nodig.)
9.3 Silentio, collatio en incarnatio
Naast het begrip lectio staat nu de silentio, dat stilte betekent. Lectio betekent: er zijn woorden die ons bezighouden in de lectio divina. Silentio wil zeggen: er is rondom die woorden ook echt stilte nodig om ze goed te kunnen horen.
Naast het begip meditatio heb ik nu collatio geplaatst. Meditatio gaat over: in je eentje de woorden van de tekst op je in laten werken en overdenken. Collatio zou je kunnen vertalen met: samen hardop mediteren. Dat woord werd gebruikt in de geestelijke vernieuwingsbeweging van de moderne devotie uit de veertiende eeuw om bijeenkomsten aan te duiden waar een kleine groep mensen samen luisterden naar Gods woord en daarover in geloofsgesprek gingen. Collatio is dus heel iets anders dan een discussie of een bespreking. Collatio gaat over het kwetsbaar en vanuit het hart spreken over en zoeken naar wat Gods Geest wil zeggen en doen in onze levens. Wat daarin persoonlijk wordt geleerd en ervaren, wordt met anderen gedeeld om zo samen de wijsheid van God te ontdekken.
En naast het begrip oratio staat nu incarnatio. De oratio als het gebed heeft als aanvulling nodig dat je als mens ook in actie komt. Hier klinkt op de achtergrond de bekende monastieke tweeslag ‘ora et labora’ mee: bid én werk. Voor het aspect van het werken kies ik hier een wat ander begrip, namelijk dat van de incarnatio. Dat betekent letterlijk vleeswording (dat is: menswording) en het gaat over Jezus Christus die mens werd tussen de mensen (zie: Johannes 1:14). Met het begrip incarnatio maak ik duidelijk dat het de bedoeling is van het lezend en biddend bezig zijn met de woorden van God dat die woorden omgezet worden in daden. Lectio divina gaat niet over het najagen van mooie momenten met Gods woord maar over het verlangen om gevormd te worden door dat woord van God tot een mens die in houding, daden en woorden steeds meer op Jezus gaat lijken. En dat komt tot uitdrukking in ons dagelijkse leven, onze dagelijkse ontmoetingen en onze dagelijkse bezigheden. Daar, in dat alledaagse leven, mogen we steeds meer mens naar Gods beeld worden.
Reflectievragen
Neem nu wat tijd om deze vragen te beantwoorden:
- Welke aspecten van bovenstaande verdieping van de lectio divina helpen je om nog beter zicht te krijgen op wat lectio divina nu precies is?
- Welke ervaringen heb jij met aanvechtingen en strijd als het gaat om je oefenen met de lectio divina?
Oefening
Ik nodig je uit om je lectio divina deze keer te laten gaan over Johannes 15:16:
Jullie hebben niet mij uitgekozen,
maar ik jullie,
en ik heb jullie opgedragen
om op weg te gaan
en vrucht te dragen,
blijvende vrucht.
Je kunt dit bijbelvers ook beluisteren:
Gebruik als je dat prettig vindt een stilte-audio:
4 minuten | 8 minuten | 15 minuten | 20 minuten
Voorafgaand aan de lectio divina zou je kunnen luisteren naar dit lied van Sela: ‘Het Woord brengt goede vruchten voort’. Een lied dat gaat over de vrucht die we dragen als we luisteren naar het Woord van God.
Luister naar ‘Het Woord brengt goede vruchten voort’:
Inspirerend citaat
Een kort citaat deze keer weer, over gebed in het algemeen. Tim Keller schreef in zijn boek over ‘Bidden. Vertrouwelijke omgang met de ontzagwekkende God’ het volgende:
Het gebed is de enige weg waarlangs je tot echte zelfkennis komt. Het is ook de belangrijkste weg waarlangs we diepgaande verandering ervaren – het aanbrengen van een andere ordening in de dingen die we liefhebben. Door middel van gebed geeft God ons ontzettend veel van de onvoorstelbare dingen die hij voor ons in petto heeft.
Verdieping
Vandaag twee links naar meer materiaal om te bekijken en te bestuderen.
- In het lectio divina-boek ‘Kijken en luisteren naar Jezus’ dat in februari 2020 verscheen, schreef ik een inleiding over lectio divina. Hier kun je die lezen: ‘Ik kijk hem aan en hij kijkt mij aan’.
- Je kunt lectio divina ook als groep beoefenen, En ook door de vier stappen afzonderlijk na elkaar te zetten. Een handreiking daarvoor vind je hier: Handleiding gezamenlijke lectio divina.
Tenslotte
In de volgende les starten we met de tweede contemplatieve praktijk die centraal staat in deze cursus: het Jezusgebed. De lessen 10-15 zullen daar aan gewijd zijn. In les 10 maak je ook kennis met: de Jezusruimte.