Direct naar reflectievragen, oefeningen, deel-formulier en extra

Inleiding

Wat is spiritualiteit? Hoe kun je spiritueel leven? Over die vragen gaat deze cursus (die teruggaat op een boekje dat ik in 2009 schreef).

Het is een persoonlijk verhaal dat ik vertel. De voorbije jaren heb ik veel geleerd rond spiritualiteit. Maar er valt ook nog veel meer te leren. Wat ik schrijf is dus ook een soort momentopname: hier bevind ik mij momenteel als het gaat om spiritualiteit als manier van leven.

Ik vermoed dat ik in wat ik schrijf en deel herkenbaar zal zijn als een christen uit de protestantse traditie. Specifiek gereformeerd is het denk ik niet, hoewel ik met liefde deel uitmaak van de gereformeerde traditie en ook met vreugde predikant ben in een gereformeerde kerk.

Oecumene van de spiritualiteit

Maar als het over spiritualiteit gaat, heb ik steeds meer het gevoel dat het niet zo heel relevant is in welke kerkelijke stroming je je thuis voelt. Want het gaat niet om een kerkelijke traditie maar om het evangelie van Christus dat geleefd wil worden in het leven van elke dag en in verbinding met andere mensen die Jezus volgen. Ik zou willen dat ik met wat ik hier schrijf en met deze cursus een bijdrage lever aan de ‘oecumene van de spiritualiteit’ (een variatie op ‘de oecumene van het hart’).

Dit is dus ook niet dé basiscursus over christelijke spiritualiteit, maar eerder een persoonlijk verhaal over spiritueel leven waarin ik in de loop van de tijd eigen accenten heb leren zetten. Je zou het kunnen typeren als een persoonlijk getuigenis over christelijke spiritualiteit dat ik aanbied aan mensen die op zoek zijn naar verdieping van hun geloof, van hun vertrouwen, van hun op weg zijn met God.

Ik geef woorden aan een zoekend verlangen dat gericht is op de Heer die mij al lang gevonden heeft.

Verlangen wekken

Ik hoop dat ik bij jou als lezer ook een verlangen wek naar groei in spiritueel leven. Want daar draait het in spiritualiteit toch ten diepste om: verlangen. Ik stel me zelf bij het verwoorden van dit getuigenis ook de vraag: hoe spiritueel leef ik nu eigenlijk in de praktijk?

Schrijven over spiritualiteit heeft iets riskants. Er kan gemakkelijk de suggestie vanuit gaan dat degene die aan het woord is zelf heel spiritueel leeft. Maar doe ik dat?

Ik kan je zeggen dat ik het gemakkelijker vind om over spiritueel leven te schrijven dan spiritueel te leven, gemakkelijker om over bidden te schrijven dan te bidden, gemakkelijker om over Bijbellezen te schrijven dan echt zelf met de bijbel alleen te zijn (zonder dat er een vorm van output aan verbonden is, bijvoorbeeld een preek of een meditatie of een hoofdstuk van een boek). Ik vind het ook gemakkelijker om te schrijven en te spreken over een ontmoeting met Jezus dan momenten in mijn leven aan te wijzen waarvan ik zeg: toen heb ik Jezus echt ontmoet.

Spiritueel leven

Het gaat misschien ook nog wel meer om het verlangen naar de ontmoeting met Jezus en het spirituele leven dat daaruit voortvloeit dan om het spirituele leven zelf. Dat is immers vaak nog zo onaf, zo verbrokkeld, zo marginaal. In een interview in Trouw (in een serie over religieuze belevenissen) heb ik het een keer zo onder woorden gebracht:

En ik heb God gevraagd: God, als Jezus dan echt zo belangrijk is, wilt u me dat dan ook laten merken? Dat is gebeurd. Sindsdien heb ik een allesbeheersend verlangen om Christus te kennen. Mijn verlangen is zo groot dat je me er ’s nachts voor wakker mag maken. Vanaf toen wist ik dat precies in dit verlangen het belangrijkste van mijn religieuze ervaring zit. In het verlangen ervaar ik al iets van zijn aanwezigheid, het is een soort van voorpret.

Dat interview kreeg toen als kop mee: ‘In het verlangen naar Jezus ervaar ik zijn tegenwoordigheid’. Dat is voor mij een heel belangrijk moment als het om spiritualiteit gaat: spiritualiteit is niet voor mensen die gevonden hebben, maar voor mensen die verlangen. En ik vul het nog graag aan met: voor mensen die verlangen omdat ze gevonden zijn.

Gericht op Jezus

Dat verlangen is bij mij heel sterk gericht op Jezus. Hij speelt in deze cursus dan ook een belangrijk rol. Dat kan wat mij betreft ook niet anders. Want als je wilt samenvatten waar het in christelijk geloven om gaat, dan moet zijn naam vallen: Jezus, Zoon van God, Heer, de messias. Hem leren we met name kennen als de Bijbel open gaat. Daarom speelt ook de Bijbel een belangrijke rol in deze cursus.

Christelijke spiritualiteit betekent voor mij een spiritualiteit die doordrenkt is van het woord van God, van de woorden van Jezus die we vinden in de Bijbel, dat boek vol verhalen, gedichten, liederen, betogen, brieven, gelijkenissen, visioenen enzovoort. Maar voor alles is het een boek van ontmoetingen van mensen met God, van God met mensen.

Wortel schieten

De titel van deze cursus is geïnspireerd door het thema van de Maand van de Spiritualiteit in het jaar 2009 (toen ik het boekje schreef waarop deze cursus teruggaat). Dat thema luidde: ‘Wortel schieten’. Een prachtig Bijbels beeld vind ik dat voor waar het in spiritualiteit om gaat: dat je leven de diepte in gaat, dat je geworteld raakt in de boodschap van Jezus, de woorden van God, het evangelie van het koninkrijk. Leven zonder wortels is ondiep en loopt uiteindelijk dood. Geworteld leven zoekt de diepte en zal juist daardoor ook kunnen groeien in de hoogte (naar God toe) en in de breedte (naar medemensen toe).

Geworteld leven: ik zou het mooi vinden als het volgen van deze cursus je helpt om (nog meer) verworteld te raken in het evangelie van Jezus. Het is mijn gebed dat de Geest van Jezus je daarin zal leiden.

Geworteld leven

Ik vind Psalm 1 een fascinerend gedicht. Toen ik de titel ‘Geworteld leven’ vond, moest ik er meteen aan denken omdat midden in deze psalm een boom staat geplant.

Gelukkig de mens
die niet meegaat met wie kwaad doen,
die de weg van zondaars niet betreedt,
bij spotters niet aan tafel zit,
maar vreugde vindt in de wet van de HEER
en zich verdiept in zijn wet, dag en nacht.


Hij zal zijn als een boom,
geplant aan stromend water.
Op tijd draagt hij vrucht,
zijn bladeren verdorren niet.
Alles wat hij doet komt tot bloei.


Zo niet de wettelozen!
Zij zijn als kaf
dat verwaait in de wind.
Wettelozen houden niet stand waar recht heerst,
zondaars niet in de kring van de rechtvaardigen.


De HEER beschermt de weg van de rechtvaardigen,
de weg van de wettelozen loopt dood.

Wil je verwaaien in de wind of wil je wortelen waar water stroomt? Wil je zijn als kaf of wil je zijn als een boom? Dat is de diepste vraag die in deze psalm wordt omspeeld. Het einde ervan is nogal abrupt en zwart-wit: er is een weg die doodloopt en er is een weg die door de HEER wordt beschermd. Dat einde kan ook pijn wakker roepen. Hoe weet ik nu of ik wel op de goede weg zit? Hoe gaat het verder met iemand die nadrukkelijk tegen de weg van de HEER kiest?

Gelukkig!

Maar ik wil de psalm nu toch vooral graag horen als een lied dat verlangen wakker roept. Je moet de psalm dan ook vanuit het allereerste woord lezen: Gelukkig! Het staat er als een juichkreet. Het is het allereerste woord van het hele Psalmenboek, en dat zal wel niet voor niets zijn. Psalm 1 zet de toon voor alles wat er nog verder aan psalmen volgt: het beeld van de boom die wortelt waar water stroomt. De psalmen zijn gebeden die hun wortels hebben in de intense omgang met de God die van zich doet horen. Juist daarvan wil het beeld van de boom de lezer van de psalm doordringen.

Psalm 1 heeft met name betekenis voor me gekregen, omdat het tweede vers ervan in literatuur over een spirituele omgang met de Bijbel heel veel wordt aangehaald, om de betekenis en de noodzaak van het mediteren over Gods woorden te illustreren. Want wie wordt er gelukkig geprezen? Wie wordt er vergeleken met een boom die aan stromend water is geplant? Wie wordt toegezegd dat zijn leven tot bloei komt? Degene die zich dag en nacht verdiept in de wet van de HEER!

Bij het woord dat hier wordt vertaald met ‘zich verdiepen’ (in andere vertalingen wel met: ‘overdenken’, ‘overpeinzen’, ‘murmelen’, ‘zacht reciteren’) moet je je eigenlijk voorstellen dat iemand bezig is de woorden van de wet half hardop voor zich uit te mompelen, steeds weer. Een hoorbaar gebeuren dus, waarin de lippen meedoen. Het is een lichamelijke activiteit waarin de woorden van de wet van de HEER steeds opnieuw en steeds dieper tot je doordringen.

Wegwijzende woorden

Bij de wet moet je dan trouwens niet allereerst aan geboden en verboden denken, maar aan wat in het Hebreeuws de ‘thora’ heet: de woorden die God spreekt om zijn kinderen de weg te wijzen. Wegwijzende woorden zijn het die vreugde geven aan degene die ze dag en nacht mompelt, door zich heen laat gaan, binnen laat komen in de gedachten en in het hart. Gelukkig degene die voortdurend over Gods woorden mediteert!

En dan krijgt dat beeld van de boom ook een heel eigen kleur. Die boom is die gelukkige mens. Die wortels zijn de zintuigen waarmee je het stromende water in je op kunt nemen. En dat stromende water is het wegwijzende woord van God dat volop vloeit in het leven van mensen die bereid zijn om zich te laten aanspreken door de HEER.

Wortelen waar water stroomt

Die zo mooie zin ‘wortelen waar water stroomt’ ontleen ik aan de Willibrordvertaling van 1987. Daar is boven de psalm als opschrift gezet: ‘De man die gekozen heeft’. Dat vind ik mooier dan het opschrift: ‘De twee wegen’ (die vind je in de vertaling van het Nederlands Bijbelgenootschap uit 1951).

Want de essentie van de psalm is niet dat er twee wegen zijn, maar dat je uitgenodigd wordt om een keuze te maken voor een geworteld leven. Die keuze maak ik elke dag weer, met vallen en opstaan. En de psalm herinnert me steeds opnieuw aan dat verlangen om te leven met de HEER, die me in Jezus sprekend tegemoet komt. Aan het volgen van dat verlangen zijn prachtige beloften verbonden!

Gelukkig de man die in de wet van de Heer zich vermeit,
zijn wet overpeinst dag en nacht.
Als een boom is hij, wortelend waar water stroomt,
die vrucht draagt in het seizoen;
zijn gebladerte zal niet verdorren.
Tot ontplooiing komt al wat hij doet.


Reflectievragen

(1) Wat is het verlangen waarmee jij aan deze cursus begint?

(2) In de les wordt gesproken over ‘oecumene van de spiritualiteit’. Herken jij dat kerkgrenzen wegvallen als we ons richten op de kern van geloven: leven in de Geest van Jezus? Of ervaar jij dat anders?

(3) ‘Ik zoek God omdat hij mij al gevonden heeft.’ Sta daar eens bij stil. Herken je dit?

(4) ‘In het verlangen naar Jezus ervaar ik zijn tegenwoordigheid’. Hoe ga jij om met verlangen en vervulling? Is dat voor jou ook zo: dat het verlangen naar Jezus zelf al iets van de aanwezigheid van Jezus biedt?

(5) Welke betekenis heeft het eerste woord ‘gelukkig’ in Psalm 1 voor jou?

(6) Neem wat tijd om stil te staan bij de twee mogelijkheden: wortelen waar water stroomt of verwaaien in de wind. Kun je beide in je leven aanwijzen? En: hoor vooral de uitnodiging om te zijn als die boom!

Oefeningen

(1) Formuleer het verlangen waarmee je aan deze cursus meedoet. (Als je wilt kun je dat ook opschrijven in het formulier bij deze les; zie hieronder.) Bijvoorbeeld door deze zin af te maken: ‘Ik hoop dat het meedoen met deze cursus mij brengt dat ik…’

(2) Beluister Psalm 1 een aantal keren via onderstaande audio of video en neem daarna nog wat tijd om stil te staan bij de vraag wat je speciaal aanpreekt.

(3) Maak een foto van een boom (aan een waterstroom, maar het mag ook ergens anders) en stuur die naar: boom@levenindekerk.nl of (als je lid van de Facebookgroep bent) deel die foto in de groep. Het gaat wel om zelf gemaakte foto’s (geen foto’s dus die je op internet hebt gevonden.😃

(4) Lees Psalm 1 in vijf andere vertalingen. Sta in het bijzonder stil bij vers 3. Wat valt je op als je de verschillende vertalingen naast elkaar legt?

(5) Beluister dagelijks (of een paar keer per week) de Tijd met Jezus Podcast (via Google Podcasts, Spotify, Podbean of een ander podcastkanaal). Dat is een kort bijbelmoment van drie minuten met nadruk op stilte. Je kunt je hier abonneren.

Vragenformulier

Bij elke les zit een ‘Deel-formulier’. Dat is een Google Formulier waar je antwoorden kwijt kunt op vragen die gesteld zijn, waar je vragen kunt stellen en waar je andere opmerkingen of ideeën kunt achterlaten of gewoon iets kunt delen.

Met wat daar te lezen zal zijn, hoop ik als begeleider van de cursus mijn winst te doen bij het verder vorm en inhoud geven aan deze cursus. Geen enkele vraag hoeft verplicht te worden beantwoord. Je hoeft ook je naam niet door te geven (dat mag wel).

Extra

1 Podcast luisteren: de Jezusruimte Podcast

Ik heb een aantal podcasts gemaakt waarin wat meer vertel over spiritualiteit, de School voor Spiritualiteit en een metafoor die ik graag gebruik: de Jezusruimte. In deze aflevering hoor je meer over wat ik bedoel met ‘Jezusruimte’.

2 Podcast luisteren: Mensen zijn als bomen

Als je geen moeite hebt met Engels, dan is onderstaande podcast van Bible Project erg de moeite van het luisteren waard. “Mensen zijn als bomen. Dit idee lijkt ons misschien vreemd totdat we zien hoe de Hebreeuwse Bijbel ze verbindt met dezelfde sleutelwoorden, afbeeldingen en scènes. Mensen en bomen worden samen gevonden op de meeste scharnierpunten in het bijbelse verhaal.”

3 Lied: Leven als de bomen

Luister naar het lied ‘Leven als de bomen’. En laat de tekst die je onder de video vindt op je inwerken.

Leven als de bomen,
trouw en aardsgezind
bij het water wonen,
leven van de wind.

Hemelhoog geloven,
leven uit één stuk
ademnood te boven,
onverdeeld geluk.

Leven als de bomen,
God heeft hen geplant,
leven om te loven,
leven uit Gods hand.

Op de lente hopen,
weten van de herfst,
dromen van de zomer,
leven dat niet sterft.

Toevlucht voor de vogels,
schaduw, onderdak,
huis van mededogen,
liefdewijd vertakt.

Leven als de bomen,
zingen voor je God,
levenslang geloven,
vaste voet aan grond.

Via deze link vind je alle lessen je terug