2.10 Monastieke inspiratie

Eigenlijk ben ik al jaren geboeid door het monastieke leven en de monastieke spiritualiteit. Ik associeer die spiritualiteit met stilte, rust en verdieping, met ritme, ruimte en regelmaat, met contemplatie, meditatie en gebed. Het monastieke doet me ook denken aan gewijde ruimtes: prachtige oude gebouwen die ergens in de stilte staan en een en al uitnodiging zijn om binnen te gaan en tot jezelf en tot God te komen. Hoewel, zoals er een popupkerk bestaat, is er ook zoiets als een popupklooster: een plek zomaar ergens op straat of in een café, waar bijvoorbeeld een monnik uit een klooster contact maakt met mensen die belangstelling hebben voor een monastiek gesprek over de dingen die er echt toe doen.

Inspiratiedag

In het jaar dat we in de Plantagekerk in Zwolle aan de slag gingen met het thema van deze cursus, vond er in diezelfde stad ook een monastieke inspiratiedag plaats (op 18 februari 2016). Thema van die dag was: ‘Monastiek: anders missionair!?’ Tijdens die dag verkenden we met ruim honderd deelnemers wat de betekenis is van het ontluikende monastieke verlangen voor kerk zijn in een missionaire tijd. Het ging om het elkaar scherpen en aanmoedigen om de herontdekking van monastieke levenswijze als geloofsgemeenschap verder uit te diepen. Dat gebeurde vooral met het oog op de vraag hoe we als missionaire gemeenschap in onze samenleving boodschappers kunnen zijn van het evangelie van het koninkrijk van God. Het was een boeiende dag die mijn eigen monastieke verlangen ook weer aanwakkerde.

Kaarsen

Mijn eigen concrete ervaring met kloosters is overigens vrij beperkt. Toen ik net predikant was (1998) en in Heemskerk woonde, heb ik het klooster in Egmond een keer opgebeld. ‘Mag ik eens een ochtend bij u doorbrengen voor studie en bezinning?’ De vraag werd voor mijn gevoel niet helemaal goed begrepen. Toen ik er op de afgesproken maandagmorgen kwam, kreeg ik een ruimte toegewezen vlak bij de leveranciersingang. Daar werd, voor mij woordelijk verstaanbaar, een half uur lang op luide toon een gesprek gevoerd door twee mannen. En ik werd tot twee keer toe gestoord door een medwerker van het klooster die iets uit een kast moest pakken in de ruimte die mij was toebedeeld. Kaarsen geloof ik.

Persoonlijke les

Die ochtend was mijn persoonlijke les: voor stilte hoef je niet per se in een klooster te zijn. Stilte zit meer van binnen. Stilte moet je zoeken in de cel van je hart. Jaren later mocht ik op uitnodiging van de broeders van Abdij Koningshoeven een etmaal bij hen doorbrengen en twee conferenties met hen houden. Ze lazen mijn boeken met plezier, had een van de broeders me gemaild, en ze wilden me graag horen over het thema van mijn boek ‘Leven in verbondenheid. De kracht van het kennen van Christus’. Dat waseen prachtig etmaal waarin ik van heel dichtbij het kloosterleven mee beleefde. Heel veel meer ervaring heb ik niet. Wel ben ik al jarenlang bezig met de bij uitstek monastieke manier van Bijbellezen die lectio divina wordt genoemd: het biddend lezen van de Schrift, verlangend naar een ontmoeting met de Heer (daarover in het volgende deel veel meer als ik de praktijk van samen lezen verder uitwerk).

Monastique

Het woord ‘monastiek’ komt van het Franse ‘monastique’ en ook van het Latijnse ‘monasticus’ en het Griekse ‘monastikos’, dat te maken heeft met ‘monazein’: alleen leven. De meest directe vertaling van ‘monastiek’ is: ‘het kloosterleven betreffende’. Monastiek heeft dus te maken met leven, eenvoud, verlangen, stil worden, de Heer ontmoeten, gemeenschap. En ook met waarden als gastvrijheid, aandachtigheid, verbondenheid en eenzaamheid. Allemaal zaken waar steeds meer mensen in een overvolle, drukke, onveilige, onverbonden en individualistische samenleving naar verlangen. Maar waar vind je het? Ja, in het klooster. Maar dus ook niet, want het spreekt niet vanzelf dat je het daar vindt. Zou je het ook in de kerk kunnen vinden? Zou het? In die overvolle, drukke, uitbundige events die kerkdiensten steeds vaker lijken te zijn? Het lijkt er soms op dat er nergens zoveel gepraat en gelawaaid wordt als in kerkdiensten. Waar is de stilte gebleven?

De kloosterkaart spelen

En toch lijkt het erop dat een kerk die betekenisvol wil zijn voor mensen – kerkganger of niet, gelovig of niet – misschien wel vooral de kloosterkaart moet spelen (de uitdrukking is van Stefan Paas). Dan gaat het om een manier van kerk zijn waarin monastieke waarden en praktijken een grote rol spelen. Misschien kun je zelfs zeggen: monastiek is het nieuwe missionair. Want dat missionair kerk zijn, dat proberen om door allerlei inspirerende activiteiten en events mensen te werven voor Jezus, dat lijkt de laatste decennia toch niet zo heel erg goed gelukt te zijn. We zijn er met zijn allen zelfs een beetje moe van geworden. Missionair zijn lijkt haast een synoniem voor overactief zijn.

Drie pijlers

In mijn zoeken naar monastieke inspiratie heb ik ook de auteur Benoît Stadaert leren kennen. Allereerst via zijn boek ‘De Jezusruimte’. Dat vind ik een prachtig beeld voor christen zijn en kerk zijn: dat je je bevindt in de Jezusruimte. De ruimte die gekleurd wordt door de genadige aanwezigheid van de Heer. Later maakt ik ook kennis met zijn boek ‘De drie pijlers van de wereld’. Hierin biedt hij een visie op het weinig noodzakelijke als het gaat om christen zijn en kerk zijn. Deze eerste zinnen zetten me dan meteen op scherp: ‘De toekomst daagt ons uit om met het weinige, echt noodzakelijke verder te trekken. Wat is dan inderdaad wezenlijk, en wat bijkomstig? Wat mogen we in geen geval veronachtzamen? Wat verdient absolute prioriteit? Hoe opnieuw te beginnen? Op welke basis, met welk stramien, rond welke kern, volgens welke grondgrammatica?’

Benoît Standaert neemt zijn uitgangspunt in een vaderspreuk van Simeon de rechtvaardige, een wijze hogepriester (rond 200 voor Christus). Het gaat om deze spreuk:

‘De wereld staat op drie pijlers:
– de studie van de Torah
– de cultus (de avodah)
– de werken van barmhartigheid (de gemiloet hassadim).’

Deze spreuk, zo laat Standaert zien, levert een fundamentele drieslag op die essentieel is voor het leven met God. In de eerste plaats staat de studie van de Torah voor alles wat inzicht, wijsheid, helderheid van geest betekent. Door studie leert men in alle breedte en diepte een kwestie doorgronden. In de tweede plaats is er de avodah of dienst die gaat over de cultus, het gebed, de vroomheid in al haar vormen. En in de derde plaats zijn er de werken van barmhartigheid: deze roepen de wereld van de daad op, het concrete engagement, de inzet voor de anderen.

Standaert licht dit nog nader toe met een schema waarin hij de drie dimensies nader typeert. Uit dat schema laat ik hieronder overigens twee kolommen weg en ik voeg er zelf een kolom aan toe, de laatste met de ‘monastieke insteek’.

PijlerGodsbeeldBelangrijkste relatieMonastieke insteek
Studie van de TorahImmanentie: ‘God in alles’Tot zichzelf en de kosmosLege: lezen
Avodah, cultus, gebedTranscendentie: ‘God boven allen’Tot GodOra: bidden
Werken van barmhartigheidSolidariteit: ‘God met allen’Tot de anderLabora: werken

Ik licht dit schema nu niet verder toe, maar vestig alleen de aandacht op het gegeven dat de drieslag die opkomt uit de spreuk van Simeon de Rechtvaardige, leidt tot een monastieke drieslag, namelijk die van ‘lege, ora et labora’. Deze drieslag is op haar beurt weer fundamenteel voor de monastieke spiritualiteit die ik ook als inspiratiebron wil gebruiken voor de benadering waar ik in dit boek over anders kerk zijn voor kies. Dat komt in de volgende modules van deze cursus verder aan de aarde.

Voor nu hoop ik dat ik iets heb kunnen laten zien van het belang dat ook een monastieke insteek kan hebben als inspiratiebron vor kerk zijn vandaag.


Reflectievragen

  1. Wat zijn jouw associaties en gedachten bij het klooster en bij monastieke spiritualiteit? Wat spreekt je aan? Wat vind je vreemd?
  2. Hoe zou jouw kerk of geloofsgemeenschap ‘de kloosterkaart’ kunnen spelen?
  3. Wat spreekt je aan in het verhaal over de drie pijlers waarop de wereld staat?

Extra materiaal

1.

Een wat uitgebreidere weergave van het bovenstaande vind je in onderstaande drie blogposts: