Geworteld leven – Les 5

Gedisciplineerd leven

Spiritualiteit is leven in de Geest van Jezus. De vraag die ik in deze les aan de orde stel is deze: zijn er manieren waarop je contact kunt maken met deze manier van leven? Want het is niet vanzelfsprekend dat iemand die gelooft in God en in Jezus ook komt tot een levensstijl waarin dat tot uitdrukking wordt gebracht.

In de tweede les gaf ik al een omschrijving van spiritualiteit door waarin aandacht wordt gevraagd voor het gegeven dat spiritueel leven vraagt om oefening:

‘Overal waar de mens met bewuste bedoelingen en op een min of meer methodische wijze bezig is zijn leven te doen beantwoorden aan een transcendente zingeving, is er sprake van spiritualiteit.’

Nu vraag ik dus aandacht voor die ‘bewuste bedoelingen’ en ‘methodische wijze’. Spiritueel leven komt niet vanzelf tot stand: het is nodig je er bewust en intentioneel op toe te leggen en daarbij middelen en manieren te gebruiken om je te oefenen. We hebben het dan over wat vanouds de geestelijke oefeningen heten of de spirituele disciplines.

Leerling van Jezus

Het woord discipline heeft veel te maken met het woord discipel: leerlingen zijn gedisciplineerd bezig met leerprocessen. Het leerproces waarin de volgelingen van Jezus mogen participeren wordt door de Heer zelf zo onder woorden gebracht:

Kom naar mij, jullie die vermoeid zijn en onder lasten gebukt gaan, dan zal ik jullie rust geven. Neem mijn juk op je en leer van mij, want ik ben zachtmoedig en nederig van hart. Dan zullen jullie werkelijk rust vinden, want mijn juk is zacht en mijn last is licht.
(Matteüs 11:28-30)

Ik denk dat dat zachte juk van Jezus dit is: dat wij net als Jezus er allereerst voor kiezen om regelmatig tijd door te brengen met de Vader. Het navolgen van Jezus wordt vaak vooral in verband gebracht met een levensstijl, met het doen van keuzes en met radicale gehoorzaamheid in het dagelijkse leven.

Intieme omgang

Maar het valt in het leven van Jezus op dat daar bij hem altijd de intieme omgang met de Vader aan voorafging. Radicale navolging in een spiritueel leven bloeit op uit de radicale keuze om tijd door te brengen met de Vader. In deze met hem doorgebrachte tijd zal er ook een steeds sterker verlangen gaan groeien om gehoorzaam te zijn aan de wil van God, net als Jezus.

Daarom vormen geestelijke oefeningen een onmisbaar onderdeel van spiritualiteit en een noodzakelijke bron voor gezond spiritueel leven. Je zou ook kunnen spreken over het werken aan een gezonde spirituele conditie. Want die komt niet vanzelf.

Dat begrijpen we allemaal als het om onze lichamelijke conditie gaat. Als we niet goed in ons lijf zitten of heel weinig uithoudingsvermogen hebben, dan zullen we meer moeten bewegen of aan sport moeten gaan doen: we doen lichamelijke oefeningen voor een gezonder lichaam. Dat kan bijvoorbeeld door naar een sportschool te gaan en daar drie keer in de week een uur een trainingsprogramma te volgen. Dat is pittig, maar we snappen dat het moet en we maken er tijd voor.

Fysieke conditie

Maar het lijkt er wel eens op dat deze waarheid over de noodzaak van lichamelijke oefening om onze fysieke conditie op peil te brengen of te houden vergeten wordt als het om onze spirituele conditie gaat. Want als op geestelijk gebied aangedrongen wordt op oefening en discipline zijn er al snel mensen die zeggen: ‘Maar we hoeven het toch niet zelf te doen? Jezus heeft alles toch al voor ons gedaan? Moeten we nu toch ons heil gaan verdienen door eigen inspanning?’ Hier leven veel misverstanden. Maar als we de boodschap van Jezus op ons in laten werken en ook serieus nemen hoe zijn eigen leven doordrongen was van een geestelijke discipline van tijd doorbrengen met de Vader en radicaal gehoorzaam zijn aan de Vader, dan wordt helder dat oefening noodzakelijk is voor een leven dat geworteld is in het evangelie.

Spirituele vorming in Christus

Zelf spreek ik, als het gaat om het doel van geestelijke oefeningen, graag over ‘spirituele vorming in Christus’. Spirituele disciplines hebben als doel dat Christus wordt gevormd in zijn leerlingen, dat hij gestalte krijgt in hun levens. Dat is een proces van vorming en ontwikkeling. Er is tijd voor nodig, er moet bewust aandacht aan worden geschonken en het vraagt inzet en inspanning.

Daarbij moet wel steeds bedacht worden dat het gaat om een inspanning waarin ook de Geest werkzaam is. Niet voor niets wordt er gesproken over gééstelijke oefeningen. Als we dat woord geestelijk weglaten, dan komt het alleen op eigen krachtsinspanning en inzet aan. Maar het gaat juist om oefeningen en disciplines waarin de Geest de ruimte heeft en krijgt om zijn vernieuwende werk in ons als leerlingen en volgelingen van Jezus te doen. De Geest van Jezus brengt ons door middel van deze disciplines in een vernieuwingsproces waarin we steeds meer de waarheid en werkelijkheid gaan ontdekken van wat de apostel Paulus zo onder woorden bracht:

Ikzelf leef niet meer, maar Christus leeft in mij. Mijn leven hier op aarde leef ik in het geloof in de Zoon van God, die mij heeft liefgehad en zich voor mij heeft prijsgegeven.
(Galaten 2:20)

Spirituele disciplines

Nu zijn er heel veel verschillende disciplines die ons helpen om te groeien in een spiritueel leven. Ik noem hier nu de twaalf disciplines die Richard Foster onderscheidt in zijn bekende boek ‘Het feest van de navolging: groeien in spiritualiteit’.

Het is niet per se de bedoeling dat je al deze oefeningen in de praktijk brengt. De ene spirituele discipline pas beter bij je dan de andere. Het gaat er vooral om dat je het doen van geestelijke oefeningen integreert in je dagelijkse leven, omdat zonder deze discipline spiritualiteit niet tot bloei kan komen. In wezen gaat het er in elke spirituele oefening om dat je je bewust openstelt voor het werk van de Geest van Jezus en voor zijn genade. Spirituele disciplines zijn manieren om genade te ontvangen.

Enkele spirituele disciplines wil ik nu kort bespreken.

1 Bijbellezen

Het bezig zijn met het woord van God is een fundamentele geestelijke oefening. Want de Bijbel is de plek bij uitstek waar God zich openbaart. Hij heeft zijn woorden gegeven met als doel dat we ze zouden horen en lezen, tot ons door laten dringen en eruit leven. In een wereld waar elk moment van de dag weer nieuwe informatie op ons afkomt, is het wezenlijk dat we onze gedachten en harten steeds weer laten vullen met wat God wil zeggen, met wat God gedaan heeft en nog steeds bezig is te doen.

Dagelijks tijd vrij maken om in de Bijbel te lezen (bijvoorbeeld elke dag tien minuten) is een belangrijke manier om betrokken te blijven bij Gods visie op deze wereld en om mensen te ontmoeten die God hebben ontmoet en om Jezus weer voor je te zien en zijn stem te horen. Het is zinvol om daarbij niet lukraak iets uit te kiezen maar hele Bijbelboeken te lezen. Zelf houd ik erg van het evangelie van Johannes, de brieven aan de Efeziërs en de Kolossenzen, de Bergrede (Matteüs 5 tot 7) en de Psalmen.

2 Bidden

‘Heer, leer ons bidden.’ Dat is de vraag die Jezus’ leerlingen aan hem stelden. Het is een vraag die de eeuwen door zal blijven klinken omdat bidden een levenslang leerproces is. Vaak wordt bidden omschreven als: spreken met God. De talloze voorbeelden van gebeden in de Bijbel illustreren dat dit inderdaad een belangrijk gezichtspunt is: in onze gebeden storten we ons hart uit voor God die luistert.

Zelf ben ik ook steeds meer gaan ontdekken dat bidden een je bewust richten op God is. Mij helpt daarbij het Jezusgebed. Dat is een korte gebedszin die ik regelmatig in mijn hart ‘uitspreek’ om daarmee mijn dagelijkse leven weer te verbinden met de Heer van dat leven: ‘Heer Jezus Christus, Zoon van God, ontferm u over mij.’ Ook alleen het in het hart noemen van de naam ‘Jezus’ of van woorden als ‘genade’ en ‘liefde’ is een vorm van bidden: je drukt er het verlangen mee uit om in Gods tegenwoordigheid te zijn.

Bidden is in het onderwijs van Jezus over het koninkrijk van God vooral een zaak van de binnenkamer en een zaak van vragen:

Als jullie bidden, trek je dan in je huis terug, sluit de deur en bid tot je Vader, die in het verborgene is.
(Matteüs 6:6)

Vraag en er zal je gegeven worden, zoek en je zult vinden, klop en er zal voor je worden opengedaan.
(Matteüs 7:7)

3 Mediteren

In mijn eigen spiritualiteit is meditatie in de loop van de jaren een heel belangrijke oefening geworden. Daarmee bedoel ik een biddend, luisterend en verlangend omgaan met woorden uit de heilige schriften met als doel persoonlijk te worden aangesproken. In de meditatie gaat het niet om een informatieve maar om een transformatieve manier van omgaan met woorden van God. Daarbij speelt herhaling een belangrijke rol: de woorden steeds weer op je in laten werken zodat ze steeds dieper doordringen in je hart en in je leven.

Meditatie vindt bij voorkeur plaats aan de hand van een korte Bijbeltekst. Hier is niet het vele goed, maar het goede veel. Veelzeggende uitspraken van Jezus (‘Ik ben het licht voor de wereld’), beelden die in de Bijbel gebruikt worden (‘herder’, ‘stad’, ‘rots’, ‘water’), belangrijke kernwoorden (‘barmhartigheid’, ‘trouw’, ‘genade’) – ze zijn allemaal heel geschikt voor een meditatieve benadering.

4 Dienen

Jezus kwam op aarde om te dienen, niet om gediend te worden. Ook een dienstbare levenshouding is een belangrijke spirituele oefening. Bijbellezen, bidden en mediteren vinden plaats in de binnenkamer. Maar de beweging naar binnen toe moet altijd weer gepaard gaan en afgewisseld worden met de beweging naar buiten. Spiritueel leven is dat je drinkt uit de bron maar daar vervolgens ook van uitdeelt aan anderen. Spiritualiteit is dat je je leven wortelt in het evangelie van Jezus en zijn koninkrijk en dat je zó vrucht gaat dragen waar ook anderen mensen van profiteren.

Dienen kan allerlei vormen aannemen: barmhartigheid doen, recht en gerechtigheid zoeken, mensen helpen, zieken bezoeken, een taak vervullen in je kerkelijke gemeente, opkomen voor armen en onderdrukten dichtbij en ver weg.

Deze dienstbaarheid richt zich op andere mensen die naast ons gegeven zijn om hen lief te hebben. Maar ook Gods schepping en het milieu vragen om onze dienstbaarheid. Ook dat is spiritueel leven: hart hebben voor duurzaamheid omdat deze aarde kostbaar is in de ogen van de schepper en omdat deze aarde de plek is waar de hemel komt.

De mystieke weg

Tenslotte wil ik hier ook benoemen wat ik steeds meer als het hart van spiritualiteit ben gaan zien: de mystiek. Daarin gaat het wat mij betreft niet om verheven en onaardse ervaringen, maar om een heel diepgevoeld, levendig en liefdevol verlangen om God te zoeken en in alles te vinden.

Mystiek heeft te maken met mysterie: de dingen hebben hun geheim, de mensen ook, ikzelf ook en God helemaal. Spiritueel leven wortelt ten diepste in dit geheim: het mysterievolle nabij zijn van de Heer. Dat te mogen ervaren is en geschenk: het is niet maakbaar. Maar ik geloof wel dat het beoefenen van de spirituele disciplines ons dichterbij dat geheim brengt, die mystieke kern van spiritualiteit, waar je tot je diepe verwondering ervaart dat je door God gevonden bent en dat hij je liefdevol omhelst.

Dan is er de rust van het zijn, het alleen maar zijn bij de Heer. Het is de hemel op aarde, soms, even. Maar wel altijd als bron van een dienstbaar leven in het koninkrijk van God dat op aarde komt zoals in de hemel.

---

Reflectievragen

(1) “Spiritueel leven komt niet vanzelf tot stand: het is nodig je er bewust en intentioneel op toe te leggen en daarbij middelen en manieren te gebruiken om je te oefenen.” Ben je het daarmee eens? Hoe werkt dat in jouw leven? (zie ook het deel-formulier)

(2) Wat zijn jouw gedachten en gevoelens bij het woord ‘discipline’? Welke disciplines of geestelijke oefeningen hebben in jouw geloofsleven een plek? In welk ritme?

(3) “Niet voor niets wordt er gesproken over gééstelijke oefeningen. Als we dat woord geestelijk weglaten, dan komt het alleen op eigen krachtsinspanning en inzet aan.” Herken je het gevaar dat je ‘oefeningen’ doet die niet meer ‘geestelijk’ zijn omdat je ze in eigen kracht doet?

(4) Over welke van de twaalf genoemde zou je meer willen weten? Onderneem zelf al Googelend een zoektochtje op internet om meer te weten te komen. (zie deel-formulier)

Oefeningen

(1) Kies van de vier genoemde geestelijke disciplines (Bijbellezen, bidden, mediteren, dienen) er één uit en besteed er ergens deze week een half uur tijd aan op een manier die bij jou past.

(2) Beluister dagelijks (of een paar keer per week) de Tijd met Jezus Podcast (via Google Podcasts, Spotify, Podbean of een ander podcastkanaal). Dat is een kort bijbelmoment van drie minuten met nadruk op stilte. Je kunt je hier abonneren.

Deel-formulier

Bij elke les zit een ‘deel-formulier’. Dat is een Google Formulier waar je antwoorden kwijt kunt op vragen die gesteld zijn, waar je vragen kunt stellen en waar je andere opmerkingen of ideeën kunt achterlaten of gewoon iets kunt delen.

Met wat daar te lezen zal zijn, hoop ik als begeleider van de cursus mijn winst te doen bij het verder vorm en inhoud geven aan deze cursus. Geen enkele vraag hoeft verplicht te worden beantwoord. Je hoeft ook je naam niet door te geven (dat mag wel).

Het deel-formulier is deze keer heel bescheiden van omvang.😀

Extra

Dinsdag 5 oktober 20.00-21.30 uur: Webinar – Online sessie

Deze keer geen extra’s maar wel de hartelijke uitnodiging om op dinsdagavond 5 oktober live aan te schuiven op YouTube bij een webinar c.q. online sessie die hoort bij deze les. In het eerste deel (webinar) ga ik nader in op het belang en de plaats van geestelijke disciplines als het om spiritualiteit. In het tweede deel (online sessie) ga ik in op vragen en opmerkingen die ik gekozen heb uit het (grote) aanbod op de deel-formulieren van de vorige lessen.

Als je niet live aanwezig kunt zijn, is dat geen probleem. Je kunt via dezelfde link de opname direct na afloop terugkijken! (Je ontvangt dinsdag overdag nog een reminder.)