Ruim 2000 deelnemers waren actief betrokken bij een online cursus over stilte en contemplatie die ik gaf tussen Pasen en Pinksteren in coronatijd. Ik leerde nieuwe vaardigheden: mails versturen naar grote groepen via Mailchimp, webinars geven, Youtubefilmpje opnemen en delen, een complete cursus in elkaar zetten, met Google formulieren input ophalen bij de deelnemers (en vervolgens ook verwerken in volgende lessen), concrete oefeningen formuleren en mensen vriendelijk aansporen die ook daadwerkelijk te doen enzovoort.

En wat leverde dat op? Dat heel veel deelnemers teruggaven dat ze erg veel hadden geleerd, dat er echt dingen veranderd waren in hun (gebeds)leven en dat ze verbondenheid hadden ervaren met mij als cursusleider en met andere deelnemers ook al was alles online.

De stilte leren

Als je wat meer over deze cursus en het geven ervan wilt horen, kun je luisteren naar deze podcast, gemaakt door Klaas Quist:

Wat heb ik geleerd?

Toen ik mezelf hoorde zeggen:

‘Het effect van de online cursus die ik heb gegeven is misschien wel groter dan alle preken die ik heb gehouden’

kwam er ook een bezinningsproces op gang rond de vraag: hoe kan ik al die nieuwe vaardigheden, die zo effectief en vruchtbaar bleken te zijn in een online cursus, doorvertalen naar het preken?

Preken is tot nu toe voor mij altijd geweest: ik bereid een preek voor die ik op zondagmorgen houd in de kerkdienst (de gemeente wordt geacht daar dan naar te luisteren en er wat aan te hebben) en als extra toevoeging kwam er van mijn kant ook (bijna) altijd een handout als pdf online beschikbaar met een preeksamenvatting en gespreksvragen voor persoonlijk gebruik of in kleine groepen. En ik plaatste de preek ook online als audiobestand zodat je als je dat wilde de preek kon terugluisteren.

Geen kwaad woord over de bovenstaande werkwijze. Maar ik zie nu, als ik het vergelijk met de aanpak rond de online cursus (die alleen maar kon ontstaan omdat ik er door coronamaatregelen min of meer toe gedwongen werd), dat ik maar heel erg weinig middelen en momenten inzette om mensen te helpen om de boodschap van de preek te laten landen in hun leven. Er was ook weinig gezamenlijkheid rond de preken.

Laat ik nu proberen in zeven trefwoorden samen te vatten wat ik leerde van het geven van de online cursus in de hoop dat dat door te vertalen is naar hoe je bezig kunt zijn met preken.

  1. Mix van leermiddelen: hoe mooi was het om op allerlei verschillende manieren inhouden en vormen aan te bieden die de deelnemers verder helpen in hun eigen leerproces. Zeven weken lang. Want er is echt tijd nodig om iets te laten landen in je leven. Die twintig minuten op zondagmorgen is echt heel weinig: te kort, te eenzijdig, te eenrichtingsverkeer.
  2. Interactie en participatie: hoe mooi was het om tijdens een webinar veel te vertellen en ook reacties te krijgen via de chatbox en vragen te kunnen beantwoorden die eerder via een Google formulier bij me waren binnen gekomen. Wat kwam er ook veel feedback (gevraagd en ongevraagd) die echt behulpzaam was bij het verder brengen van de cursus (learning by doing).
  3. Tijd- en plaatsonafhankelijkheid: hoe mooi was het dat alle deelnemers op eigen tijd en plaats (soms ook in groepjes, soms ook als stel, meestal individueel) met hun leerproces bezig konden zijn
  4. Praktische oefeningen: hoe mooi was het om te merken dat een gezonde verbinding tussen onderwijs (hoofd), ontmoeting (hart) en oefening (handen) erg tot haar recht kwam tijdens deze cursus. En dat vooral het doen van de aangereikte praktische oefeningen een enorme bijdrage leverde aan het leerproces.
  5. Gemotiveerd publiek: hoe mooi was het om met een ongelooflijk gemotiveerd publiek samen te werken. Wat een leergierigheid. Wat een verlangen om nieuwe stappen te zetten op de weg van het gebed. Dat werkte heel inspirerend. Terwijl in de kerkelijke praktijk en in het zondagse samenzijn van de ene lokale kerk er zoveel uiteenlopende en tegengestelde verwachtingen zijn die het leerproces kunnen lamleggen. De veelkleurigheid van een lokale kerk is niet alleen maar een zegen.
  6. Eigen waarde van online: hoe mooi was het om te ontdekken dat er online echte contacten ontstaan (ik kreeg heel wat mails met ook pastorale vragen; ook waren er enkele telefonische contacten). Samen stil zijn tijdens een webinar bleek heel verbindend te zijn. Online is niet tweede keus! Dat onderstreep ik graag even. Online is niet tweede keus. Online heeft heel eigen mogelijkheden die er offline niet zijn. Bijvoorbeeld: veel mensen voelen zich in kerkdiensten overprikkeld, wat ten koste gaat van de aandacht voor bijvoorbeeld de preek. Luisteren kan heel moeilijk zijn in de kerkdienst. Dat valt online weg: je kunt thuis in alle rust luisteren naar een verhaal tijdens een webinar. Online biedt ook veel meer mogelijkheden tot interactie dan een offline kerkdienst. Voor de helderheid, om te spreken met Arjan Zantingh: het gaat om en-en. Maar dat betekent wat mij betreft in de context van dit onderwerp nu vooral even: ontdekken wat de eigen waarde van online is.
  7. Verlangen naar Woord en stilte: hoe mooi was het om te ontdekken hoeveel verlangen er is naar stilte en naar het Woord in de stilte. Daarin zitten we ook bij de kern van waar het in kerkdiensten en preken altijd al om is gegaan: tijd, rust, stilte nemen om Gods Woord te horen en tot ons door te laten dringen, vertrouwend op de krachtige en inspirerende werking van de heilige Geest die daar volop bij betrokken is.

Kanttekeningen

Ik ben dus eigenlijk heel enthousiast ben over online mogelijkheden (en het zal duidelijk zijn dat ik niet doel op het zonder meer verplaatsen van de offline fysieke kerkdienst naar een online format). En dat ik veel kansen zie om die mogelijkheden te benutten als het gaat om preken, of liever breder geformuleerd: het communiceren van het evangelie van Jezus Christus. Of in de woorden van Handelingen 2:42 in de Bijbel in Gewone Taal: als het gaat om het uitleggen wie Jezus is.

Ik plaats meteen zelf ook een paar kanttekeningen.

  1. Is preken niet veel meer dan een leerproces? Want daar gaat het in zo’n online cursus toch om: onderwijs en leren? Klopt. Ik ben me daarvan bewust. Je kunt de zondagse preek in de gemeente niet eenzijdig onderbrengen onder het kopje ‘onderwijs’. Preken is: verkondigen, vermanen, vertroosten, uitleggen, aanspreken, aanbidden, bemoedigen en nog veel meer. Dus je zult moeten kijken of je niet alleen het onderwijzende maar ook de vertroostende en vermanende en verkondigende aspecten van de prediking kunt versterken op online manieren.
  2. Past dit niet vooral bij mij? Leg ik hiermee niet een juk op de schouders van predikant die andere gaven hebben? Ik ben denk ik, in termen van Efeziërs 4 (apostelen, profeten, evangelieverkondigers, herders en leraren) primair een ‘leraar’. Maar wacht even, is niet elke gemeentepredikant primair dat? En is het dus eigenlijk niet heel voor de hand liggend dat juist daarom het van wezenlijk belang voor elke predikant is om nieuwe dingen te leren als het hierom gaat, dingen waar de huidige tijd om vraagt?
  3. Het is waar: zo’n online cursus wordt gegeven aan mensen die zich daarvoor speciaal hebben opgegeven en die dus een intrinsieke motivatie hebben. Diezelfde intrinsieke motivatie – dat weet iedereen die lid is van een kerk – kun je niet bij elke kerkganger veronderstellen, wat de preek-situatie gecompliceerder maakt dan de cursus-situatie.

Ik heb niet overal een antwoord op. Ik heb ook niet de ambitie nu om een nieuw totaalconcept op te zetten rond kerkdiensten en preken. Ik ben bezig om te kijken wat ik anders kan doen als het gaat om preken, uitgedaagd door de heel nieuwe situatie die is ontstaan doordat corona onder ons is en ‘gewone’ kerkdiensten niet door konden en kunnen gaan.

Anders

Wat kan ík anders doen? Dat is mijn vraag. Ik schrijf daar hier over zonder te zeggen dat jij (of jouw predikant) het dus ook anders moet doen, op dezelfde manier als ik.

In een volgende blog kom ik uit bij de 360preek, geïnspireerd door 360kerk. Als je al wat meer over 360kerk wilt lezen, kun je hier terecht: 360kerk – met het Woord op weg.