Verlangen naar het goede leven 4.2

4.2 Verlangen naar kwetsbaarheid

‘Het leven is vaak helemaal niet goed!’ Toen we in de gemeente van de Plantagekerk een tijdje op weg waren met het thema van verlangen naar het goede leven, kwam er iemand naar me toe die zit tegen mij zie. ‘Het leven is vaak helemaal niet goed!’ En dat is helemaal waar. Het leven is vaak stuk, slechts, gebroken, verscheurd. Er is veel waarin we falen,we doen dingen waar we ons voor schamen, het goede leven breekt ons vaak bij de handen af en glipt ons door de vingers.

Compassion

Al een tijdje eerder was ik door Compassion, de organisatie die zich inzet voor kinderen in armoede, gevraagd om tijdens een voorgangersseminar te spreken over het thema ‘kwetsbaarheid en de kracht van de kerk’ (dat was op 12 februari 2015). Weet je wat het eerst was wat ik dacht toen ik die vraag kreeg? Dit: ik heb een hekel aan kwetsbaarheid. Ik ben er niet trots op dat ik dat dacht. Ik heb een hekel aan kwetsbaarheid. Ik wil niet kwetsbaar zijn. Want dat voelt namelijk zo kwetsbaar. Ik vind het gewoon lastig om dingen waar ik me ongelukkig over voel te delen, om frustraties te uiten, bang dat ik gekwetst word, of niet begrepen word. En ik dacht ook: ik hoor de laatste tijd zoveel over kwetsbaarheid (het lijkt wel net als discipelschap een modebegrip te zijn), over je laten raken, over ‘delen’ vanuit je hart.

En ik kan me soms niet helemaal aan de indruk onttrekken dat het ook een een communicatieve techniek kan zijn die uiteindelijk als doel heeft: succes hebben, sterk zijn, winnen. Want: wie kwetsbaar is, is sterk! Is kwetsbaarheid niet ook gewoon weer een truc om de kerk trendy te maken?

Niet trots

Ik ben niet trots op die gedachten. Maar ze waren er wel en ze duiken soms ook zo maar weer op. Toch ben ik Compassion achteraf superdankbaar dat ze me toen gevraagd hebben om hierover te spreken. Want toen ik de vraag kreeg, was ik ook bezig met de vraag: ‘Hoe kan ik Gods stem verstaan?’ Misschien was de vraag van Compassion wel Gods stem in mijn leven. ‘Jos, die kwetsbaarheid waar jij zo’n hekel aan hebt – je houdt toch zoveel van Jezus? Was Jezus kwetsbaar, Jos?’ De vraag stellen is haar beantwoorden. En toen viel er een boekje uit mijn boekenkast. Niet echt natuurlijk, maar ik liep er in mijn boekenkast weer tegenaan: ‘Nederigheid en dienstbaarheid. Het neerwaartse pad van Christus.’ Het boekje had net zo goed de titel ‘Kwetsbaarheid’ kunnen hebben. Een dun boekje. En iets had me ervan weerhouden om het eens echt te lezen. Nu deed ik dat wel.

Opwaartse streven

Henri Nouwen vertelt in dat boekje dat we leven in een samenleving waar het opwaartse streven centraal staat en normaal is: we willen meer, we willen beter, we willen hogerop, we willen het maken, we willen vooruit komen, we willen opvallen, we willen belangrijk gevonden worden. We organiseren indrukwekkende projecten en gelikte events. Maar dat is niet wat we in het leven van Jezus zien. In Jezus’ leven zien we voortdurend een neerwaartse beweging: hij kwam uit de hemel op aarde, hij kwam uit Gods glorie in pure armoede, het woord werd mens, hij leidde dertig jaar een onopvallend bestaan in het achterafplaatsje Nazaret, hij ging in de rij van zondaars staan om zich te laten dopen in de Jordaan, hij zocht de armen en de gekwetsten op en alle andere mensen in de marge, hij koos voor het lijden, als hij geslagen werd sloeg hij niet terug, hij koos voor zwakheid, hij koos voor het kruis. Dat alles bij elkaar noemt Henri Nouwen: ‘het neerwaartse pad van Christus’. Het is het pad van nederigheid en dienstbaarheid en kwetsbaarheid.

Deze uitspraak van Henri Nouwen sprak me heel in het bijzonder aan:

‘De leerling is degene die Jezus volgt op zijn neerwaartse pad en die zo samen met hem een nieuw leven binnentreedt.’

Dat heeft iets paradoxaals. Bij nieuw leven denken we aan mooie dingen die gebeuren, vreugde, liefde, vrede. Maar dat nieuwe leven bereiken we blijkbaar alleen via het neerwaartse pad. Iets Bijbelser uitgedrukt: door het lijden heen naar de heerlijkheid. Dat is een blijvende weg om te gaan.

Kwetsbaarheid als kracht

De kerk die kwetsbaarheid als haar kracht wil ontdekken, heeft daarom voorgangers én kerkgangers nodig die het neerwaartse pad van Christus leren gaan. Dat vraagt om drie dingen. Ik wil ze ook wel stappen noemen, drie stappen, als we maar bedenken dat ze niet per se na elkaar gezet hoeven te worden. Het neerwaartse pad van Christus leren gaan betekent dat je contact maakt met de kwetsbaarheid in je eigen hart en leven, de kwetsbaarheid in de gemeente en de kwetsbaarheid in de samenleving.

De kwetsbaarheid in je eigen hart

Het begint met het opzoeken van je eigen kwetsbaarheid. Waar ben je als leerling van Jezus zelf zwak? Wat is er moeilijk in je leven? Waar loop je steeds weer tegenaan? Waar zit je teleurstelling en je verdriet en je frustratie? Een zin uit een lied van Leonard Cohen is voor mij sprekend geworden: ‘There’s a crack in everything, that’s how the light gets in.’ Juist daar waar we zwak en gebroken zijn, kan het licht gaan stralen. Ik moet ook denken aan wat Paulus ergens zegt, nadat hij geschreven heeft over de schat van het evangelie van de luister van Christus: ‘wij zijn slechts een aarden pot voor deze schat’ (2 Korintiërs 4:7). Een aarden pot. Dat is best breekbaar en kwetsbaar en tegelijk toch ook heel kostbaar. En ergens anders zegt Paulus: ‘ik laat mij veel liever voorstaan op mijn zwakheid, zodat de kracht van Christus in mij zichtbaar wordt. Omdat Christus mij kracht schenkt, schep ik vreugde in mijn zwakheid. In mijn zwakheid ben ik sterk’ (2 Korintiërs 12:9-10).

De kwetsbaarheid in de gemeente

Zijn onze kerken plekken waar je kwetsbaar kunt zijn? Wordt zwakheid gewaardeerd? Worden mensen gezien in hun zwakheid en kwetsbaarheid? Toen ik daar in een kerkdienst een keer uitgebreid over sprak, viel het me op hoeveel reacties dat losmaakte. Hoe blij mensen waren dat het er mocht zijn. Blijkbaar is er ook vaak het gevoel dat je er dus niet met je zwakheid en kwetsbaarheid mag zijn. Je wordt niet echt gezien. Is er in de kerk wel echt plaats voor schaamte, schuld, machteloosheid, onvolmaaktheid? Of presenteren we voortdurend een ideaalbeeld van hoe het zou moeten, met als impliciete boodschap dat het niet anders mag zijn? Met als gevolg dat we de schone schijn ophouden, maskers opzetten en zondagse kleren aantrekken en doen alsof het allemaal best goed gaat? Maar het gaat vaak helemaal niet goed. En juist daar ligt het aanknopingspunt voor genade.

In een boekje van Anselm Grün dat gaat over de ‘Spiritualiteit van beneden’ werd ik geraakt door deze zin:

‘Niet mijn deugdzaamheid opent mij op de eerste plaats voor God, maar mijn zwakheid, mijn machteloosheid, ja zelfs mijn zonde.’

Misschien moeten we als kerk helemaal geen gemeenschap der heiligen willen zijn. Want we zijn helemaal niet heilig. Laten we proberen een ‘kerk der kwetsbaren’ te zijn, waar onze zwakheid er mag zijn, waar we ons niet-kunnen en ons niet-weten een plek kunnen geven, waar we geen grote pretenties hebben, maar slechts één ding willen ontdekken: dat we God juist ontmoeten waar we onszelf tegenkomen, in onze zwakheid en kwetsbaarheid, onze machteloosheid en mislukking.

Kwetsbaarheid in de samenleving

Misschien is dat wel het mooiste wat we onze samenleving te bieden hebben: onze kwetsbaarheid. En misschien helpt ons dat ook wel het beste om contact te krijgen met die samenleving: door vanuit onze eigen kwetsbaarheid contact te maken met wat er aan kwetsbaarheid in onze samenleving is. Niet op zoek naar grote projecten en opvallende plannen. Maar op weg naar echte mensen, kleine en kwetsbare verhalen over levens die vastlopen, mislukken, vol machteloosheid zijn, waar onrecht en armoede de toon zetten, en juist daar tot onze verrrassing iets ontdekken van Gods genade.

Kwetsbaarheid is kwétsbaarheid

Nog een laatste opmerking. Ik denk dat we voorzichtig moeten zijn met het spreken over kwetsbaarheid-als-kracht van de kerk. Voor je het weet wordt nadruk op kwetsbaarheid een nieuwe instrumentele manier om de kerk op de kaart te zetten. Kwetsbaarheid is helemaal geen kracht. Kwetsbaarheid is: kwétsbaarheid, zwákheid, machtelóósheid. Het is ín die kwetsbaarheid dat niet onze kracht maar de kracht van Christus zichtbaar kan worden, dat de kracht van Gods genade ervaarbaar kan worden.

Kwetsbaarheid is precies wat het is: kwetsbaarheid. En de kerk is de plek waar we zeggen: in die kwetsbaarheid kunnen we een schat vinden. Het evangelie van Christus, van de God die zegt: ‘Er moet licht zijn’.

Reflectievragen

‘Het leven is vaak helemaal niet goed.’ Hoe is dat voor jou? Wat is er moeilijk of verdrieitg in jouw leven?
Vind jij kwetsbaar zijn moeilijk? Waar komt dat door?
‘De leerling is degene die Jezus volgt op zijn neerwaartse pad en die zo samen met hem een nieuw leven binnentreedt.’ Wat vind je van deze uitspraak van Henri Nouwen?

Extra materiaal

1.

Alweer heel wat jaren geleden (om precies te zijn op 4 januari 2015) hield ik een preek over kwetsbaarheid, een preek die ook als bijlage in het boek ‘Verlangen naar het goede leven’ is terecht gekomen. Die preek kun je hieronder lezen of beluisteren.

Lees de preek Het licht begint te wandelen door het huis en raakt de dingen aan

Luister de preek: