Een van de belangrijkste valkuilen voor het predikantschap is vandaag dat predikanten ten onder gaan in het managen van een enorme hoeveelheid taken en het voldoen aan de meest uiteenlopende verwachtingen. Dit heeft als groot gevaar dat de predikant steeds verder wordt weggetrokken van wat de kern van zijn bediening is. Ik vat deze problematiek samen in de vraag ‘manager of mysticus?’ En ik geef graag even het woord aan Henri Nouwen die in ‘in de naam van Jezus’ daar zeer waardevolle dingen over zegt in het hoofdstuk met de titel ‘Van belangrijk zijn naar bidden’ (‘Pastoraat en spiritualiteit’, blz. 327-333):
Terwijl onze maatschappij haakt naar efficiency en bestuursmacht, is het hart van miljoenen mensen in onze op succes gerichte wereld vol eenzaamheid, isolement, gebroken verhoudingen, een hunkering naar vriendschap en intimiteit, verveling, gevoelens van leegte en neerslachtigheid en een sterk besef van nutteloosheid.
Om een leven te leiden dat niet beheerst wordt door het verlangen belangrijk te zijn maar integendeel veilig verankerd is in de wetenschap van Gods eerste liefde, moeten we mystici zijn. Een mysticus is iemand wiens identiteit diep geworteld is in de eerste liefde van God.
De kernvraag is: zijn de voorgangers van de toekomst werkelijk mannen en vrouwen van God, mensen met een brandend verlangen om in Gods tegenwoordigheid te verkeren, naar Gods stem te luisteren, Gods schoonheid te zien, Gods mensgeworden Woord aan te raken en ten volle Gods oneindige goedheid te proeven? (…) Voor de toekomst van het pastoraat is het van vitaal belang om de mystieke kant van de theologie te herontdekken zodat elk gesproken woord, elke raad die gegeven wordt en elke strategie die ontwikkeld wordt, voortkomt uit een hart dat innerlijk verbonden is is met God.
Het is niet voldoende dat pastorese mensen zijn die een goed gefundeerde mening hebben over de brandende vragen van onze tijd. Hun werk moet geworteld zijn in de permanente, intieme relatie met het mensgeworden Woord, Jezus, en daar moet de bron gevonden worden voor hun woorden, raad en hulp. Via de weg van het contemplatieve gebed moeten pastores steeds weer opnieuw leren luisteren naar de stem van de liefde en daar de wijsheid en de moed vinden om alle problemen aan te pakken waar ze mee te maken krijgen.
Ik denk dus dat de weg die primair gegaan moet worden om weer terug te gaan naar de kern van het voorganger zijn eerder gezocht moet worden in een vernieuwing van de mystieke dimensie van theologie en gemeenteopbouw, en dat pas in tweede instantie (maar uiteraard kan er tegelijkertijd in beide wegen geïnvesteerd worden) de weg naar nieuwe taakverdelingen, van het inzetten van velerlei gaven en van het stimuleren van teamwerk door voorgangers gegaan moet worden.
Enkele weken geleden hoorde ik iemand (dr. Henk Bakker, CHE) zeggen dat de thematiek van de mystagogie in de komende tijd steeds belangrijker zal worden. Dat is prachtig nieuws! Want dat heeft alles te maken met het hart van de problemen rond het ambt. In een volgende blogpost hoop ik daar wat over te schrijven.
16/09/2010 op 13:08
hoewel ik het met je(en met Nouwen) eens ben in deze, denk ik dat Nouwen probeert te zeggen dat we niet zozeer het mystieke, mystiek moeten houden, maar dat het er om gaat het mystieke te vertalen naar gewone taal. ik merk dat er op de een of andere manier te veel wordt gesproken over het mystieke als iets onaantastbaars. iets wat voor velen niet te vatten is. het gaat er m.i. om dat ieder mens, voorganger oudste of deleden van de kerk, maar ook ook mensen die nauwelijks nog in de kerk komen begrepen worden. dit laatste klinkt een beetje raar misschien, maar hier komt de taak van de voorganger, pastor om de hoek. namelijk het vertalen van wat er in de mens leeft en hoe dit in relatie met God te brengen. niet geforceerd , maar vanuit echtheid. dit is de mystiek die Nouwen m.i. bedoeld heeft. je ziet ook dat naarmate Nouwen zich verder ontwikkeld zijn woordkeuze steeds eenvoudiger wordt. het Mystieke hierin is dat Nowen juist steeds meer op zoek gaat naar God in zaken. zichzelf meer en meer probeert te verloochenen ten opzichte van de ander. mooi onderwerp, misschie n dat ik als niet theoloog daar een wat ander zicht op heb. groet Erik
16/09/2010 op 13:25
Hoi Erik,
Dank voor het meedenken! Ik ben het met je eens hoor: mystiek moet niet iets vaags, zweverigs, moeilijks zijn. Mystiek is eenvoudigweg: dat we ervaren dat God vertrouwelijk met ons omgaat. Daar kunnen we in gewone taal over praten.
Voor een wat meer fundamenteel gesprek over de kern van het predikantschap vind ik het wel belangrijk dat we daarbij termen als ‘mystiek’, ‘mystagogie’, ‘spiritualiteit’ en ‘contemplatie’ niet uit de weg gaan (hoewel ik deze woorden in het dagelijkse gemeenteleven niet zo heel frequent zal hanteren).
Groeten, Jos
16/09/2010 op 17:51
Heel herkenbaar, dit. In de protestantse kerk ook toenemend aandacht voor mystagogie, onder aanvoering van Gideon van Dam en anderen. Ook onze ervaring op de missionaire ronde: hier is de eerste nood.
Nynke Dijkstra
16/09/2010 op 18:29
Me dunkt dat de professionalisering van het predikantenambt hier voor een groot deel debet aan is.
Natuurlijk hebben de predikant zelf en de gemeente die hij dient te waken voor onrealistische verwachtingen. Het juist omgaan met tijd en het inzetten met oog op de gaven van de betrokkene is van groot belang (eigen ervaring!). Maar professionaliteit mag niet ten koste gaan van roepingsbesef. Wie als dienaar van het Woord de indruk geeft dat er tussen 17u30 en 19u niet over God gesproken kan worden, zaagt de tak af waar hij zelf op zit.
Uiteindelijk is het geheim van de dienaar van het Woord dat hij anderen in allerlei situaties en omgevingen voorgaat in het vol verwondering ophalen van oude en nieuwe zaken uit de voorraadkamer van het Woord.
Als je dit bedoelt met de predikant als mystagoog, dan ga ik met je mee. Maar hoe gevaarlijk wordt als je professionele mystagogen krijgt?
16/09/2010 op 20:28
Amen, broeder en collega !
“mensen met een brandend verlangen om in Gods tegenwoordigheid te verkeren, naar Gods stem te luisteren, Gods schoonheid te zien, Gods mensgeworden Woord aan te raken en ten volle Gods oneindige goedheid te proeven…”
Volstrekt uit het hart gegrepen !
Onze gemeenteleden mogen door óns (voorgangers) brandende verlangen naar, én vreugde over het verkeren in, Gods tegenwoordigheid aangestoken en aangevuurd worden om juist dáárnaar te hongeren en op zoek te gaan en mogen wij hen dan de weg wijzen…!
17/09/2010 op 09:41
In een smaller spoor – het ambt van predikant – dan ik bij een vorig blog voorstelde – ambten in het algemeen – raak je een mooi en noodzakelijk thema: de intimiteit tussen de ambtsdrager en God in Jezus Christus. Dat lijkt me de christelijke inhoud van mystiek. Daar zit ook mijn drive.
In gesprek met jou en Erik zoek ik wat verheldering van begrippen. Ik meen dat dit ook verheldering kan brengen in de onduidelijkheid en zweverigheid die “dreigt”. Dat wil ik graag met jullie delen op een “zwakke” manier. Misschien kan mijn behoefte aan verheldering iets bijdragen.
Mystiek wordt snel als iets vaags neer gezet, maar anderzijds wordt ook de intieme omgang met God soms te snel in harde algemeniserende termen uitgedrukt. Gezamenlijkheid in formules kan soms goed en vertrouwd zijn, maar het kunnen ook clichees worden waar de tweede generatie zich tegen af zal zetten. Geloof vraag altijd weer om “persoonlijke herinterpretatie” in aansluiting op de gemeenschappelijke christelijke traditie (…). En de mystagogie lijkt me het gebied bij uitstek om ons daarin te helpen. Dit merk ik ook in als jongerenwerker in de kerk.
Kees Waaijman spreekt over mystiek als ontmoetinggebeuren tussen God en mens, met een eigen taal en logica, die zich onttrekt aan de objectiverende blik van de ratio. In het verlengde hiervan ziet hij de intimiteit van de mystieke liefde die het verstand, de wil en het geheugen zuivert tot ze volkomen op God zijn afgestemd (p.355)
Dit vind ik een zeer heldere omschrijving omdat het ook laat zien dat het persoonlijke tussen mens en God zich moeilijk in objectiverende, algemeniserende termen laat uitdrukken. Daarom lijkt me mystagogie ook meer recht doen aan dit persoonlijk ondeelbare in de relatie tussen God in Christus en de individuele mens. Daarnaast is er ook het gemeenschappelijke aspect die vanuit de liefde zoekt naar de verbinding in daden en woorden. Verbinding met een rijke traditie van Gods trouw en verbinding met mijn naaste die God aan mij geeft en waarin ik mij mag geven. Dat lijkt me het vormende werk van de Heilige Geest. Deze verbinding vraagt om helderheid en mijdt zoveel mogelijk vaagheid, lijkt me.
In mijn omgang met (best ontzettend veel =) bekwame predikanten heb ik gemerkt dat er een risico kan zijn dat er in algemeniserende termen wordt gesproken over God. Een predikant let meestal op het verbindende. Verbinding tussen God, mensen, traditie en theologie. Theologie heeft daarin altijd een objectiverend karakter lijkt me. Nog een risico van een predikant zie ik in het sterk denken vanuit hun publiek. Daar vormen ze een beeld bij en in hun houding en gedrag zijn ze (vaak onbewust) afgestemd op dit beeld van hun publiek. Vooral wanneer er een predikant voor onze camera kwam (bij Helpdesk Live o.a.) en ik ze iets persoonlijks vroeg te zeggen, merkte ik vaak deze drempel. Dat geldt volgens mij voor bijna alle sprekers die te maken hebben met een groter publiek.
Het individuele tussen mij en God vraagt continue om ‘Geestelijke verzorging’. Dit kan heel goed gezamenlijk, maar dan moet er expliciet ruimte, veiligheid en bevestiging zijn voor dit individuele tussen mij en God. Dan kan het gemeenschappelijke op een bijzondere manier verrijkend zijn voor onze gezamenlijke en persoonlijke mystiek en spiritualiteit. Daar is nog veel in te leren, lijkt me.
Juist het terrein van de mystiek in het bredere kader van de spiritualiteit (geloofsleven) lijkt me het menselijke centrum waarin Gods invloed zich laat zien op een persoonlijke manier. In deze persoonlijke intimiteit zal ook de persoonlijke roeping/opdracht kunnen plaatsvinden. De objectivering lijkt me daaruit voortvloeien zodat er nieuwe wijn komt die soms om nieuwe zakken vraagt. Vergeef me deze gedateerde bijbelse vergelijking (zakken=vaten)
Ik denk dat de mystagogie daarin kan bijdragen en dat Henk Bakker dit heel goed ziet en dat jij, Jos daar ook een zinvolle bijdrage aan hebt geleverd met het bezinningsmoment tijdens de preekvoorbereiding en ook nu weer in breder en zelfs in georganiseerd verband met de School voor spiritualiteit. Mooie ontwikkelingen die ik van harte toejuich.
Maar dan het liefst in een breder ambtelijk spoor zoals ik eerder voorstelde: het spoor van oudsten en diakenen =)
Zo dit was weer mijn poging tot een constructieve bijdrage. Hopelijk is het van dienst.
Vriendelijke groet,
Ronald
17/09/2010 op 10:32
Hoi Jos, dit is een waardevol punt! Het is niet voor het eerst dat je een dilemmatiek zichtbaar maakt in je blogs. Eerder deed je dat met missionair versus spiritualiteit. Nu manager versus mystagoog. Ja en als je Henri Nouwen inzet kan ik niet anders dan overtuigd zijn :). Maar serieus: je daagt mij en anderen uit hier over na te denken. Ik zou dat graag eens doen, ook in het kader van coaching voor predikanten en kerkenraden, waar ik momenteel mee bezig ben.
Ikzelf voel in het dilemma een lastig punt: ik ga spiritueel voor de mystagoog uiteraard. Hier brandt het hart. Maar wat ik met het eerdere dilemma ook al had komt hier terug: een kale manager hoeft niet zo van mij, laat anderen dat doen, maar geestelijk leiding geven is wel iets wat nog niet zo lang geleden ook volledig ondergesneeuwd was. Een predikant deed catechese, ziekenbezoek en prediking (binnenbocht en karikaturaal, maar toch), en stond daarbij kwetsbaar geïsoleerd van gemeenteleven, context van de omgeving, levensvragen van de werkende middengeneratie, enz. Een slecht georganiseerde kerk zag zich ingehaald in bepaalde evangelische Willow achtige kerken die het wel lukte. Tegelijk blijft je punt staan en fascineert het me: de mystiek, de spiritualiteit, de diepgang, de omgang met God en Christus.
Ik wil niet gelijk proberen oplossingen te verzinnen, ik kauw liever nog wat meer op dit punt. Integratie of overstijging van het dilemma is een voor de hand liggende repliek. De werkelijkheid toont echter wel het beeld dat je inbrengt. Er zou meer iets van in- en uitademen moeten komen: mystagogie en werkelijkheid in balans, maar hoe?
Misschien is het de moeite waard hier met groepen predikanten voor om de tafel te gaan zitten en beide elementen uit te diepen op zoek naar nieuwe richting en verworteling?
Groeten!
Remmelt