Verlangen naar het goede leven 2.7
2.7 Doe me een deugd
In de vorige lessen is een belangrijk aspect van het verhaal dat ik wil vertellen over anders kerk zijn nog niet expliciet aan de orde geweest. Namelijk dit: wie meedoet in christelijke praktijken, zal merken dat zijn of haar karakter daardoor wordt gevormd. In de theorie over praktijken is dat een belangrijk aandachtspunt. Praktijken die we vaak uitvoeren, hebben effect op wie we zijn en hoe we handelen. Het participeren in praktijken draagt bij aan karaktervorming omdat we tegelijk oefenen in christelijke deugden.
Karaktervorming
Want daar gaat het om in karaktervorming: dat deugden op gaan bloeien als vrucht van de Geest. Deugden zijn goede houdingen die deel zijn van je persoon. Die houdingen kun je oefenen en praktijken zoals samen lezen, delen en eten spelen daarin een belangrijke rol. Samen eten bijvoorbeeld kun je bewust zo vormgeven dat het een oefening in gastvrijheid is, of in matigheid of juist in uitbundigheid en vreugde.
Ook in de samenleving is er veel aandacht voor deugden. Dat wordt duidelijk uit bijvoorbeeld het deugdenproject waarmee ik via internet kennis maakte (deugdenproject.nl). Daar vond ik de volgende uitleg:
‘Wat zijn deugden? Liefde. Rechtvaardigheid. Moed. Dienstbaarheid. Deugden zijn universele waarden: iedereen hecht er waarde aan, ongeacht leeftijd, afkomst, etniciteit, religie of cultuur. Deugden zijn de bouwstenen van ons karakter, het zijn onze innerlijke drijfveren, ze vormen samen ons morele kompas. ‘Virtue’ (deugd) betekent letterlijk ‘kracht’. Deugden groeien uit tot innerlijke kwaliteiten wanneer we ze gebruiken. Ze komen tot bloei wanneer we ze effectief inzetten. En wanneer ze door anderen opgemerkt en gewaardeerd worden! We hebben allemaal kerndeugden waar we op kunnen vertrouwen, eigenschappen die we dagelijks inzetten – vaak als vanzelf – zonder dat we ons ervan bewust zijn. We hebben ook deugden, die we niet zo vanzelfsprekend inzetten, die voor ons een uitdaging vormen. Onze levens bieden de ideale mogelijkheid om deugden te ontwikkelen. Je zou kunnen zeggen: ‘Het leven is leren, de deugden zijn de lessen.’ Overal waar mensen – jong en ouder – bewust aandacht besteden aan deugden, verspreiden deze deugden zich als een olievlek: zelfvertrouwen, betrokkenheid, verdraagzaamheid…’
Ik vind het inspirerend dat we in de kerk op dit punt dus ook kunnen aansluiten bij iets waar ook in de brede samenleving veel aandacht voor is en waar behoefte aan is. Want naar het goede leven, waar het in dit boek over gaat, zijn niet alleen christenen op zoek. Ieder mens verlangt naar het goede leven. En dat goede leven krijg je onder meer in beeld door te kijken via de bril van de deugden. Hieronder som ik er een aantal op die ik vond op die site die gewijd is aan het deugdenproject.
Betrokkenheid | Betrouwbaarheid | Verantwoordelijkheid | Waarheidsliefde | Integriteit | Trouw | Oprechtheid | Verwondering | Enthousiasme | Opgewektheid | Vreugde | Openheid | Vastberadenheid | Assertiviteit | Waardering | Eerbied
Bijbelse verdieping
Uiteraard heb ik er vervolgens wel behoefte aan om hier nog een bijbelse verdieping aan te brengen. Waar het deugdenproject vooral inzet op ‘het beste uit jezelf halen’, ontdek ik dat het in het christelijk geloof essentieel is dat God het beste van zichzelf in ons wil leggen. Dat heet in de Bijbel ‘vrucht van de Geest’: door het werk van de heilige Geest van Jezus in ons worden de karaktereigenschappen weer zichtbaar die horen bij mensen die geschapen zijn naar het beeld van God. De bekendste opsomming van deugden in de Bijbel is Galaten 5 vers 22 en 23:
Liefde | Vreugde | Vrede
Geduld | Vriendelijkheid | Goedheid
Geloof | Zachtmoedigheid | Zelfbeheersing
Wat ik vervolgens altijd weer boeiend vind, is dat Paulus na het opsommen van deze negen deugden heel kort zegt: ‘Er is geen wet die daar iets tegen heeft’! Dat raakt direct aan nog een ander aspect dat van belang is rond de thematiek van het goede leven en de deugden.
Gebeodsethiek en deugdethiek
In de christelijke traditie wordt namelijk onderscheiden tussen een gebodsethiek en een deugdethiek. Beide houden zich bezig met de vraag hoe het goede leven zoals God dat heeft bedoeld eruit ziet. Maar ze kiezen elk een eigen invalshoek. Een gebodsethiek zet in bij Gods geboden, voorschriften en wetten en de gehoorzaamheid van de gelovigen daaraan. Daarbij spelen de Tien Geboden een centrale rol. Een deugdethiek zet in bij de vorming van het karakter van gelovigen waardoor zij eigenschappen gaan vertonen die hen in staat stellen om goed te leven.
Nu geloof ik dat je gebodsethiek en deugdethiek niet tegen elkaar uit moet spelen. Maar wel lijkt het me van groot belang om meer aandacht te geven aan die deugdethiek, speciaal om aan een belangrijke valkuil van de gebodsethiek te ontkomen: een wettische en moralistische levensstijl waar mensen elkaar beoordelen op het zich al dan niet houden aan Gods geboden. Die geboden zijn uiteraard niet verkeerd. En met de wet, helemaal zoals die is vervuld in Christus, is ook niets mis. Maar ik vind het mooi dat Paulus zegt, nadat hij de vrucht van de Geest heeft geïntroduceerd: ‘Er is geen wet die daar iets tegen heeft’.
Christusgelijkvormigheid
Deze thematiek van de deugden wil in ook nog graag vanuit een andere invalshoek belichten, namelijk die van de Christusgelijkvormigheid. Als je kennis maakt met een veelheid aan deugden, kan je ook al snel het gevoel bekruipen dat je (opnieuw) zoveel moet: je moet liefdevol, geduldig, betrouwbaar, oprecht, enthousiast, opgewekt en integer en nog veel meer zijn.
Hoe mooi is het dan dat Paulus spreekt over die ene (enkelvoud) vrucht van de Geest en dat het in de ene vrucht in wezen gaat om één ding: Christusgelijkvormigheid. Het is Gods bedoeling dat zijn kinderen op aarde weer gaan lijken op zijn Zoon die op aarde was en die nu in de hemel zit aan Gods rechterhand en door de Geest bij ons is en in ons woont.
Christusgelijkvormigheid dus. Daar gaat het om. Zoals verwoord staat in 2 Korintiërs 3:18:
‘Wij allen die met onbedekt gezicht de luister van de Heer aanschouwen, zullen meer en meer door de Geest van de Heer naar de luister van dat beeld worden veranderd.’
Reflectievragen
- Wat heb jij met deugden? Noem drie deugden die jij heel belangrijk vindt.
- Kies een deugd uit (bijvoorbeeld: gastvrijheid, vriendelijkheid, eerlijkheid) en stel de vraag: Bij welke mensen uit jouw omgeving zie je deze deugd terug?
- ‘Christusgelijkvormigheid dus. Daar gaat het om.’ Ben je het daarmee eens? Hoe kunnen we in de kerk hierop gericht zijn?
Extra materiaal
1.
Een heel toegankelijke benadering van het thema van de deugden vind je op de website ‘Kei in deugden’. Kijk eens rond op die site, en trek een deugdenkaart!
2.
Een diepe bijbelse visie op deugden krijg je als je je verdiept in de vrucht van de Geest. Luister naar de preek ‘Er is meer: liefde. De vrucht van de Geest groeit… maar niet vanzelf (Galaten 5:22-23)’.
