Van 18 april tot 23 mei 2021 hield ik vijf preken rond het thema ‘De kunst van het (on)gelukkig zijn. Hier vind je de eerste, gehouden op zondag 18 april in de Plantagekerk in Zwolle. Deze preek gaat over Jeremia 29:11:

“Mijn plan met jullie staat vast – spreekt de HEER. Ik heb jullie geluk voor ogen, niet jullie ongeluk: ik zal je een hoopvolle toekomst geven.”

Luister de preek:

Kijk en luister de preek:

Lees de preek

Lieve mensen, ik wil deze preek beginnen met een vraag, tegelijk met een Mentimeter-moment: Hoe gelukkig ben jij?   

Eerste vraag 

Wat betekent het om gelukkig te zijn? Hoe gelukkig ben jij?  
Ik wil je vragen om een cijfer te geven op de schaal van 1-10 op menti.com. We doen dit even om contact te krijgen met de vraag. ik kan me namelijk voorstellen dat deze vraag een heel denkproces op gang brengt: Waarom geef ik eigenlijk een zeven? Geldt dat alleen voor mijn werk, of voor mijn totale leven? En als iemand je zou vragen: Je hebt een zeven gegeven, of een negen, maar waarom heb je dat eigenlijk gedaan? Dan hoop ik dat het voor jezelf helpt hiermee een gedachtenproces op gang te brengen. Maar het is vooral van belang dat je zelf aan de slag gaat met deze vraag: Wat betekent ‘geluk’ eigenlijk voor mij? Wat betekent ‘geluk’ in deze samenleving en wat betekent ‘geluk’ voor mij als christen?  

Ik zie dat nu veel achten en een groot aantal zevens. Er is ook iemand die zich ongelukkig voelt. Dat is er ook. 

Tweede en laatste vraag 

Welk ander woord verbind jij met geluk?  

Ik zie nu dat liefde, tevredenheid en dankbaarheid hoog scoren. Verder zie ik vrede (daar kom ik straks nog op terug), rust, blijheid, enzovoort. Mooi om zoveel verschillende woorden langs te zien komen.  

Bedankt voor deze interactie. Ik hoop dat het je helpt om op gang te komen met die vraag: Wat betekent het om gelukkig te zijn? 

Er waren voor mij een paar aanleidingen om dit thema aan de orde te stellen.  

De eerste aanleiding was dat ik in Kampen meedoe in een master Christelijke spiritualiteit, waar ik samen met een aantal andere docenten colleges geef. We hadden een middag die helemaal gewijd was aan de vraag: Hoe streef je naar geluk? (The pursuit of happiness). 

En toen kwam dat boek aan de orde, waarvan ik de titel gebruikt heb als de titel voor een serie preken: De kunst van het (on)gelukkig zijn. Het trof mij zeer dat iemand daar een boek over had geschreven. Dirk de Wachter is een bekende Belgische psychiater. Hij schrijft dat we niet zo moeten streven naar geluk, maar ook moeten leren om een beetje ongelukkig te zijn.  

Dat vind ik sowieso al een belangrijk element als wij deze weken bezig zijn met dat geluk. Er is ook ongeluk in ons leven. De ongelukkigheid van ons leven kan soms ook een vindplaats zijn voor geluk. Dat is niet altijd makkelijk, maar laten we als we over ‘geluk’ praten niet vergeten dat er ook veel ongelukkigheid is.  

De tweede aanleiding bestond hierin dat ik met een aantal mensen uit de gemeente het boekje de Gewone Catechismus aan het bespreken ben als een soort catechesetraject.  
Wie de Heidelbergse Catechismus kent weet hoe de eerste vraag luidt: Wat is uw enige troost in leven en sterven?  

Het mooie van de Gewone Catechismus is dat de eerste vraag van de totaal honderd vragen daar luidt: Waarin vind jij geluk? Dat zet de toon voor die catechismus. Het antwoord dat gegeven wordt is prachtig:  

Mijn geluk is dat Jezus Christus mij gevonden heeft. Hij offerde zichzelf op om mij thuis te brengen in de liefde van God. Zijn Geest maakt in mij de hoop wakker op Gods nieuwe toekomst voor mij en heel de wereld. 

Ik vind het mooi dat onderwijstrajecten die ik met mensen uit de gemeente doe, beginnen met deze vraag: Waarin vind jij je geluk? Het leek me de moeite waard om daar wat langer bij stil te staan. 

De derde aanleiding en dan komen we bij Jeremia 29:11. Ik ben op weg naar een studieperiode die gaat over: Geloven als een millennial Eén van de dingen die ik tegenkwam is dat voor een oudere generatie Johannes 3:16 een erg belangrijke tekst is:  
 
‘Want God had de wereld zo lief dat hij  zijn enige Zoon heeft gegeven.’  

Maar een jongere generatie, met name de millennials, citeren graag en veelvuldig Jeremia 29:11. Die is aan populariteit voorbijgegaan aan Johannes 3:16. 

Mijn plan met jullie staat vast – spreekt de HEER. Ik heb jullie geluk voor ogen, niet jullie ongeluk: ik zal je een hoopvolle toekomst geven. 

Ik moest eraan denken dat ik in juni vier jaar geleden drie trouwerijen heb geleid van leden van de gemeente, die elkaar overigens niet zo goed kenden, maar onafhankelijk van elkaar voor deze trouwtekst hadden gekozen. Dat is natuurlijk een prachtige tekst om je huwelijk mee in te gaan.  

* 

Maar laten we nu wat verder stilstaan bij die woorden uit Jeremia. Want het gevaar van zo’n tekst is natuurlijk dat je het een beetje uit zijn context haalt. Het is een prachtige tegeltekst, zou je kunnen zeggen. Als je op internet eens een keer met iemand een mooie tekst wilt delen, is dit een uitermate geschikte tekst. Maar het is waardevol en verdiepend als we eens wat langer stilstaan bij de vraag in welke context deze tekst staat. Het komt uit Jeremia en wat gebeurt daar allemaal?  

We hebben het net al gehoord in de voorlezing van Jeremia 29, dat het begon met een volk dat uit Jeruzalem is weggevoerd. We hebben het over ongeveer 600 voor Chr. Het is sowieso al mooi dat we vandaag nog zoveel uit heel oude teksten kunnen halen. Dat je je huwelijk begint met een tekst die inmiddels al 2600 jaar oud is!  
Het volk is dus vanuit Jeruzalem weggevoerd naar Babel en daar in ballingschap gegaan. En daar in ballingschap denken ze: het zal allemaal wel een beetje meevallen en snel voorbij zijn; we kunnen vast weer snel terug naar Jeruzalem en de tempel. Er zijn ook profeten die daar rondlopen en zeggen: doe maar rustig, het komt heel snel weer goed.  

Maar dan zegt God tegen Jeremia: Jij moet een brief gaan schrijven. Een brief van God dus, een brief uit de hemel. En in die brief wordt duidelijk dat de toekomst helemaal niet zo rooskleurig is. Zeker, er klinken mooie beloftes: ‘Ik zal je een hoopvolle toekomst geven.’ Maar in de kern zegt God tegen zijn volk: ‘Jullie zitten daar in Babel nu in ballingschap en dat gaat zeventig jaar duren.’ Je zou het een beetje kunnen vergelijken met de coronacrisis waarin wij nu zitten. Toen de crisis uitbrak dachten we aan een paar maanden en dan moest het wel weer voorbij zijn. We weten inmiddels hoever we zijn, maar weten helemaal niet hoelang dit allemaal nog gaat duren. En eigenlijk zegt God tegen zijn volk: ‘Jullie zullen in een heel moeilijke situatie zitten, zeventig jaar lang.’  

Dus als het gaat over dat plan van God, dan klinkt dat heel positief: ‘Mijn plan met jullie staat vast.’ Maar dat plan betekent dus zeventig jaar in ballingschap. Drie generaties lang. Dat is bijna zoiets als een doodvonnis krijgen. Dus dat plan van God voelt helemaal niet zo positief voor de mensen die deze boodschap via die brief van Jeremia te horen krijgen.   

Dus dat is iets wat we moeten leren als wij samen nadenken over ‘geluk’, over Gods plan met ons leven. Dat plan is dus niet per definitie iets waar je heel blij van wordt. En toch kan God daar doorheen bezig zijn om jou gelukkig te maken. Want dat blijft natuurlijk wel staan. ‘Ik heb jullie geluk voor ogen.’ Zelfs in die moeilijke situatie.  

Misschien kun je dat ook voor jezelf toepassen in je eigen leven. Wat is op dit moment jouw situatie? En hoe kan God in die situatie toch aanwezig zijn? En hoe kun je toch zijn stem daarin horen die tegen jou zegt: ‘Ik heb je geluk voor ogen. Niet je ongeluk. Ik zal je een hoopvolle toekomst geven.’ 

Dus we moeten de tekst wel in de context van 600 v. Chr. plaatsen, wanneer Jeremia zijn brief uit de hemel schrijft. En dan leren we in ieder geval dat het plan van God niet per definitie iets heel fijns is, iets waar je blij van wordt.  

Ook leren we dat we de tekst vaak vrij individualistisch lezen. ‘Mijn plan met jullie staat vast.’ We maken er makkelijk van: ‘Mijn plan met jou staat vast.’ Maar dit was Gods plan voor zijn volk. Je moet deze tekst dus niet individueel lezen. God heeft een plan met zijn volk, met de mensen samen.  

Het is ook goed om te beseffen dat een onderdeel van Gods plan is, dat de Israëlieten die nu in Babel wonen, ook opgeroepen worden om de zegen voor de stad waar ze nu wonen te zoeken: 
 
Bid tot de HEER voor de stad waarheen ik jullie weggevoerd heb en zet je in voor haar bloei, want de bloei van de stad is ook jullie bloei. 
 
Dus dat betekent: de stad waar ze naartoe zijn gedeporteerd, de stad waar ze eigenlijk helemaal niet willen wonen (want ze willen in Jeruzalem wonen), van die stad zegt God: daar moet je voor bidden en zet je in voor haar bloei.  

Als we dat nieuwtestamentisch willen vertalen zegt God eigenlijk: ‘Bid voor je vijanden.’ Want Babel is een vijandige stad. ‘Wees uit op de groei en de bloei van je vijanden.’ Dat hoort bij dat plan van God. Dus: ‘Zoek het geluk voor de stad’ is ook weer niet zomaar een algemene uitspraak, zoals: ‘Zoek het geluk voor Zwolle’ (wat we natuurlijk prima mogen doen). Maar in die tijd klonk het zo: ‘Zoek het geluk voor de stad die jou onderdrukt en waar jouw vijanden wonen.’  

Zo proberen wij een start te maken met die ‘thematiek van geluk en het plan van God’. Het is mooi om het ook nog even in een andere vertaling te lezen, want dan ontdekken we nog iets. Ik heb even de Herziene Statenvertaling erbij gepakt en lees in vers 11: 

Ik immers, Ik ken de gedachten die Ik over u koester, spreekt de HEERE. Het zijn gedachten van vrede en niet van kwaad, namelijk om u toekomst en hoop te geven. 
 
En dan ontdekken we in ieder geval één ding: dat het woord dat vertaald is met ‘geluk’, het woord ‘vrede’ of ‘sjaloom’ is. Ik heb het niet zo goed bijgehouden, maar ik zag het woord ‘vrede’ een keer langskomen in die woordwolk. Maar dat woord raakt de kern van ‘geluk’ waar God over spreekt. ‘Ik heb jullie sjaloom voor ogen.’ Wij horen dus in deze woorden van God voor ons allemaal samen allereerst, en voor onze naaste ook, maar natuurlijk ook voor onszelf, God zeggen: ‘Ik wil dat je gelukkig bent. Ik wil dat jij vrede ervaart.’  

Deze woorden staan dus in een brief die Jeremia geschreven heeft, een brief uit de hemel. Maar laat deze tekst voor jou maar een briefje uit de hemel zijn. Dit is wat God vandaag tegen je wil zeggen: ‘Ik wil dat jij gelukkig bent. Mijn plan met jou staat vast. Ik heb je geluk voor ogen. Niet je ongeluk. Ik zal je een hoopvolle toekomst geven.’  

Ik ga afronden met nog een paar kleine handreikingen om hier ook daadwerkelijk mee verder te gaan.  

Eerste handreiking 

Als we de vraag stellen: Ben ik gelukkig? Hoe gelukkig ben ik? Wat betekent geluk eigen voor mij? dan nodig ik je uit om die vraag ook verder mee te nemen dan alleen maar tijdens deze kerkdienst. Neem hem ook mee op je werk, in je dagelijkse leven, in je gezin, of in je alleen-zijn. Probeer die vraag eens een tijdlang in gedachten te houden en een antwoord te vinden op die vraag: Wat betekent geluk voor mij?  
 
Ik kwam in de voorbereidingen trouwens ook tegen dat er tegenwoordig ook het beroep ‘gelukspsycholoog’ bestaat. Er lopen dus ook gelukspsychologen rond. Eén van hen heet Josje Smeets. Zij schrijft op haar website: Ik ben gelukspsycholoog. Ik help jou en anderen in hun zoektocht naar geluk. Wie wil er nu geen stressvrij bestaan? Het leven van zijn of haar dromen leiden? Succesvol zijn? 

Hier wordt al een beetje een definitie gegeven van wat ‘geluk’ is.  
Josje Smeets is gelukspsycholoog en auteur van het boek: ‘Happy in 100 dagen’. Ik ken het boek niet, maar misschien is het een aanrader. 
 
Ik dacht: Zou er ook een gelukstheoloog kunnen bestaan? De voornaam van Josje Smeets wijst al in een bepaalde richting: Josje Douma, de gelukstheoloog. Nou, vier weken lang wil ik wel proberen jullie wat mee te nemen in de betekenis van ‘geluk’ en daarna gaan we weer gewoon normaal doen. Maar laten we proberen echt te ontdekken: Wat betekent geluk vandaag voor mij en wat heeft God over dat geluk te zeggen? 

Tweede handreiking 

Ik sluit even aan bij de hoofdtitel voor deze prekenserie: ‘De kunst van het (on)gelukkig zijn’. Als wij met elkaar over ‘geluk’ spreken, kun je misschien een beetje het gevoel hebben dat dat misschien een beetje oppervlakkig is. In het boek ‘Pluk het geluk’ dat ik al heel wat jaren op de plank heb staan, wordt gezegd dat die vraag naar ‘geluk’ een fundamentele vraag is, maar een beetje oppervlakkig kan overkomen: Geluk gaat voor sommige mensen samen met een zekere oppervlakkigheid. Somberheid daarentegen heeft voor deze mensen dan een gevoelige en intelligente klank. 

Herken je het misschien ook, dat als je een beetje cynisch en somber in het leven staat, dat dit als diepgaander en intelligenter wordt gezien? ‘Geluk’ is maar oppervlakkig?  

Ik geloof niet dat ‘geluk’ oppervlakkig is. De Bijbel spreekt erover, God spreekt erover: ‘God heeft ons geluk voor ogen.’ Maar tegelijkertijd zeggen we: Hoe kan ook de ongelukkigheid in ons leven een vindplaats worden voor het geluk dat God ons wil geven? Dus, ga ook in teleurstellingen, teleurstellende ervaringen op zoek naar het geluk dat God je daarin wil geven. 

Derde handreiking 

Zoek eens een aantal bijbelse uitspraken op over ‘geluk’. Je mag ook zoeken naar teksten die over ‘vrede’ gaan. Ik heb zelf in de beschrijving die je onder de YouTube-video vindt drie psalmwoorden genoteerd, waarvan ik de eerste noem. In Psalm 16:2 leren we iets over ‘geluk’: U bent mijn Heer, mijn geluk, niemand gaat u te boven. 

Als je op weg gaat om te ontdekken wat geluk in jouw leven betekent, neem dan in ieder geval dit psalmvers ook mee: ‘U bent mijn Heer, mijn geluk, niemand gaat u te boven.’