Geworteld leven – Les 2
Spiritueel leven
Wat is spiritualiteit? De term wordt al langere tijd steeds vaker gebruikt. Veel mensen zijn op zoek naar zingeving, naar een leven dat dieper gaat dan het alledaagse leven, naar een levensstijl die verder kijkt dan de buitenkant, die oog heeft voor meer dan alleen een goed uiterlijk, een interessante baan, een mooi huis en een goed gevulde bankrekening. Die zoektocht leidt veel mensen naar hun binnenkant, naar hun hart of hun ziel of hoe je dat ook maar precies wilt noemen.
En juist daar wordt dan een leegte ervaren die gevuld wil worden. Gezondheid en geld, verre reizen en dure kleren kunnen, zo blijkt, die leegte uiteindelijk niet vullen. Wel tijdelijk, zeker, maar nooit voor de lange duur. Als mensen dat ontdekken, gaan hun ogen ook vaak open voor een leven vanuit hun ziel, een bezield leven, en komt de thematiek van spiritualiteit aan de orde. Die spiritualiteit kan dan overigens ook New Age-achtige of esoterische vormen aannemen of blijven hangen in een psychologie van het geluk.
Omgaan met de Heer
Waar het me in deze cursus om gaat is een christelijke spiritualiteit, een door Jezus Christus geïnspireerde manier van leven. In de christelijke kerk is dat uiteraard altijd al een heel belangrijk aandachtsveld geweest. Er werden wel andere woorden voor gebruikt, zoals: vroomheid, geloofservaring, navolging, bevinding, devotie, contemplatief leven, godsvrucht, vreze des HEREN, heiliging, vertrouwelijke omgang of praktijk der godzaligheid. Elke van die uitdrukkingen opent een ander perspectief op de dimensie van geloven die vandaag de dag veelal met spiritualiteit wordt aangeduid.
Zelf vind ik bijvoorbeeld de uitdrukking ‘vertrouwelijke omgang met de HEER’ een prachtige manier van zeggen omdat het de vertrouwelijkheid en intimiteit van christelijke spiritualiteit woorden geeft. En ook bij die wat ouderwets aandoende uitdrukking ‘vreze des HEREN’ gaat mijn hart sneller kloppen, omdat daarin stem wordt gegeven aan tegelijk een geschokt én een gefascineerd zijn door de overweldigende grootheid van de God van de Bijbel. Daarnaast is de aanduiding ‘contemplatief leven’ de voorbije jaren steeds belangrijker voor me geworden: de diepte van een leven met de Heer wordt gevonden als we leren om vol verwondering voor het mysterie van God ons lang en liefdevol te richten op zijn gelaat, dat naar ons is toegewend.
Spiritualiteit
Maar ik gebruik bij voorkeur dat woord ‘spiritualiteit’. Er kan dus van alles mee worden aangeduid, maar de wortels van dit begrip zijn nadrukkelijk christelijk. Je herkent er het woord ‘spiritus’ in dat ‘geest’ betekent. Daarmee wordt de Geest van God en van Christus aangeduid. En dat brengt me al direct bij de definitie die ik zelf hanteer: spiritualiteit is leven in de Geest van Jezus.
Er zijn uiteraard ook andere definities mogelijk. Ter illustratie geef ik er een door die ik vond in een boek van de theoloog C. Aalders die al in 1969 een publicatie schreef met de titel ‘Spiritualiteit. Geestelijk leven vroeger en nu’ (de aandacht voor spiritualiteit gaat dus verder terug dan de laatste dertig jaar) . Dit is zijn definitie:
‘Overal waar de mens met bewuste bedoelingen en op een min of meer methodische wijze bezig is zijn leven te doen beantwoorden aan een transcendente zingeving, is er sprake van spiritualiteit’.
Ik ben het er van harte mee eens en met name het accent op ‘bewuste bedoelingen’ en ‘methodische wijze’ spreekt me aan. In een latere les kom ik daar op terug. Nu wil ik eerst nog wat meer toelichting geven bij mijn eigen definitie: ‘spiritualiteit is leven in de Geest van Jezus’.
Spiritus
Spiritualiteit heeft voor mij dus alles te maken met de Spiritus: de Geest. In die zin betekent spiritualiteit voluit: Geestelijk leven. Het is voor het christelijke geloof belangrijk om dan direct zichtbaar te maken over welke Geest het gaat: de Geest van Jezus Christus, die door hem is uitgestort op het Pinksterfeest en die zijn plaatsvervanger op aarde is nu hij in de hemel aan Gods rechterhand zit.
Jezus
In spiritualiteit staat voor mij daarom ook per definitie Jezus centraal, de Christus van God. Ik heb het dan ook graag over ‘christocentrische spiritualiteit’. Dat betekent uiteraard niet dat het onbelangrijk zou zijn dat we in de Bijbel een drie-enige God ontmoeten (daarover meer in de volgende les), maar wel dat we die drie-enige God alleen door Jezus Christus leren kennen. In hem opent zich de goddelijke Drie-eenheid liefdevol en uitnodigend naar mensen op aarde.
Liefdevolle uitnodiging
Die liefdevolle uitnodiging betreft in de kern het leven. De levende God nodigt ons als mensen op aarde uit om echt te leven, om het eeuwige leven te leren kennen. Daarom speelt in mijn omschrijving van spiritualiteit dat woord ‘leven’ ook een centrale rol. Daarin worden ons aardse, menselijke, kwetsbare en gekwetste leven en het hemelse, goddelijke, volmaakte en eeuwige leven van Jezus op elkaar betrokken. Leven zonder Jezus zit op dood spoor, leven in de Geest van Jezus is echt leven: vitaal, authentiek, oprecht, bezield, van binnenuit.
Spiritualiteit heeft dus betrekking op het echte leven zoals dat in de praktijk van elke dag vorm krijgt in onze relaties, ons werk en onze vrije tijd. Het is een innerlijk leven dat gestalte krijgt in hoe we spreken, handelen en omgaan met mensen. Over dit echte leven heeft Jezus het in bijvoorbeeld de volgende uitspraken:
Ik ben het licht voor de wereld. Wie mij volgt loopt nooit meer in de duisternis, maar heeft licht dat leven geeft.
(Johannes 8:12)
Ik ben gekomen om hun het leven te geven in al zijn volheid.
(Johannes 10:10).
Het eeuwige leven, dat is dat zij u kennen, de enige ware God, en hem die u gezonden hebt, Jezus Christus.
(Johannes 17:3)
Drie dimensies
Om de spiritualiteit die mij voor ogen staat nog wat verder in beeld te brengen, maak ik graag gebruik van een drieslag. Die kan met verschillende termen worden aangeduid. Zelf ben ik als het gaat om het spreken over spiritualiteit gecharmeerd van de drieslag: dogmatiek, mystiek, ethiek. Ik wil spiritualiteit namelijk graag zien als een evenwichtig samenspel van deze drie dimensies is.
De term ‘dogmatiek’ (ik weet dat het niet zo’n heel populair begrip is, maar ik gebruik het toch maar) is daarbij de aanduiding van de inhoudelijke dimensie van christelijke spiritualiteit. Het gaat ergens over en daar kun je ook over nadenken: God, de mens, de Bijbel, de kerk, de toekomst, de schepping enzovoort.
Met ‘mystiek’ bedoel ik vervolgens de ervaringskern van spiritualiteit: het gaat om vertrouwelijke omgang, vroomheid, innerlijkheid, bevinding, aangeraakt zijn door de Geest van Jezus, ontmoeting, een persoonlijke relatie met een persoonlijke God, een relatie die altijd een geheim in zich bewaart.
En met ‘ethiek’ tenslotte breng ik de dimensie van het dagelijkse leven in beeld: een leven van navolging, van gehoorzaamheid, van betrokkenheid op de samenleving, van verbondenheid met de naaste. Deze drie dimensies horen in spiritualiteit helemaal bij elkaar: de een kan niet zonder de ander.
Hoofd, hart, handen
Ik zou hetzelfde ook kunnen zeggen met wat eenvoudiger woorden: in spiritualiteit gaat het om een levende samenhang van hoofd, hart en handen. Spiritualiteit wordt misschien wel vooral met de dimensie van het hart (of de mystiek) verbonden. Dat is wat mij betreft in zoverre terecht dat de betekenis van spiritualiteit hier haar kern heeft, maar dan toch zo dat de twee andere dimensies er altijd bij betrokken worden.
Hoofd: spiritualiteit is ook dat je nadenkt over wie God is en dat je hem met je verstand liefhebt. Hart: spiritualiteit is dat je met heel je hart en ziel, met bewogenheid en bevlogenheid betrokken bent op Gods mysterie dat ten diepste niet begrepen, maar alleen bemind kan worden.
Handen: spiritualiteit is ook dat je, vanuit je verbondenheid met de Heer, Jezus navolgt in het dagelijkse leven met alle relaties die je hebt, alle keuzes die je maakt en alle daden die je stelt.
Schema
In het volgende schema vind je de beide drieslagen terug. Ik heb er ook nog twee andere aan toegevoegd. Spiritualiteit is ook dat je passie hebt voor waarheid, schoonheid en goedheid. En spiritueel leven kun je verder nog omschrijven als het samengaan van het kennen, liefhebben en navolgen van de Heer van je leven.
De ene drieslag zal je meer aanspreken dan de ander, en dat is ook prima, want we zijn allemaal verschillend. Als maar helder is geworden dat spiritualiteit en spiritueel leven breder is dan alleen maar innerlijkheid, gevoel of ervaring.
Eenzijdigheden
Tegelijk kan het ook nodig zijn om juist wel meer gerichte aandacht te geven aan die binnenkant. Want er groeien gemakkelijk eenzijdigheden. Velen hebben de indruk dat geloven zoiets is als het omarmen van een serie leerstellige waarheden. Als je maar de juiste theologische opvattingen hebt, zit het wel goed. Dat wijst vanuit de gegeven drieslag dus op een eenzijdige manier van geloven die een sterk rationele of zelfs rationalistische inslag heeft en waarin weinig ruimte is voor de twee andere dimensies.
Veel anderen hebben het gevoel dat geloven vooral is dat je netjes moet leven, dat je je aan een hele serie geboden en verboden moet houden en dat je in de kerk vooral afgerekend wordt op je gedrag en je ethische keuzes. Dat wijst op een spiritualiteit waarin de nadruk op de ethiek gepaard gaat met vooral een verschraling van de persoonlijke relatie met de Heer die tot uitdrukking komt in een moralistische en wettische manier van geloven.
Maar er bestaat ook spiritualiteit die zich helemaal terugtrekt op het gevoel en de ervaring: ‘ik en mijn God’. Dan wordt spiritualiteit een individualistisch onderonsje, een puur gevoelsmatig zoeken van een weg waarbij alleen het eigen hart de norm vormt. Het verstand mag niet meer meedoen en over praktische keuzes in een christelijke levensstijl hoeft niet meer gepraat te worden.
Liefde
Als ik het leven van Jezus op me in laat werken, dan zie ik hoe volmaakt de drie dimensies bij hem met elkaar verbonden zijn. Vanuit de voortdurend gezochte vertrouwelijke omgang met zijn Vader is hij steeds bezig om helder onderwijs te geven en radicaal een levensstijl aan te prijzen in zijn spoor.
Ik zie de samenhang van de drie dimensies ook terug in die buitengewoon heldere samenvatting die Jezus geeft als hij zegt:
Heb de Heer, uw God, lief met heel uw hart en met heel uw ziel en met heel uw verstand. Dat is het grootste en eerste gebod. Het tweede is daaraan gelijk: heb uw naaste lief als uzelf.
(Matteüs 22:37-39)
Is dit niet precies hoe Jezus zelf heeft geleefd? Deze woorden ademen helemaal zijn Geest. Als ik werkelijk gehoor geef aan het appèl dat erin ligt opgesloten, leef ik in de Geest van Jezus.
Dat is spiritualiteit.
Reflectievragen
(1) Veel mensen zijn op zoek: hoe kan ik bezielder, zinvoller, betekenisvoller leven? Herken jij die zoektocht bij jezelf? Hoe ziet dat zoeken er voor jou uit?
(2) Wat in deze cursus ‘spiritualiteit’ heet, kun je ook met andere woorden aanduiden, zoals: vroomheid, geloofservaring, navolging, bevinding, devotie, contemplatief leven, godsvrucht, vreze des HEREN, heiliging, vertrouwelijke omgang of praktijk der godzaligheid. Welk van die woorden spreken jou vooral aan? Waardoor komt dat? Weet je nog andere woorden? (Zie ook deel-formulier.)
(3) Herken je bij jezelf ook een ‘allergie’ voor het woord spiritualiteit (het is ‘vaag’, ‘subjectief’, ‘new-age-achtig’, ‘oosters’)? En helpt wat je gelezen hebt in deze les om daar los van te komen?
(4) Welke van de genoemde drieslagen spreekt jou het meest aan? Kijk nog eens met aandacht naar het schema:
(5) In de les wordt een aantal bijbelteksten genoemd. Lees ze nog eens aandachtig. Welke bijbeltekst spreekt jou het meeste aan? Zou je die uit je hoofd willen leren en een tijdje met je meedragen in je hart? (Zie ook deel-formulier.)
(6) Herken je bij jezelf het verlangen om Jezus centraal te stellen in je geloofsleven en je spiritualiteit? Hoe probeer je dat te doen?
Oefeningen
(1) Maak opnieuw verbinding met het verlangen van waaruit je met deze cursus meedoet. En laat je inspireren door wat anderen daarover hebben geschreven in het deel-formulier bij les 1. Klik daarvoor op onderstaande button:
(2) We spreken niet allemaal dezelfde spirituele taal. Bestudeer het overzicht van de 9 spirituele talen die je vindt via onderstaande button én vul daar ook de Spiritualiteitwijzer in! (Zie ook het deel-formulier)
(3) Veel deelnemers hebben per mail een boom-foto gestuurd. Via onderstaande button kom je in een online map met die foto’s. Bekijk deze foto’s aandachtig met in je hoofd en hart de gedachte: “Jezus Christus is onze levensboom. Ik ben door zijn Geest ook een levensboom.”
(4) Beluister dagelijks (of een paar keer per week) de Tijd met Jezus Podcast (via Google Podcasts, Spotify, Podbean of een ander podcastkanaal). Dat is een kort bijbelmoment van drie minuten met nadruk op stilte. Je kunt je hier abonneren.
Deel-formulier
Bij elke les zit een ‘deel-formulier’. Dat is een Google Formulier waar je antwoorden kwijt kunt op vragen die gesteld zijn, waar je vragen kunt stellen en waar je andere opmerkingen of ideeën kunt achterlaten of gewoon iets kunt delen.
Met wat daar te lezen zal zijn, hoop ik als begeleider van de cursus mijn winst te doen bij het verder vorm en inhoud geven aan deze cursus. Geen enkele vraag hoeft verplicht te worden beantwoord. Je hoeft ook je naam niet door te geven (dat mag wel).
Extra
1 Preek om te lezen of te luisteren: Het licht begin te wandelen
Onderstaande preek hield ik op de eerste zondagmorgen van 2015. Uit de inleiding van die preek:
“Gaat het nog over Jezus? Die vraag houdt me vooral bezig. Of moet ik zeggen: die vraag zit me nogal dwars. Gaat het nog over Jezus? Of beter nog: gebeurt Jezus hier nog wel? Is hij de levende in ons midden? Is hij de levende in mijn bestaan? Of hebben we alleen nog een leer over Jezus en hebben we alleen nog het gevoel dat we van alles moeten van Jezus? Want ja, we zijn tenslotte zijn discipelen. En die moeten volgen. Maar als dat even niet lukt?”
Lees de preek: Het licht begint te wandelen door het huis en raakt de dingen aan
Luisteren kan ook:
2 Lied luisteren: O Jesu nomen dulce
Luister naar het lied ‘O Jesu, nomen dulce’ gezongen door Andreas Scholl (hieronder vind je de tekst met een vertaling):
O Jesu nomen dulce / O Jezus lieflijke naam
Nomen admirabile / bewonderenswaardige naam
Nomen confortans / troostende naam
Quid enim canitur suavius / wat is zoeter om van te zingen
Quid auditur jucundius / wat is vreugdevoller om van te horen
Quid cogitatur dulcius / wat is lieflijker om aan te denken
Quam Jesus / dan Jezus
Dei filius / Gods Zoon
O nomen Jesu / O naam van Jezus,
verus animae cibus / waar voedsel voor mijn ziel
In ore mel / honing in de mond
in aure melos / muziek in het oor
in corde laetitia mea / vreugde in mijn hart
Tuum itaque nomen / Daarom wil ik uw naam
dulcissime Jesu / liefste Jezus
in aeternum in ore meo portabo / eeuwig in mijn mond dragen
Via deze link vind je alle lessen je terug