Verlangen naar het goede leven 3.4

3.4 Waarom lezen deugt

Samen lezen is een praktijk. Eerder heb ik aangegeven dat praktijken dingen zijn die we samen doen en die bijdragen aan karaktervorming en aan groei in deugden. Welke deugden oefenen we eigenlijk als we samen lezen? Dat is de vraag die in deze les centraal staat. Ik bied een kleine verkenning rond een aantal deugden die juist door samen lezen bevorderd worden. Dat gebeurt in de praktijk van het lezen zelf. Maar het is ook heel vruchtbaar om je eerst bewust te worden van de deugden waarin je zou willen en kunnen groeien door te lezen.

Vijf deugden

Ik kan in elk geval vijf deugden bedenken waarvan ik vind dat ze bevorderd worden door de praktijk van het lezen. Maar er zullen er zeker mee te verzinnen zijn. Dus wat ik nu vertel is niet uitputtend bedoeld. Bij lezen staat me hier steeds vooral het lezen van de bijbel voor ogen. Maar veel wat van het lezen van de bijbel wordt gezegd kan ook toegepast worden op het lezen van andere boeken of teksten.

1 Aandachtigheid

Lezen vraagt om aandacht, om concentratie op de letters op papier die woorden en zinnen vormen en die gedachten en gevoelens willen overbrengen. Met volle aandacht lezen wil zeggen dat je er helemaal bij bent, dat je oplettend kijkt, dat je opmerkzaam aandacht geeft aan de boodschap die via de zinnen die je leest naar je toekomt. Dat is nog een hele kunst, die aandachtigheid. Want wat zijn we snel afgeleid. Onze aandacht wordt voortdurend weer naar iets anders getrokken, onze aandacht raakt verstrooid over allerlei andere zaken die de aandacht trekken. Maar wie leest, begeeft zich in een praktijk die om onverdeelde aandacht vraagt: je moet aandachtig aanwezig zijn in het hier en nu bij de tekst die jij hebt uitgekozen (of die jou misschien wel heeft uitgekozen) om de boodschap op te vangen. Moet je dan eerst aandachtig (kunnen) zijn om te kunnen lezen? Nee. Het lezen zelf is juist die oefening in aandachtigheid. Dus begin maar te lezen en blijf bij de tekst. Het is altijd de moeite waard.

2 Nederigheid

Wie zich zet tot het lezen van de bijbel, doet dat als het goed is in het besef dat de bijbel het boek is waardoor God zich openbaart. Welke God? De God die groter is dan ons denken, de God die eindeloos heilig en hoogverheven is en toch even eindeloos nabij en betrokken, de God die Geest is, de God die is van eeuwigheid tot eeuwigheid, de God die in Christus altijd dezelfde is, de God die zich verbergt, de God die een mysterie is, de God die er desondanks voor gekozen heeft om zich door mensenwoorden in een boek kenbaar te maken, de God die God is, de God die altijd groter is. Wie bijbelleest begeeft zich in een ontmoeting met die eindeloze God. De meest passende houding daarbij is die van nederigheid. De praktijk van het lezen vraagt om nederigheid maar is tegelijk ook een oefening in die nederigheid. Wie leest, plaatst niet zichzelf op de voorgrond, is niet altijd direct uit op het antwoord op de vraag ‘what’s in it for me?’ maar oefent zich in een houding waarbij hij of zij zich niet over de tekst buigt maar zich juist buigt onder de tekst, onder de woorden van de Geest, de woorden van eeuwig leven. Er komt een Psalmvers bij me boven: ‘Wie ootmoedig luist’ren wil, zal de rechte paden leren, hij, die nederig en stil wandelt in de weg des HEREN.’ De woorden zijn wat ouderwets, ik geef het toe, maar ze zijn toch ergens in mijn hart geland en helpen me nu om lezen en luisteren te verbinden met nederigheid.

3 Wijsheid

Wijs zijn. Wie wil het niet? Lezen is een manier om wijzer te worden. Want wie omgaat met wijsheid wordt ermee besmet. Op de site van het al genoemde deugdenproject vind ik een mooie omschrijving van wijsheid. En omdat ik het niet veel beter kan zeggen, geef ik gewoon door wat ik daar lees:

‘Wijsheid is de schildwacht van je keuzes. Ze helpt je de juiste weg te onderscheiden op het goede moment. Ze geeft je een helder inzicht en een diep begrip. Je oordeelt zuiver en je weerstaat de verlokking van opwellingen en verlangens. Wijsheid geeft je de volwassenheid en het geduld om besluiten te nemen die aanvaard kunnen worden. Je zoekt kennis, denkt na en stelt je open voor inspiratie. Je overweegt alles en handelt dan vol vertrouwen. Wijsheid brengt je voorbij gedachten naar een dieper weten. Wijsheid wortelt je in gratie.’

Dat is mooi om te lezen! En het wordt nog mooier als we bedenken de diepste wijsheid in Christus te vinden is: ‘in Christus liggen alle schatten van wijsheid en kennis verborgen’ (Kolossenzen 2:3). En was dat ik niet het doel van Gods Woord? Over Timoteüs wordt gezegd: ‘je bent van kindsbeen af vertrouwd met de heilige geschriften die je wijsheid kunnen geven, zodat je wordt gered door het geloof in Christus Jezus’ (2 Timoteüs 3:15). Wijsheid is dus een heel belangrijke deugd die we oefenen als we lezen. Lees jezelf wijzer!

4 Nieuwsgierigheid

Wie leest, is op zoek naar nieuwe inzichten, nieuwe gedachten, nieuwe werelden die opengaan. Dat geldt ook voor de bijbel. Voor mensen die al een leven lang met de bijbel bezig zijn is dat soms moeilijk. Ik heb zelf regelmatig dat ik in de bijbel lees en denk: ‘heb ik dit niet al eens eerder gelezen?’ En dat blijkt eigenlijk ook altijd het geval te zijn. Maar dat kan er toe leiden dat ik niet meer open sta voor nieuwe inzichten en eigenlijk niet meer nieuwsgierig ben. De praktijk van het lezen komt alleen maar tot bloei als we blijvend nieuwsgierig zijn, als we een nieuwe wereld willen binnentreden, opnieuw contact willen maken met een wereld die we misschien al kennen maar die altijd weer nieuwe geheimen in zich bergt. De praktijk van het lezen vraagt dus om nieuwsgierigheid. Maar tegelijk kun je al lezend je nieuwsgierigheid verder cultiveren door nieuwgierige vragen te stellen, nieuwsgierig verbanden te zoeken, nieuwsgierig verdieping aan te brengen. Wat zou de Geest deze keer speciaal naar voren willen laten komen als ik lees in de bijbel? Dat is een vraag die een belangrijke rol kan spelen. En als je samen leest, is het de nieuwsgierigheid van de ander die ook voor jou weer verrassende perspectieven kan openen.

5 Zorgvuldigheid

‘Lees maar, er staat niet wat er staat’. Deze bekende zin uit een gedicht van Martinus Nijhoff is volgens mij een uitnodiging om zorgvuldig te lezen, nauwkeurig, precies. Er staat niet wat er staat. Er staat meer. Er staat altijd weer iets anders. Misschien alleen al omdat jij niet meer dezelfde mens bent als de mens die dezelfde tekst eerder las. Er staat niet wat er staat. Zorgvuldigheid betekent dat je heel veel zorg besteedt aan het nauwkeurig lezen van wat er staat en wat er niet staat. Zorgvuldigheid heeft ook te maken met liefde voor het detail. Waarom staat dat ene woordje er? Waarom niet een ander woordje? Waarom deze volgorde? Waarom deze herhaling? Zorgvuldig lezen is het zuiver lezen van de woorden en de zinnen waaraan de Geest van God zoveel zorg heeft besteed (en nog steeds besteedt hij er zijn zorg aan).

Zuiver leven, zuiver lezen

In het vroege christendom, de tijd ook waarin de lectio divina opbloeide, gold er een belangrijk gezegde: ‘Alleen wie zuiver leeft, kan zuiver lezen.’ Dat is een intrigerende gedachte. Aanhakend bij de vijfde deugd die ik noemde, is het boeiend om tot ons door te laten dringen dat zuiver leven en zuiver lezen veel met elkaar te maken hebben. Tegelijk zou ik ook het omgekeerde willen zeggen: ‘Alleen wie zuiver leest, kan zuiver leven.’ Het zuivere lezen vraagt van de lezer dat hij of zij in zuiverheid naar de tekst toe komt: eerbiedig, nederig, verlangend naar een Godsontmoeting, in het besef ook dat er ook veel onzuiverheid is die moet worden weggenomen. Tegelijk is een zuiver leven weer niet mogelijk zonder het zuivere lezen. Want daartoe dienen de schriften tenslotte: ‘Elke schrifttekst is door God geïnspireerd en kan gebruikt worden om (…) op te voeden tot een deugdzaam leven’ (2 Timoteüs 3:16-17). Deugdzaam leven, dat is zuiver leven.

Vervuld

Van deze deugdzaamheid en zuiverheid is de heilige Geest de bron. Onlangs viel het me op dat er twee uitspraken van Paulus zijn in twee verschillende brieven, die een opvallende parallellie vertonen. Het gaat om deze twee teksten die ik maar even naast elkaar zet zodat je de parallellie snel kunt zien:

Efeziër 5:18-20	Kolossenzen 3:16-17
Bedrink u niet, want dat leidt tot uitspattingen, maar laat de Geest u vervullen en zing met elkaar psalmen, hymnen en liederen die de Geest u ingeeft. Zing en jubel met heel uw hart voor de Heer en dank God, die uw Vader is, altijd voor alles in de naam van onze Heer Jezus Christus.	Laat Christus’ woorden in al hun rijkdom in u wonen; onderricht en vermaan elkaar in alle wijsheid, zing met heel uw hart psalmen en hymnen voor God en liederen die de Geest u vol genade ingeeft. Doe alles wat u zegt of doet in de naam van de Heer Jezus, terwijl u God, de Vader, dankt door hem.

‘Laat de Geest u vervullen’ en ‘laat Christus’ woorden in al hun rijkdom in u wonen’ – het lijkt voor Paulus over hetzelfde te gaan. Als wij vervuld willen zijn met de Geest (wat tot uitdrukking komt in de vrucht van de Geest en de daarbij horende deugden) dan is dat blijkbaar hetzelfde als ons laten vullen met de woorden van Christus. De vrucht van de Geest (zuiver leven) is nauw verbonden met de rijkdom van Christus’ woorden in ons (zuiver lezen). Ik moet zeggen dat het me deugd deed toen ik dit zo ontdekte!

Over de twee bijbelteksten is nog veel meer te zeggen. Maar dat laat ik nu graag aan jou over. Misschien kun je nu wat tijd nemen om een lees-oefenig te doen aan de hand van de vijf genoemde deugden die zowel de voorwaarde voor als de vrucht van het lezen van de bijbel zijn.

Reflectievragen

Van (samen) lezen word je een beter mens. Kun je dat uitleggen?
Welke van de vijf besproken deugden (aandachtigheid, nederigheid, wijsheid, nieuwsgierigheid, zorgvuldigheid) spreekt je het meest aan? Waar komt dat door? Kun je nog een andere deugd noemen die groeit door samen lezen?
Wat valt je op als je de twee bijbelteksten aan het einde van het hoofdstuk naast elkaar ziet staan?