Verlangen naar het goede leven 1.3
1.3 Kerk zijn in een drieslag
In deze derde inleidende les, wil ik alvast iets meer zeggen over de drievoudige kern van kerk zijn waar ik in deze cursus voor pleit.
Daarbij moet ik terugdenken aan een studiedag over discipelschap die werd gehouden op 16 april 2015. Het was een theologische studiedag: een dag dus waarop vanuit het perspectief van de theologie werd gekeken naar het verschijnsel discipelschap (dit thema komt verderop in de cursus nog terug).
Daar kun je mee toe!
Op die dag werd ik getroffen door een zin van theoloog Bert de Leede die de opening verzorgde. Hij sprak over Johannes 15:14-15 waar Jezus zijn discipelen geen slaven, maar vrienden noemt. Maar ik werd speciaal geraakt toen De Leede deze zin uitsprak: ‘Woord en sacramenten, daar kun je mee toe!’ Dat is overigens een niet erg opzienbarende uitspraak. Maar toch vielen er voor mij op dat moment dingen op hun plaats. Ik was al bezig met het nadenken over samen lezen, samen delen en samen eten als praktijken die hun wortels hebben in het woord (lezen) en de beide sacramenten namelijk de doop (samen delen) en het avondmaal (samen eten).
Ruim een jaar na de conferentie verscheen het boek ‘Discipelschap. Een theologische peiling’. Het bevat de lezingen die toen gehouden zijn, en enkele reflecties en toepassingen die het gesprek over discipelschap verder brengen. Toen ik het boek open deed om erin te gaan lezen, werd ik verrast omdat ik al op de tweede bladzijde mijn naam tegenkwam. Ik had namelijk kort na de dag van de conferentie een terugblik geschreven waarin ik wat kritisch was over wat er allemaal te berde was gebracht. Kern van die kritiek was: het was allemaal zo theologisch en had naar mijn indruk te weinig raakvlakken met de dagelijkse praktijk van mensen die graag als discipel van Jezus willen leven.
Theologie en praktijk
Die indruk wordt wat mij betreft bevestigd in het (overigens zeer lezenswaardige) boek dat er nu is over discipelschap in theologisch perspectief. Bert de Leede schrijft er een prachtig verhaal in onder de titel ‘Geboren uit water en Geest – leven op brood en wijn: discipelschap, doop, avondmaal’. Hij voert daarin een krachtig pleidooi om doop en avondmaal te herwaarderen als buitengewoon krachtige, door God gegeven middelen die ons voeden en vormen voor een leven van discipelschap. Daar ben ik het ook van harte mee eens. En toch blijft het verhaal van De Leede naar mijn smaak veel te veel opgesloten binnen de muren van de kerk met haar kerkdienst op zondagmorgen. De focus is zeer sterk gericht op de liturgie. De verandervoorstellen die Bert de Leede biedt betreffen ook voor het overgrote deel ideeën om de liturgische praktijken van doop en avondmaal op een vernieuwende manier in te vullen.
Wat dat betreft zet de eerste zin van het betreffende hoofdstuk ook al de toon: ‘De kerk met haar liturgie is onmisbaar voor geloof en leven van de gelovigen.’ Die insteek bij kerk en liturgie is op zich niet per se verkeerd. Maar als kerk uiteindelijk toch betekent de zondagse kerkdienst, en als liturgie uiteindelijk toch gaat over de zondagse liturgie, dan gaat er naar mijn idee toch echt iets mis.
Liturgie en alledaagse leven
Voor de helderheid: ik geloof heel sterk in de zondagse samenkomsten van de geloofsgemeenschap. Ik wijd er zelfs een groot deel van mijn leven als predikant aan. Maar ik heb in de loop van de jaren ook ontdekt dat voor de vorming van discipelen en voor het leren kennen en ervaren van het goede leven veel meer nodig is dan die zondagse samenkomst. Het leven zelf, het leven van alledag moet veel meer in beeld komen als de plek waar we (kunnen) worden gevormd in ons christen zijn. Ik wil dat tot uitdrukking brengen door duidelijk onderscheid te maken tussen (zondagse) liturgie enerzijds en (dagelijks) leven anderzijds.
Ja, ik geloof in de kracht van woord en sacramenten, maar niet als deze opgesloten blijven binnen de kerkdienst. Juist vanuit deze drie fundamentele liturgische praktijken moeten er lijnen gaan lopen naar het dagelijkse leven. Nog iets preciezer: wat zou het mooi zijn als er een proces op gang komt waarin de de praktijken van de liturgie van de zondag en de praktijken van het leven van elke dag elkaar daadwerkelijk gaan beïnvloeden en bevruchten. Het volgende schema brengt dat in beeld:
| Liturgie | < > | Leven |
| Woord | < > | Samen lezen |
| Doop | < > | Samen delen |
| Avondmaal | < > | Samen eten |
De benadering die ik in deze cursus kies is dus enerzijds een verzet tegen die eenzijdige focus op de zondagse kerkdiensten van de christelijke gemeente alsof daar in zo’n vijf kwartier (want langer mag het vaak niet duren) kan gebeuren wat we in de rest van de week laten liggen (als ik het even scherp mag formuleren). Anderzijds blijf ik wel geloven in de kracht van de zondage liturgische praktijken, als ze maar worden ingebed in een veel bredere levenspraktijk.
In een toelichting bij het het inspiratiedocument dat we in de Plantagekerk gebruikten stond daarover dit te lezen:
‘Het spreken over de drieslag samen lezen, samen delen, samen eten heeft als doel om liturgie en leven met elkaar te verbinden. Zonder meer spreken over Woord, Doop en Avondmaal zou kunnen betekenen dat de directe associaties primair en misschien zelfs uitsluitend liturgisch zouden zijn: Woord, Doop en Avondmaal hebben immers hun plaats in de zondagse samenkomst van de gemeente.
De (werk)woorden lezen, delen en eten zijn echter veel dynamischer en alledaagser en helpen om deze drie praktijken ook heel snel terug te vinden in het dagelijkse leven. Wat zijn er veel momenten waarop we (samen) lezen, (samen) delen of (samen) eten. Het is de bedoeling van deze alledaagse drieslag dat er op een steeds bewustere manier een verband wordt gelegd tussen de alledaagse praktijken van lezen, delen en eten aan de ene kant en de zondagse praktijken van samen lezen (Gods woord open doen en luisteren naar een preek), samen delen (de doop vieren als de inwijding in de geloofsgemeenschap waar we samen delen in het heil van Christus) en samen eten (de maaltijd van de Heer vieren om gevoed te worden met het eeuwige leven).
Dit zal na verloop van tijd leiden tot een andere kijk op en beleving van deze zondagse praktijken, die veel dichter bij het dagelijkse leven blijken te staan dan gedacht. En andersom: het alledaagse lezen, delen en eten en de ervaringen die we daarin opdoen zullen ongedachte verbindingen aangaan met de liturgische praktijken van Woord, doop en maaltijd.’
Hoofd, hart, handen
Op deze plek wil ik nog een extra dimensie toevoegen als het gaat om de betekenisgeving aan de drievoudige kern. In het nuvolgende schema plaats ik ook de drieslag mentaal (hoofd), emotioneel (hart) en fysiek (handen). Het verhaal komt er dan zo uit te zien:
| Samen lezen | Samen delen | Samen eten |
| de preek | de doop | de maaltijd |
| mentaal | emotioneel | fysiek |
| hoofd | hart | handen |
| lege (lees) | ora (bid) | labora (werk) |
Met dit schema bedoel ik niet te suggereren dat bij bijvoorbeeld het samen lezen de emotionele dimensie ontbreekt, of dat de fysieke dimensie bij samen delen geen plek kan krijgen of dat samen eten altijd onnadenkend gebeurt. Wat ik wel bedoel is dat de drieslag van praktijken ook nog gecombineerd kan worden met de drieslag mentaal, emotioneel, fysiek die een poging is om het hele mens zijn in beeld te brengen. Als ik dus stel dat samen lezen, samen delen en samen eten de kernpraktijken van kerkelijk en christelijk leven zijn, probeer ik ook voorzichtig (zonder het verhaal dicht te timmeren) te suggereren dat het samen lezen vooral recht doet aan de mentale dimensie van ons mens zijn, het samen delen aan de emotionele dimensie van ons mens zijn en het samen eten aan de fysieke dimensie van ons mens zijn.
Verder
In de modules 3-5 wordt dit allemaal uitgewerkt. Maar we gaan eerste verder met de tweede module waarin nog meer inspirerende achtergronden aan de orde komen
P.S. Ik kan me voorstellen dat je deze les als ‘zware kost’ ervaart. Wees dan getroost: de rest van cursus is minder zwaar dan deze ene les.😃
Extra materiaal
1.
Als je wilt kun je hier luisteren naar een preek die ik hield in een middagdienst op 6 september 2015. In die preek gaf ik voor de gemeente een inleiding op de thematiek van Verlangen naar het goede leven en de drieslag ‘Samen lezen, samen delen, samen eten.’
2.
Over het boek ‘Verlangen naar het goede leven’ verschenen ook enkele recensies. Via onderstaande link kun je de recensie lezen van Dom Bernardus, destijds abt van het klooster Koningshoeven bij Tilburg.
Dom Bernardus: Leonard Cohen en Jos Douma
