Verlangen naar het goede leven 5.1

5.1 Aan de maaltijd wordt het stil

Avondmaal vieren. Wat roept dat bij jou aan beelden, gedachten en gevoelens op? Ik heb het over de avondmaalsviering zoals die op regelmatige basis plaats vindt in de kerkdienst van de gemeente.

Als kind en als tiener maakte ik het alleen op afstand mee Want in de kerk waarin ik groot ben geworden en waarin ik predikant ben vieren kinderen en tieners het avondmaal niet mee (nog niet, schrijf ik er nu bij, want ik vermoed dat dat over niet al te lange tijd anders zal zijn). Avondmaalsdiensten waren lange, saaie diensten. Want alle volwassen gemeenteleden gingen aan een lange tafel zitten die voor de gelegenheid stond opgesteld in de kerk. Maar omdat de hele gemeente er niet in één keer aan paste, waren er vaak drie en soms wel vier of vijf tafels. Dat duurde best lang. O ja, er werden ook nogal lange formulieren voorgelezen.

Meevieren

Nadat ik belijdenis had gedaan toen ik achttien jaar was, vierde ik zelf het avondmaal mee. Ik vond dat eigenlijk altijd wel mooi. Naar voren lopen, aan tafel gaan zitten, even contact hebben met de mensen naast en tegenover me. Dan de woorden die de voorganger uitsprak bij brood en wijn en vervolgens het eten van het brood en het drinken uit de beker. Heilige momenten waren dat.

Toen ik predikant werd, vanaf 1998, bediende ik dus zelf het avondmaal. In de plaatsen Beverwijk, Krommenie en Haarlem vierden we het avondmaal ook altijd aan tafels. Altijd weer vond ik het mooi om de gemeenteleden naar voren te zien komen om aan de tafel plaats te nemen en zo samen een kring te vormen rond Jezus Christus. Het was ook wel eens wat spannend, want de verhoudingen in de gemeente of tussen enkele gemeenteleden of tussen mij en een gemeentelid waren ook wel eens wat gespannen. Maar juist dan was en is het altijd mooi om ondanks de verschillen in overtuigingen en ideeën toch eenheid te ervaren bij Jezus Christus die onze Heer en redder is.

Kostbare momenten

In de Plantagekerk vieren we het avondmaal elke maand (behalve in de zomermaanden). Niet aan tafels. Er is uit praktische motieven gekozen voor een gaande viering. Dat betekent dat de gemeenteleden allemaal naar een van de plekken toelopen in de kerkzaal waar ambtsdragers klaar staan om een stukje brood aan te geven en vervolgens iets verderop een beker wijn (momenteel is dat overigens druivensap). Zelf sta ik ook op een van de plekken om ik brood of wijn uit te delen. Ik ervaar dat altijd als kostbare momenten: al die gemeenteleden die langs komen. Van veel van hen ken ik de verhalen van wat er speelt in hun levens. Daar is ook veel verdriet en moeite bij. En om dan brood of wijn aan te geven en er iets bij te zeggen in de trant van ‘de liefde van Christus voor jou’ – dat is vaak ontroerend. Kostbare momenten van genade.

Kerkse woorden

Avondmaal vieren. Toen ik op mijn weblog iets schreef over samen eten en het avondmaal, was er iemand die reageerde met deze woorden: ‘Waar ik nieuwsgierig naar ben: op de een of andere manier komt er regelmatig in jouw blogs een ‘gereformeerd’ sausje om de hoek kijken (Woord, Doop, Avondmaal). Zie ik dat verkeerd? Niet dat ik er per definitie tegen ben, maar door ‘kerkse’ woorden als Woord, Doop, Avondmaal er aan te koppelen, komen er bij mij beelden boven als ‘liturgie, formulieren, plechtig, statig, heilig’. Is dat bewust of vind je het belangrijk om er bepaalde toevoeging aan te geven?’

Dat kan dus ook: het avondmaal associëren met kerkelijkheid, plechtigheid, heiligheid. En ik kan er nog wel wat aan toe voegen: ambtelijkheid, afstandelijkheid, vreugdeloosheid, vreemdheid. En de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ook dat aanwezig is: het avondmaal lijkt wel eens geworden tot een binnenkerkelijk en verambtelijkt gebeuren dat omgeven is door regels en afspraken en waar altijd de geur omheen hangt van ‘als je als christen niet netjes leeft, hoor je daar niet thuis’. Dat is Jip-en-Janneke-taal voor de kerkelijke tucht, voor het afhouden van het avondmaal als iemands levensstijl daartoe aanleiding geeft. Deze associaties kunnen, ook door de formele sfeer die de viering kan kenmerken (en die dan nauwelijks meer met recht ‘viering’ kan worden genoemd) dominant aanwezig zijn in de beleving van het avondmaal.

Dankbaarheid

Eerlijk is eerlijk: het avondmaal zoals dat in de praktijk van het kerkelijk leven plaats vindt, is in heel erg veel gevallen heel erg ver weg gegroeid van de context waarin Jezus deze maaltijd instelde. Een gewone maaltijd. Samen eten met zijn leerlingen die zijn vrienden zijn. Genieten van elkaars gezelschap. Dankbaarheid voor wat God geeft in voedsel en in elkaar. En dan zijn daar opeens die woorden en die gebaren. Wat brood. Een beker wijn. ‘Neem hiervan, dit is mijn lichaam.’ ‘Dit is mijn bloed, het bloed van het verbond, dat voor velen vergoten wordt.’ ‘Doe dit, telkens opnieuw, om mij te gedenken.’

We geven in de kerk hoog op van het avondmaal. Het is een sacrament. De heilige Geest werkt als we brood eten en wijn drinken en onze intense verbondenheid met Jezus vieren die gezegd heeft: ‘Iik ben gekomen om hun het leven te geven in al zijn volheid. Ik ben de goede herder. Een goede herder geeft zijn leven voor de schapen’ (Johannes 10:10-11). We geven in de kerk hoog op van het avondmaal. En ik wil daar niks aan afdoen, ook niet als ik in een volgend hoofdstuk pleit om de maaltijd gewoner te maken, weg te halen uit een verkerkelijkte en verambtelijkte context.

Kinderen

Maar juist omdat ik ook hoog wil blijven opgeven van het avondmaal als genademiddel, als manier van de heilige Geest om ons te verbinden met Christus en ons geloof te laten groeien, wil ik er mijn bevreemding over uitspreken dat deze maaltijd van de Heer in zoveel kerken gesloten is voor kinderen en tieners. Het is toch een gezinsmaaltijd? De maaltijd van de familie van God? Het gaat toch niet om ons geloof maar om Gods trouw? En het gaat toch niet om wat wij weten over Christus en wat wij voelen of doen voor Jezus maar om wat hij voor ons heeft gedaan en nog steeds doet? Wat is er moeilijk aan om een stukje brood te eten en een slokje wijn of druivensap te drinken en erop te vertrouwen dat Jezus het is die jou vasthoudt en jouw leven omhelst? Waarom laten we de kinderen niet bij hem komen, en de tieners, en waarom hinderen we hen?

Dit is meer een hartenkreet dan dat ik er nu een onderbouwd verhaal over wil schrijven. Als wij geloven dat de heilige Geest het geloof versterkt juist door de viering van het avondmaal, waarom onthouden we dit door God gegeven middel dan aan onze kinderen en tieners?

Iedereen aan de maaltijd

Avondmaal vieren. Aan de maaltijd wordt het stil. Iedereen is er. Iedereen mag er zijn. Want we leven van genade. We leven van Gods goedheid. We leven niet in eiugen kracht. We zoeken ons leven buiten onzelf in Jezus Christus. We hebben de vergeving zo nodig. En we sanekken naar genezing en bevrijding. Allemaal. Oud en jong. Man en vrouw. Homo en hetero. Ziek en gezond. Hartstochtelijk gelovend en hartstochtelijk twijfelend. Met vreugde in ons hart en tranen in onze ogen en ook met verriet in ons hart en toch een lach op ons gezicht. Avondmaal vieren. Aan de maaltijd wordt het stil. Kijk: brood. Kijk: een beker. Kijk: Jezus kijkt je aan en je mag terugkijken. Je hoeft je blik niet neer te slaan nu er door zijn ogen zoveel barmhartigheid en gastvrijheid en liefde en bewogenheid naar jou toestroomt.

Aan de maaltijd wordt het stil. Het is de stilte van de heilige Geest die genade uitdeelt door brood en wijn aan iedereen die verlangt naar het goede leven. Het is de Jezusruimte. Waar hij zijn liefde toont.

Reflectievragen

Avondmaal vieren. Wat roept dat bij jou aan beelden, gedachten en gevoelens op?
‘Het avondmaal zoals dat in de praktijk van het kerkelijk leven plaatsvindt, is in veel gevallen ver weg gegroeid van de context waarin Jezus deze maaltijd instelde.’ Ben je het daarmee eens?
Wat vind jij ervan ervan dat het avondmaal in veel kerken is gesloten voor kinderen en tieners?