Van 18 april tot 23 mei 2021 hield ik vijf preken rond het thema ‘De kunst van het (on)gelukkig zijn’. Hier vind je de tweede, gehouden op zondag 2 mei in de Plantagekerk in Zwolle, in een doopdienst. Deze preek gaat over Psalm 1:

“Gelukkig de mens die vreugde vindt in de wet van de Heer.”

Luister de preek:

Kijk en luister de preek:

Lees de preek:

Lieve mensen,  
 
Even een vraag om mee te beginnen. Wanneer bij jij geboren?  

Je hoeft niet allemaal een antwoord te gaan geven, maar wanneer bij jij geboren en weet je ook in welk jaar?  

Over de vraag wanneer je bent geboren moet je soms even nadenken. Lucie, één van kleintjes die vandaag gedoopt is, is 25 augustus 2020 geboren en Josephine 30 maart 2021. Je kunt even stilstaan bij je eigen geboortedatum. Dat doen we natuurlijk ook op onze eigen verjaardagen. Laatst werd een broer van mij 60 jaar, dus die moest helemaal terug naar het jaar 1961. Wat wij hem toen als cadeautje hebben gegeven, was het NRC Handelsblad van 10 februari 1961. Je kon daarin precies nakijken wat er zich op die dag allemaal afspeelde in de wereld.  

Want dat doe je als je de vraag stelt wanneer je bent geboren. Dan kijk je terug.  
Maar we staan vandaag stil bij een andere vraag. Namelijk bij de vraag: Waarvoor ben jij geboren? Ik denk dat we meteen al wel aanvoelen dat dit een heel ander soort vraag is én een moeilijker vraag.  

Waarvoor ben jij geboren?  

We zouden kunnen nadenken over de kinderen die vandaag zijn gedoopt. Waarvoor zijn zij geboren? We hopen natuurlijk dat ze gelukkig worden, dat ze gezond zijn, dat jullie als ouders met je kind een mooi gezin zullen vormen, dat jullie kinderen voorspoedig zullen opgroeien, zelfstandig worden en in de loop van de jaren gaan doen wat bij hen past. We gunnen onze kinderen mooie dingen. En hopelijk gunnen we onszelf ook goede dingen.  

Waarvoor ben ik geboren?  

Dat is denk ik ook een vraag waar je niet alle dagen bij stilstaat. Stel dat het morgen een gewone werkdag zou zijn en je zou aan het begin van die werkdag eventjes stilstaan bij de vraag: Waarvoor ben ik geboren? En ga ik vandaag iets doen wat daarmee in lijn is?  

We gaan vandaag een antwoord uitproberen dat het thema is geworden voor deze dienst:  Waarvoor zijn wij geboren? Wij zijn geboren voor het geluk. 
Nou kan ik me voorstellen dat je denkt: dat klinkt wel een beetje oppervlakkig – geluk en gelukkig zijn. Maar toch gaan we dat vandaag zó zeggen: Wij zijn geboren voor het geluk.  

Ik ben deze weken wat bezig met deze thematiek en ik lees daar ook wat boeken over. In twee van die boeken kwam ik tegen dat we het woord geluk maar moeten laten rusten, want daar zit veel gedoe omheen. Dat woord geluk is namelijk wat oppervlakkig en je wordt er vooral ongelukkig van als je de hele tijd met je geluk bezig moet zijn. Die twee boeken zeggen eigenlijk allebei dat we niet zozeer over geluk moeten spreken, maar over zin, over betekenis van leven. We zijn geboren om een betekenisvol, een zinvol leven te leiden. 

Ik kan daar een heel eind in meegaan, maar ik vind het wel jammer om dat woord geluk te parkeren. Ik wil dat woord graag vasthouden. Ik heb in de vorige preek, twee weken geleden, gezegd dat het goed is dat er naast gelukspsychologen ook gelukstheologen zijn. En ik heb gezegd dat het goed is ook vanuit de bijbel na te denken over de vraag wat we met geluk bedoelen. Eigenlijk zijn we in vijf diensten bezig om een Kleine theologie van het geluk te verwoorden. Wat geloven we nou vanuit de bijbel, vanuit het perspectief van God, over het thema geluk? Ik zou heel graag willen dat we dat woord geluk echt vasthouden en dat we vanuit Gods woord mogen naspreken: Wij zijn geboren voor het geluk.  

En dan is het goed om te ontdekken wat de bijbel daarover zegt. Vandaag doen we dat vanuit de eerste Psalm. Waarom gebruiken we vandaag Psalm als inspiratiebron?  

  1. De eerste reden is dat de psalmen de kern vormen van het Oude Testament. 

De psalmen gaan over heel het mensenleven. Alle situaties en emoties die je je kunt voorstellen komen voor in de psalmen. Een mooie plek dus om te gaan nadenken over de vraag wat daar over geluk en ook over ongeluk wordt gezegd – want ongeluk is er natuurlijk ook. De psalmen vormen het hart van het Oude Testament. Het is niet helemaal voor niks dat er bijbeluitgaven zijn waar alleen de psalmen in staan en de evangeliën. Daar zit wel een goede gedachte achter.  

  1. Nog een reden is dat de psalmen de liederen van Jezus waren.  

Jezus heeft die psalmen gelezen en gezongen. Hij heeft de psalmen zich eigen gemaakt. Dus als wij de psalmen lezen, dan zijn we bezig met de liederen van Jezus. Jezus heeft die psalmen gelezen en gezongen – Jezus heeft ze geleefd.  

  1. En we doen vanmorgen nog een ontdekking die heel belangrijk is.  

Als de psalmen zo belangrijk zijn, dan zal het allereerste woord van het psalmenboek ongetwijfeld ook betekenisvol zijn. En het eerste woord van dat psalmenboek is: gelukkig. 

Hiermee wordt de toon gezet in dat psalmenboek! Heel mooi om te weten is trouwens dat het eerst woord in het psalmenboek gelukkig is en het laatste woord halleluja. Dus tussen gelukkig en halleluja speelt zich een heel mensenleven af.

Als dat woord gelukkig zo aan het begin staat, dan geeft dat ook de toonhoogte aan van het leven met God. En het geeft ook de toonhoogte aan van het leven als christen. En het geeft de toonhoogte aan van waar het in de kerk om gaat. Als je niet gelukkiger wordt van de kerk, dan gaat er iets niet goed. De kerk is er om mensen te helpen gelukkig te worden.  

Dan is het belangrijk om te weten welk woord er nu precies wordt gebruikt. Aan het woord gelukkig zitten wel wat bezwaren. We vinden het zelf al een beetje oppervlakkig. We denken dan al snel aan plezier, dat het allemaal fijn is. Maar dan is het belangrijk dat soort bijbelse woorden weer die eigen betekenis terug te geven die ze bezitten.  

Ik had van de week een gesprek met twee twintigers uit de gemeente en we spraken ook over de vraag hoe je dat nou verwoordt. Zij kwam uit een nogal strenge en zware Gereformeerde Gemeente. En hij had geen enkele christelijke achtergrond en was aan het zoeken. We waren samen een beetje bezig rond de vraag welke woorden hen zouden kunnen helpen. Zij was losgekomen van haar zware achtergrond en wilde nieuwe woorden vinden. En hij had behoefte aan woorden die hij kon begrijpen, want die bijbel vond hij een buitengewoon moeilijk boek. Dat is voor te stellen als je er niet bij bent groot geworden.  

En toen kwamen we uit bij het woord geluk. Een bijbels woord en een woord dat je ook heel goed kunt pakken als je geen christelijke achtergrond hebt. Wat is nou precies de betekenis van het woord geluk dat in de bijbel wordt gebruikt? Ik geef even één Hebreeuws woord en één Grieks woord in deze preek.   

Het Hebreeuwse woord voor gelukkig is ashrei 

We lezen dan: Ashrei ha-ish, ofwel: Gelukkig de mens – Gelukkig de man

En het woord gelukkig is in het Grieks: Makarios. 

We hebben in het begin van Psalm 1 te maken met een gelukkigprijzing.  

Gelukprijzingen komen veel voor in de bijbel. Die komen trouwens ook veel voor in de wijsheidsliteratuur van buitenbijbelse bronnen. Het woord geluk betekent zoveel als: gelukkig, of wat ouderwetser gezegd: zalig, of: welzalig, en verder: gezegend, bloeiend (bloeiend ben je als je…), florissant (florissant word je als je…) 

We staan er zo verder bij stil wat Psalm 1 daar over zegt. 

Voor mensen die van statistieken houden: dat Hebreeuwse woord ashrei (gelukkig) komt in het Oude Testament 45x voor, waarvan 26x in de psalmen, 8x in het spreukenboek en ook nog 11x verspreid over de rest van het Oude Testament. Dat kan een mooi bijbelstudieprojectje zijn als je daarnaar op zoek bent. Je kunt al die plaatsen waar over geluk of gelukkig gesproken wordt, opzoeken en dan ontdekken wat de bijbel daarover zegt. En dat is alleen nog maar in het Oude Testament.  

Als we zeggen dat Psalm 1 begint met het woord gelukkig, hoe veelzeggend is het dan dat Jezus de Bergrede begint met maar liefst 9x keer achter elkaar dat woord gelukkig. Dus dat betekent, dat als we in beeld willen krijgen waar het in christelijk geloven om gaat, dat we niet om dat woord geluk heen kunnen. Het christelijk geloof gaat over gelukkig zijn.  

Hoe ziet dat geluk er uit? Psalm 1 zegt daarover in vers 1 en 2: 

Gelukkig de mens die vreugde vindt in de wet van de HEER 

en zich verdiept in zijn wet, dag en nacht. 

Er worden in dit gedeelte nog een paar andere dingen gezegd, maar daar kom ik zo op terug. Eerst dat positieve:  

Gelukkig de mens die vreugde vindt in de wet van de HEER. 

En dan moet je bij dat woord wet niet meteen aan een boek met allemaal regels denken, maar aan (toch nog een tweede Hebreeuws woord) het woord Thora: de weg die God je wijst in het leven. In Psalmen voor Nu 84 komt daar een heel mooie zin over voor:  

Gelukkig wie naar u  

vol van verlangen op weg zijn. 

Dat is thoraGelukkig wie naar u vol van verlangen op weg zijn.  

Want de bijbel zegt dat de mens is gemaakt naar Gód toe. En als we het in de kerk over geluk hebben, dan gaat het er hier allereerst over, dat je ontdekt dat je gemaakt bent naar Gód toe, naar je Máker toe. Dus de bijbel, en de psalmen en Jezus zeggen: mens-zijn betekent dat je gelukkig wordt door je te richten op je Maker, op je Schepper.  

Aan zo’n Kleine theologie van het geluk waar we mee bezig zijn, zitten ook scherpe kantjes. We moeten namelijk ook zeggen dat geluk niet alleen maar is dat je een fijn gevoel hebt of dat alle dingen plezierig zijn. Nee, geluk betekent in de bijbel: je richten op God, je richten op je Schepper, op je Maker.  

Er wordt ook meteen een prachtig beeld aan toegevoegd in vers 3:  

Hij zal zijn als een boom, 

geplant aan stromend water. 

Op tijd draagt hij vrucht, 

zijn bladeren verdorren niet. 

Alles wat hij doet komt tot bloei. 

Die boom is een prachtig beeld. Wie zien buiten allemaal weer de bomen in blad komen. Ze worden weer groen en of ze nou wel of niet aan het water staan, ze zien er prachtig uit en veel bomen dragen weer bloesem. De uitnodiging is dan ook om elke keer als je de komende tijd zo’n boom ziet, aan die boom van Psalm 1 te denken, die boom van het geluk. Een gelukkig mens is zoals die boom die daar tot bloei komt. Een prachtig beeld. Je wilt niets liever dan zo’n boom zijn. Ik vind het mooie van deze boom, dat hij daar maar staat te staan. Hij is niet heel druk en niet voortdurend in beweging, maar hij staat daar aan het water een mooie boom te zijn.  

Gelukkig de mens die vreugde vindt in de wet van de HEER 

en zich verdiept in zijn wet, dag en nacht. 
Hij is als een boom 
geplant aan stromend water. 

Het stromende water is het woord van God. Als je geplant bent aan het stromende water, als je wortelt in de woorden van God, zegt Psalm 1, dan word je gelukkig.  

Maar er is ook een andere kant en Psalm 1 is daar ook helder over. We hebben dat prachtige beeld van die boom die daar staat te bloeien en groen te zijn (in deze psalm blijft hij altijd groen). Maar er is ook het kaf. De vliesjes die wegwaaien op de wind (vers 4): 

Zo niet de wettelozen! 

Zij zijn als kaf 

dat verwaait in de wind. 

 
Psalm 1 zegt zoveel als: Wat wil je nou liever, wil je als zo’n boom zijn, of wil je als het kaf zijn dat wegwaait in de wind?  

In verschillende vertalingen staat boven Psalm 1: ‘De twee wegen’. Maar dat is in feite toch niet de goede samenvatting van de psalm. De Willibrordvertaling heeft erboven gezet: ‘De man die gekozen heeft’. En dat is eigenlijk mooi. Psalm 1 zegt niet zondermeer dat je één weg hebt en dat er nog een tweede weg is en dat je maar moet kijken wat je ermee doet. Nee, Psalm 1 zegt dat er maar één weg is, namelijk: De weg van wortelen waar water stroomt – De weg van het gelukIk nodig je uit om díe weg te gaan. Zeker, er is ook een andere weg. Maar wie wil dat nou, wie wil nou kaf zijn dat wegwaait in de wind? Maar goed, eerlijk is eerlijk, die weg is er ook. Psalm 1 begint er ook mee:  

Gelukkig is de mens 

die niet meegaat met wie kwaad doen, 

die niet de weg van zondaars niet betreedt, 

en die niet bij spotters aan tafel zit. 

Het is trouwens opvallend dat er staat: 

Gelukkig de mens – en dat er dan niet staat: die kwaad doen of die  zondigen, of wie spotten. 
Nee, de mens wordt niet gelukkig als hij omgaat met mensen die spotten en kwaad doen en de weg van de zonde gaan. Eigenlijk zegt Psalm 1: Let op, waar word jij door beïnvloed? Waar ben jij voortdurend bij in de buurt? Zorg dat je in de buurt van God bent en van zijn woorden en van de weg die hij wijst. 

Zo begint Psalm 1 en daarmee het hele psalmenboek met dat gelukGelukkig ben je 

Dat is hét thema van het christelijk leven en het is een mooie uitdaging om te zoeken wat er precies wordt bedoeld met dat geluk. En we zetten daar vandaag weer een stapje in door te zeggen: Je wordt gelukkig als je dicht bij het woord van God blijft.  

Wat ook nog mooi is om er even bij te zeggen: Psalm 1 en 2 vormen als het ware samen de inleiding op het hele psalmenboek. En als je even kijkt naar het einde van Psalm 2, dan zie je daar nog weer een keer het woord gelukkig tevoorschijn komen. Psalm 1 begint met:  

Gelukkig de mens die vreugde vindt in de wet van de HEER. 

En Psalm 2 eindigt met:  

Gelukkig wie schuilen bij hem. 

Daar vind je dus geluk bij de HEER.  

Ik ga afronden. Ik wil nog drie dingen tegen jullie zeggen, want ik hoop dat het een beetje duidelijk wordt: als je christen bent en je wilt de weg van het christelijk geloof gaan, dan is dát de weg van het geluk.  

  1. Je vindt dat geluk door te wortelen in het woord 

Het is goed dat tot je door te laten dringen. Gelukkig worden doe je door dat woord van God op je af te laten komen, steeds opnieuw.  

  1. Je wordt gelukkig als je dicht bij Jezus blijft 

In de oudere vertaling staat: Gelukkig de man, welzalig de man die niet wandelt… Je kunt je er een beetje aan ergeren dat er man staat, maar misschien is die man wel Jezus Christus. 

Gelukkig de man die vreugde vindt in de wet van de HEER. Die man is Jezus Christus en hém ontmoeten we in deze psalm. 

  1. Durf een christenhedonist te zijn 

Misschien ken je het woord hedonist. Een hedonist is iemand die zegt dat jij je in je zoektocht in het leven altijd moet laten leiden door plezier en geluk. Het heeft ook weer een beetje een oppervlakkige klank, maar toch nodig ik je uit om een christen-hedonist te zijn – een christen die geniet van God – een christen die geniet van de woorden van God – een christen die geniet van Jezus. Iemand dus die geniet van het geluk waarvoor wij geboren zijn.  

Lieve mensen, wij zijn geboren voor het geluk. Amen.