Inspiratiepagina Lectio divina (3)

Welkom op deze derde van vijf inspiratiepagina’s over Lectio divina. Deze pagina’s zijn een vervolg op de online workshop over Lectio divina die gegeven werd op dinsdag 27 februari 2024.

1 Laat je inspireren door een uitgeschreven lectio divina

Zoals ook uw Vader barmhartig is

Lucas 6:36-37

Wees dan barmhartig, zoals ook uw Vader barmhartig is. Oordeel niet en u zult niet geoordeeld worden; veroordeel niet en u zult niet veroordeeld worden; laat los en u zult losgelaten worden.

Er zijn van die Jezus-uitspraken waar veel westerlingen, ook wanneer ze niet christelijk zijn, helemaal achter staan. Eén daarvan is ‘Oordeel niet, opdat u niet geoordeeld zult worden’. De strekking die daar vaak uit gehaald wordt is dan: Als jij je niet met mij bemoeit, zal ik me niet met jou bemoeien. Toch is dit ook één van de meest confronterende uitspraken van Jezus. Het lukt mij vaak niet goed om zonder oordeel naar anderen te kijken. Kritisch zijn beschouw ik als één van mijn kwaliteiten – maar ook als een grote valkuil. In de wetenschap is het goed om kritisch teksten te kunnen lezen, maar als diezelfde kritische houding zichtbaar wordt in relatie met degenen die mij het meest lief zijn, dan kan die sterke kant ook een zwakke kant zijn. Wat betekenen Jezus’ woorden dan voor mij?

Lectio

In dit gedeelte valt me op dat Jezus begint bij de Vader: hij spoort de hoorders aan om barmhartig te zijn, zoals onze Vader barmhartig is. Aan de ene kant legt Jezus de lat zo heel hoog, want zo barmhartig zijn als God lijkt wel onmogelijk. Aan de andere kant helpt Jezus mij door me in de omgang met anderen Gods barmhartigheid in gedachten te brengen.

Vervolgens spreekt Jezus over oordelen, veroordelen en loslaten. Ik merk dat ik meteen naar uitwegen zoek. Mag ik echt niet oordelen? Is het wel zo voorwaardelijk als het lijkt? Wat moet ik me voorstellen bij het ‘loslaten’ waar Jezus over spreekt? Maar ik kies ervoor Jezus’ woorden eerst weer in hun scherpte tot me te laten komen, en dus lees ik de tekst nog een keer.

Meditatio

Jezus zegt hier niet: ‘Oordeel niet, want het oordeel behoort alleen aan God’. Hij begint juist bij de barmhartigheid van God. Ik moet denken aan teksten uit het Oude Testament, die deze barmhartige kant van God benadrukken, zoals Klaagl. 3:22 (NBV): ‘Genadig is de Heer, wij zijn nog in leven! Zijn ontferming kent geen grenzen.’ God stelt zijn oordeel uit en spreekt mij vrij, laat mij los. Hij zaagt mij niet eindeloos door over wat wel of niet goed ging – Hij is barmhartig en vergevingsgezind. En daarin mag ik op hem gaan lijken. ‘Wees dan barmhartig, zoals ook uw Vader barmhartig is.’

Als ik nu oordeel over de handelwijze van een ander, oordeel ik ook mijzelf. Dezelfde wijzende vinger die naar de ander wijst, kan bijna altijd ook naar mij gericht worden. Ik weet dat een oordelende houding tot angst of schaamte bij een ander kan leiden. Een vergevingsgezinde en barmhartige houding kan de ander juist vertrouwen en een gevoel van ruimte geven. Ten diepste verlang ik zelf ook naar die vergeving en barmhartigheid, van de mensen om mij heen én van God. Zelf weet ik heel goed waar ik tekortschiet – mijn kritisch vermogen strekt zich ook uit naar mijzelf. Jezus’ woorden laten echter zien dat niet het oordeel maar barmhartigheid de boventoon voert. In mijn leven vind ik dat vaak nog moeilijk. Daarom mag ik steeds naar de Vader kijken, die barmhartig is. ‘Ik stel mij de HEERE voortdurend voor ogen; omdat Hij aan mijn rechterhand is, wankel ik niet.’ (Ps. 16:8)

Oratio

Heer, het oordeel speelt vaak nog zo’n grote rol in mijn leven. Dank u, dat u mij de Vader leert kennen als een barmhartige Vader. Vader, geef dat ik die barmhartigheid mag zien en ervaren in mijn leven. Help mij die ook door te geven in mijn leven. Maak de wereld steeds meer tot een plek van uw barmhartigheid, waar we steeds meer mogen groeien naar uw evenbeeld. Amen.

Contemplatio

Ik kijk naar de Vader en weet: Hij is barmhartig.

Bovenstaande tekst van Anne-Maaike Pathuis is terug te vinden in: Jos Douma en Nadia Kroon e.a., Kijken en luisteren naar Jezus. 40 keer lectio divina, blz. 154-157.

2 Kijk een webinar: Het Woord en de stilte

Twee jaar geleden, in februari 2022, gaf ik een serie webinars over lectio divina, uitgebreider dus dan de online workshop van 27 februari 2024. Hieronder kun je het tweede webinar terugkijken.

3 ‘Ik kijk Hem aan en Hij kijkt mij aan’.

Jezus ontmoeten op de weg van lectio divina

[Inleidend artikel van Jos Douma uit: Jos Douma en Nadia Kroon e.a., Kijken en luisteren naar Jezus. 40 keer lectio divina, blz. 12-16.]

Jaren geleden kwam ik een verhaal tegen. Het verhaal raakte me en vormt sindsdien een belangrijke bron voor mijn eigen verlangen naar contemplatie. Het verhaal gaat zo:

“Een eenvoudige man uit een Frans dorpje ging elke middag rond een uur of vijf naar het plaatselijke kerkje. Deze man ging dan op de voorste bank zitten tegenover de crucifix die daar hing, beeld van de gekruisigde Christus. Hij zat daar een half uur en deed niets. Na dat halve uur vertrok hij weer. De plaatselijke priester zag dat regelmatig gebeuren. Het maakte hem nieuwsgierig. Op een goede dag vroeg hij, nadat de man het kerkje uit was gekomen: ‘Wat doet u daar nu eigenlijk? Het lijkt wel alsof u niks doet.’ En de man antwoordde: ‘Hij – en de man doelde op de gekruisigde Christus van de crucifix – Hij kijkt naar mij, en ik kijk naar hem. En dat is genoeg.’”

Die eenvoud, dat alleen maar kijken en je gezien weten, dat is waar het volgens mij in contemplatie om gaat, in het aandachtig aanwezig zijn in de aandachtige aanwezigheid van de Heer. Daar verlang ik naar.

Later ontdekte ik in de Katechismus van de Katholieke Kerk, in het deel dat gaat over het christelijk gebed, een paragraaf waarin gesproken wordt over het innerlijk gebed of de contemplatie (nummer 2715). Daar las ik dat het verhaal dat ik was tegengekomen teruggaat op de pastoor van het kleine Franse dorpje Ars in de negentiende eeuw. Over die pastoor wordt verteld dat hij door zijn preken, zijn vroomheid en zijn roep van heiligheid velen tot geloof en boetvaardigheid opriep. Hij bekommerde zich om de armen. Alles gaf hij weg. ‘Alles geven en niets houden’ was zijn geheim. Uit heel Frankrijk kwamen mensen om bij deze pastoor te kunnen biechten, hem een gunst of een raad te vragen. Hij stierf in Ars op 4 augustus 1859, na een leven van boete en gebed zonder ooit zijn dagelijkse taken als priester en als pastoor te verwaarlozen.

Dit is wat er te lezen is in die paragraaf uit de Katechismus van de Katholieke Kerk:

“De beschouwing (‘contemplatie’) is een op Jezus gerichte blik vol geloof. ‘Ik kijk Hem aan en Hij kijkt mij aan’, zei een boer uit Ars, toen hij voor het tabernakel in gebed was, ten tijde van de heilige pastoor. Deze aandacht voor Hem betekent verloochening van het ik. Zijn blik zuivert het hart. Het licht van de blik van Jezus verlicht de ogen van ons hart; het leert ons om alles te zien in het licht van zijn waarheid en van zijn medelijden voor alle mensen. De beschouwing laat ook haar blik gaan over de geheimen van het leven van Christus. Zo leert de beschouwing ons ‘de Heer van binnen kennen’ om Hem lief te hebben en Hem meer te volgen.”

In de beoefening van de lectio divina, waarvoor dit boek handreikingen en materiaal biedt, speelt de contemplatie een belangrijke rol. De lectio divina bestaat uit vier stappen of fases (die ook door elkaar heen kunnen lopen): de lectio (het lezen van de gekozen tekstwoorden), de meditatio (het overdenken van de tekstwoorden), de oratio (het bidden vanuit de tekstwoorden) en de contemplatio (het bij de Heer tot rust komen tegen de achtergrond van de tekstwoorden). De lectio divina heeft dus als intentie om de beoefenaar te brengen tot contemplatie, overigens in het diepe besef dat dit niet maakbaar is. De geciteerde paragraaf uit de Katholieke Katechismus geeft voor mij op een mooie manier woorden aan waar het in die contemplatie als uitloop van de lectio divina om gaat. Ik haal een zestal elementen naar voren.

‘Een op Jezus gerichte blik.’

Lectio divina als contemplatief bijbellezen gaat over de ontmoeting met de Heer. Steeds opnieuw is er het gevaar dat we bijbellezen om meer informatie of kennis te krijgen over de bijbel, of om standpunten in te nemen in kerkelijke discussies. Maar de bijbel is primair een ontmoetingsboek. Het biddende lezen van de lectio divina zoekt Jezus en is de beoefening van een gerichtheid op onze Heer die onze Redder is. Het aandachtige lezen is een vorm van aandachtig kijken: via de gelezen en beluisterde woorden richt ik mijn blik op Jezus. Zoals verwoord staat in Hebreeën 12:1-2: ‘En laten wij met volharding de wedloop lopen die voor ons ligt, terwijl wij het oog gericht houden op Jezus, de Leidsman en Voleinder van het geloof.’

‘Ik kijk Hem aan en Hij kijkt mij aan.’

Lectio divina is een ontmoetingsgebeuren waarin ik me laat aankijken. Ik ga naar die plek waarvan ik geloof dat de Heer er is (en dat kan overal zijn) en ik richt me op zijn aanwezigheid. Ik realiseer me en herinner me dat Hij mij aankijkt, zoals ook in de evangeliën enkele keren wordt verteld: dat Jezus iemand aankeek en lief kreeg. Dat is een zegenrijk gebeuren waarin iets ervaarbaar wordt van de hogepriesterlijke zegen uit Numeri 6:22-24 waarin tot twee keer toe wordt gesproken over het aangezicht van de HEERE, over God dus die ons aankijkt: “De HEERE zegene u en behoede u! De HEERE doe Zijn aangezicht over u lichten en zij u genadig! De HEERE verheffe Zijn aangezicht over u en geve u vrede!”

‘Verloochening van het ik.’

Lectio divina is een oefening op de weg van de navolging van Jezus. Die weg vraagt om zelfverloochening, zoals Jezus daar zelf ook toe oproept in Matteüs 16:24-25: ‘Als iemand achter Mij aan wil komen, moet hij zichzelf verloochenen, zijn kruis opnemen en Mij volgen. Want wie zijn leven zal willen behouden, die zal het verliezen; maar wie zijn leven zal verliezen om Mij, die zal het vinden.’ Dat is een moeilijke en onvanzelfsprekende weg. Want als mensen zijn we gericht op onszelf. Ons ego vraagt voortdurend om aandacht. Alleen langs de weg van het richten van onze aandacht op Jezus, die ons liefdevol aankijkt, kan er een omvormingsproces op gang komen waarin Hij groter wordt, en ik kleiner. Zoals Johannes daarvan getuigt in Johannes 3:30: ‘Hij moet meer worden, maar ik minder.’

‘Het licht van de blik van Jezus verlicht de ogen van ons hart.’

Lectio divina is zoeken naar verlichting. In 2 Korintiërs 4:4 schrijft Paulus: ‘Want God, Die gezegd heeft dat het licht uit de duisternis zou schijnen, is ook Degene Die in onze harten geschenen heeft tot verlichting met de kennis van de heerlijkheid van God in het aangezicht van Jezus Christus.’ God is licht. Jezus is het Licht van de wereld. De Heilige Geest brengt door het Woord van de Heer licht op ons pad. God schijnt in ons hart tot verlichting. Waar het vaak duister is, wordt het licht als we de weg van de lectio divina tot het einde toe gaan, waar God zich laat ontmoeten. Psalm 36:10 zegt: ‘Want bij U is de bron van het leven; in Uw licht zien wij het licht.’ Wie geraakt wordt door het licht dat straalt uit de ogen van Jezus, zal binnen in zich ook meer licht gaan ervaren, lichter gaan leven, het licht meer zien. Ja, wie de lectio divina beoefent zal zelfs ervaren dat de uitnodiging van Jezus steeds meer waar wordt in zijn of haar leven: ‘Laat uw licht zo schijnen voor de mensen, dat zij uw goede werken zien en uw Vader, Die in de hemelen is, verheerlijken’ (Matteüs 5:16). Lectio divina is een geestelijke oefening vanuit het verlangen naar verhoring van dit gebed van Paulus in Efeziërs 1:17-18: ‘Opdat de God van onze Heere Jezus Christus, de Vader van de heerlijkheid, u de Geest van wijsheid en van openbaring geeft in het kennen van Hem, namelijk verlichte ogen van uw verstand, om te weten wat de hoop van Zijn roeping is, en wat de rijkdom is van de heerlijkheid van Zijn erfenis in de heiligen.’

‘Alles zien in het licht van zijn waarheid en van zijn medelijden voor alle mensen.’

Lectio divina is contemplatief bijbellezen vanuit het verlangen om waarachtig en barmhartig aanwezig te zijn in deze wereld. Zoveel mensen gaan gebukt onder onwaarachtigheid en onbarmhartigheid. Dat roep compassie op en verzet en ook woede. Zó heeft God het niet bedoeld! Maar wat is het dan belangrijk om dan niet zonder meer te gaan werken aan een betere wereld. Want dan doe je dat in eigen kracht, en die is snel uitgeput. Of je doet het vanuit je ego: jíj wilt verschil maken, jíj wilt het beter doen dan de rest. Maar die weg loopt dood. Verschil maken in deze wereld en je medelijden voor alle mensen handen en voeten geven in het leven van elke dag, heeft een bron nodig. Het beoefenen van de lectio divina is zo’n bron: hier begint het licht te wandelen, in deze spirituele praktijk oefenen we overgave en afhankelijkheid, in het biddend bijbellezen werkt de Geest aan onze innerlijke omvorming waardoor we ‘kleine Christussen’ kunnen worden, mensen die het beeld van God laten zien door hun zijn hun doen en hun spreken. Zo leren we – om nog een keer de Katechismus van de Katholieke Kerk te citeren – ‘de Heer van binnen kennen’ om Hem lief te hebben en Hem meer te volgen.